دسہرا

دسہرا/وجیا دشمی Vijayadashami
عرفیت	دسہین، دسیہرا، دسیرا،
منانے والے	مذہبی طور اُتے ہندو
قسم	مذہبی، بھارتی
اہمیت	شکتی د‏‏ی مہشاسور اُتے تے راون اُتے رام د‏‏ی فتح دا جشن
رسومات	Putting Tika in forehead, Prayers, Religious rituals like burning Ravana effigy (see puja، prasad
تریخ	Ashvin Shukla Dashamiسانچہ:Infobox holiday/wd

دسہرہ ہندوواں دا اک تہوار اے جو عام طور اُتے بھارت تے نیپال وچ منایا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ بعض علاقےآں وچ وجیا دشمی دے ناں تو‏ں وی جانیا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ اشون (كوار/جیٹھ) مہینے دے شکلا پکش د‏‏ی دسويں تریخ نو‏‏ں (جو گنگا دے پیدا ہونے دا دن اے ) اس دا انعقاد ہُندا ا‏‏ے۔ اس دن درگا جی تے رام جی دا یوم فتح منایا جاندا ا‏‏ے۔ دسہرہ یا وجے لکشمی یا آیودھ پُوجا یا دُرگا اُتسو (Durga Utsav) یا نوراتری دا دسواں دن، ہندوواں دا اک اہ‏م تہوار ا‏‏ے۔ جو مختلف صورتاں وچ ہندوستان، نیپال، سری لنکا تے بنگلادیش وچ منایا جاندا ا‏‏ے۔

دسہرہ دے لغوی معنی دس روز دے نيں۔ اس تو‏ں مراد اے دس گناہاں نو‏‏ں لے جانے والا۔ جیٹھ شکل پکش د‏‏ی دسويں تریخ جو گنگا دے پیدا ہونے دا دن ا‏‏ے۔ جو اس دن گنگا وچ نہائے اس دے دس قسم دے گناہ معاف ہوئے جاندے نيں۔ اس دن درگا جی د‏‏ی جنم اشٹمی یا یوم فتح منایا جاندا ا‏‏ے۔ ہور اس دن راجارام چندر دا بن باس تو‏ں گھر آنا اورراون اُتے فتح پانا وی بیان کيتا جاندا ا‏‏ے۔ قدیم زمانے وچ ایہ موسمی تہوار سی کیونجے اس روز دن تے رات برابر ہوئے جاندے نيں۔ تے موسم اعتدال اُتے آجاندا ا‏‏ے۔ فیر اس تہوار اُتے مذہبی رنگ چڑھ گیا تے ایہ راون دے خلاف رام چندر د‏‏ی فتح د‏‏ی یادگار دے طور اُتے منایا جانے لگا

ناں

دسہرہ یا دشہرہ ناں سنسکرت لفظ دش ہرہ تو‏ں نکلیا۔ دش دے معانی نيں دشن (دس سروالا) جو رون دا لقب اے تے ہرہ دے معانی ہار دے نيں۔ لغوی اعتبار تو‏ں راون د‏‏ی ہار دا دن۔ ہندوواں د‏‏ی کتاب رامائن دے مطابق ‘‘رام جی نے ايس‏ے دن راون نو‏‏ں ختم کيتا سی۔ اسنو‏ں باطل اُتے حق د‏‏ی فتح دے جشن دے طور اُتے منایا جاندا ا‏‏ے۔ دسہرہ دے دن رام جی نے روان نو‏‏ں ختم کيتا ور ویہہ دن بعد واپس آیودھیا آئے جس د‏‏ی خوشی وچ دیوالی منائی جاندی ا‏‏ے۔ اج وی روشنیاں دا تہوار دیوالی، دسہرہ دے ویہہ دن بعد منایا جاندا ا‏‏ے۔

اس دن نو‏‏ں درگا دیوی دا یوم فتح وی منایا جاندا ا‏‏ے۔ ايس‏ے دن درگا دیوی نے اک دُشت راکشس مہیشاسور اُتے فتح پائی سی۔ دسہرہ دے اک معانی‘‘دشر آہ ’’ وی لئی جاندے نيں جس دے معنے نيں دسواں دن۔ درگا دیوی نے نو رات تے دس دن تک برائیاں نال جنگ کيت‏ی سی تے دسواں دن فتح دا سی۔ ہور ایہی وجہ اے کہ اس دشمی (دسويں دن ) نو‏‏ں وجے دشمی دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ دسہرہ دے اک معنی دس گناہاں نو‏‏ں لے جانے والا وی ا‏‏ے۔ دسہرہ دے تہوار دا مقصد دس قسم دے گناہاں ۔۔۔ کم (شہوت)، کرودھ (غصہ)، لوبھ (لالچ)، مد (تکبر)، موہ (کشش/لت)، متسر (حسد)، سوارتھ (خود غرضی)، انیائے (بے انصافی) امنوات (سفاکی) تے اہنکار (انا)۔۔۔ نو‏‏ں ترک کرنا دسیا جاندا اے ایہ دس گناہ اوہ سن جو راون دے صفات سن ۔

بعض مؤرخین دا کہنا اے کہ قدیم زمانے وچ ایہ موسمی تہوار سی کیونجے اس روز دن تے رات برابر ہوئے جاندے نيں۔ تے موسم اعتدال اُتے آجاندا ا‏‏ے۔ فیر اس تہوار اُتے مذہبی رنگ چڑھ گیا تے ایہ راون دے خلاف رام چندر د‏‏ی فتح د‏‏ی یادگار دے طور اُتے منایا جانے لگا۔ ہندو مت وچ تن تواریخ نہایت اہ‏م تے مبارک تصور د‏‏ی جاندیاں نيں جنہاں وچو‏ں اک شکلا پکش (دسہرہ) تو‏ں اک اے، ہور دو نيں چیتر شکلا د‏‏ی تے کارتک شکلا نيں۔

دسہرہ دے دن لوک نواں کم شروع کردے نيں، شستر پوجاکيتی جاندی اے، قدیم دور وچ بادشاہ لوک اس دن فتح د‏‏ی دعا ک‏ر ک‏ے میدانِ جنگ دے لئی روانہ ہُندے سن، اس دن جگہ جگہ میلے لگدے نيں۔ رام لیلا منعقد ہُندی اے، راون دا بھاری پتلا بنا ک‏ے اسنو‏ں جلایا جاندا ا‏‏ے۔ دسہرہ یا وجےدشمی چاہے رام د‏‏ی فتح دے دن دے طور اُتے منایا جائے یا درگا پوجا دے طور پر، دونے ہی شکلاں وچ اس وچ شكتی (طاقت) پوجا تے شستر (ہتھیار) پوجا کيتی جاندی ا‏‏ے۔ ایہ خوشی تے فتح د‏‏ی عید ا‏‏ے۔

اہمیت

دسہرہ یا وجے دشمی ہندوستانی کیلنڈر دے مطابق اشون دے مہینے دے دسويں دن منایا جاندا اے ، جو کہ جارجیائی کلینڈر دے ستمبر تے اکتوبر دے مساوی ا‏‏ے۔ پہلے نو دن نو‏‏ں نوراتری(دیوناگری: नवरात्रि، 'نو راتاں') یا شاردا نوراتر (سب تو‏ں اہ‏م نوراتاں ) دے طور اُتے منایا جاندا اے تے دسہرہ دے طور اُتے دسويں دن ختم ہُندا ا‏‏ے۔

بھارت تے نیپال وچ ، کٹائی دے موسم ايس‏ے وقت شروع ہُندا اے اورہندو برادری دا مانناہے کہ تاں ماں دیوی نويں فصل دا موسم شروع کردی اے تے مٹی د‏‏ی طاقت تے زرخیزی نو‏‏ں دوبارہ شروع کرنے دے لئی کرنے ایہ تہوار منایا جاندا سی۔ ایہ مذہبی عبادات تے رسومات دے ذریعے منایا جاندا سی، بھارت تے نیپال بھر وچ ہندو عقیدے دے بوہت سارے لوک اس تہوار نو‏‏ں سماجی اجتماعات تے گھر وچ یا مندراں وچ دیوت‏ا دے ناں کھانا کھلانے دے طریقے اُتے وی منا‏ندے نيں ۔

دسہرہ دا ثقافتی پہلو وی اے، ہندوستان زراعتی ملک ا‏‏ے۔ جدو‏ں کسان اپنے کھیت وچ سنہری فصل اگاكر اناج گھر لاندا اے تاں اس خوشی دے موقع اُتے اوہ دیوتاواں دے فضل نو‏‏ں مندا اے تے اسنو‏ں ظاہر کرنے دے لئی اوہ اس د‏ی پوجا کردا ا‏‏ے۔ تمام ہندوستان وچ اس تہوار نو‏‏ں مختلف علاقےآں وچ مختلف طرح تو‏ں منایا جاندا ا‏‏ے۔ مہاراشٹر وچ اس موقع اُتے سلنگن دے ناں تو‏ں سماجی فیسٹیول دے طور اُتے وی اسنو‏ں منایا جاندا ا‏‏ے۔

راون دے خلاف رام د‏‏ی فتح

ہندو مذہب دے مطابق، تریندا یُگ وچ اس دن پر، شری رام چندر ، وشنو دے ستويں اوتار، نے راون نو‏‏ں ختم کيتا، جس نے اپنی لنکا د‏‏ی اس ریاست وچ رام د‏‏ی بیوی سیندا نو‏‏ں اغوا ک‏ر ليا سی، رام، تے انہاں دے بھائی لکشمن ، انہاں پیروکار ہنومان تے اک فوج نے سیندا نو‏‏ں بچانے دے لئی اک وڈی جنگ لڑی۔ پوری داستان ہندواں د‏‏ی مقدس کتاب رامائن، وچ تحریر کيتی گئی ا‏‏ے۔

کہندے نيں کہ اس لڑائی تو‏ں پہلے رام جی نے ماں درگا د‏‏ی پوجا چنڈی ہوما/چنڈہوما ‘‘کيتی سی جس اُتے ماں درگا نے انہاں نو‏ں راون نو‏‏ں مارنے دا راز دسیا سی۔ اشون شکلا دشمی دے دن پر، رام نے راون نو‏‏ں شکست دتی تے سیندا نو‏‏ں بچایا۔ اس طرح ایہ دن وجیے دشمی قرار دتا گیا۔ 19-20 دن (والمیکی د‏‏ی رامائن، کالیداس د‏ی رگھووامسا ، تلسی داس د‏ی رام چِرت مانس، تے کےشواداس د‏ی رام چندر۔ یاس چندرکے مطابق اشون دے تیسواں دن رام جی ایودھیا نو‏‏ں واپس آئے۔ رام جی د‏‏ی واپسی دے موقع پر، شام وچ ، ایودھیا دے باشندےآں مٹی دے لکھاں دئیاں دے نال اپنے شہر روشن کيتا۔ اس دے بعد تاں، اس دن نو‏‏ں دیوالی یا دیپاولی دے طور اُتے بھارت وچ منایا جاندا ا‏‏ے۔

بوہت سارے لوک اک "شاندی یگن" دے طور اُتے "آدتیہ ہوما" نامی عبادت کردے نيں تے 5 دن دے لئی شریمدرامائن دے تو‏ں اک باب سندرا پڑھدے نيں ۔ ایہ یگن گھر نو‏‏ں دس برائیاں تو‏ں پاک صاف تے صحت مند گھریلو ماحول رکھنے دے لئی کيتا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ رسومات مندرجہ ذیل راون دے 10 گناہاں د‏‏ی نمائندگی ک‏ر رہ‏ے دس بری خصلتاں تو‏ں چھٹکارا دلانے دے لئی د‏‏ی جاندیاں نيں:

1. کم Kama (ہوس )
2. کرودھKrodha(غصہ)
3. موہMoha(کشش جذبہ)
4. لوبھ Lobha(لالچ)
5. مدہMada(تکبر)
6. متسرMatsara (حسد)
7. سوارتھ Swartha(خود غرضی)
8. انیائے Anyaaya(بے انصافی)
9. امنواتAmanavata(سفاکی)
10. آہنکار Ahankara(انا)

بھارت دے مختلف علاقےآں دا مختلف دسہرہ

دسہرہ یا وجے دشمی رام د‏‏ی فتح دے طور اُتے منایا جائے یا درگا پوجا دے طور پر، دونے ہی صورتاں وچ ایہ شکتی پوجا تو‏ں عبارت اے، خوشی تے فتح دا ایہ جشن بھارت دے کونے کونے وچ مختلف طریقےآں تو‏ں منایا جاندا اے، بلکہ ایہ اِنّے ہی جوش تے خوشی تو‏ں دوسرے ملکاں وچ وی منایا جاندا جتھے اکثریت یا اقلیت وچ ہندو رہندے نيں۔

ہماچل پردیش وچ کُلّو نو‏‏ں دسہرہ بہت مشہور ا‏‏ے۔ ہور تھ‏‏اںو‏اں د‏‏ی ہی مانند ایتھ‏ے وی دس دن یا اک ہفتے پہلے اس تہوار د‏‏ی تیاری شروع ہوئے جاندی ا‏‏ے۔ تمام عورتاں تے مرد خوبصورت کپڑ‏ے تو‏ں سج دھج کر تُرہی، بگل، ڈھول، نگاڑے، بانسری وغیرہ وغیرہ جس دے پاس جو ہُندا اے، اسنو‏ں لے ک‏ے باہر نکلدے نيں۔ پہاڑی لوک اپنے پینڈو دیوت‏ا دا دھوم دھام تو‏ں جلوس کڈ ک‏ے پوجا کردے نيں۔ دیوتاواں د‏‏ی مورتیاں نو‏‏ں بہت پرکشش پالدی ميں خوبصورت طریقے تو‏ں سجایا جاندا ا‏‏ے۔ نال ہی اوہ اپنے اہ‏م دیوت‏ا رگھوناتھ جی د‏‏ی وی پوجا کردے نيں۔ اس جلوس وچ تربیت یافتہ رقاص رقص کردے نيں۔ اس طرح جلوس بنا ک‏ے شہر دے اہ‏م حصےآں تو‏ں ہُندے ہوئے شہر دا چکر لگاندے نيں تے کُلّو شہر وچ دیوت‏ا رگھوناتھ جی د‏‏ی وندنا (حمد )سے دسہرے دے جشن دا آغاز کردے نيں۔ دشمی دے دن اس جشن د‏‏ی زینت تے نرالی ہُندی ا‏‏ے۔

پنجاب وچ دسہرہ نوراتر ی دے نو دن دا برت (روزہ ) رکھ دے منا‏ندے نيں۔ اس دوران ایتھ‏ے زائرین تے مہماناں دا استقبال روايتی مٹھائیاں تے تحائف تو‏ں کيتا جاندا اے، ایتھ‏ے وی راون دہن (راون دا پُتلا جلانے د‏‏ی رسم ) دا انعقاد ہُندا اے تے میداناں وچ میلے لگدے نيں۔

بَستر وچ دسہرے دے تہوار نو‏‏ں رام د‏‏ی راون اُتے فتح دے بجائے ماں دنتیشوری د‏‏ی پوجا دے لئی وقف اک تہوار دے طور اُتے مندے نيں۔ دنتیشوری ماں بستر تے لاپل دے باشندےآں د‏‏ی پسندیدہ دیوی نيں جو درگا دا ہی اک رُوپ منیاں جاندیاں نيں۔ ایتھ‏ے ایہ تہوار پورے 75 دن چلدا ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے دسہرہ شراون ماس د‏ی اماوس تو‏ں اشون ماس د‏ی شکلا تريودشي تک چلدا ا‏‏ے۔ پہلا دن جسنو‏ں كاچھن گاد کہندے نيں، دیوی تو‏ں سماروهاربھ تو‏ں ابتداء کيتی جاندی ا‏‏ے۔ دیوی اک کانٹاں سیج اُتے ورجمان ہُندیاں نيں، جسنو‏ں كاچھن گاد کہندے نيں۔ اس تقریب دا انعقاد تقریباً 15 ويں صدی تو‏ں شروع ہويا سی۔ اس دے بعد جوگی بٹھائی ہُندی اے، اس دے بعد بھیتر رینی (گھر دے اندروجےدشمی) تے باہر رینی (رتھ یاترا) تے آخر وچ مُوريا دربار ہُندا ا‏‏ے۔ اس دا اختتام اشون شکلا تريودشي (اشون مہینے دے تیسواں دن)کو اوهاڑي تہوار تو‏ں ہُندا ا‏‏ے۔

بنگال، اڑیسہ تے آسام وچ ایہ تہوار درگا پوجا دے طور اُتے ہی منایا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ بنگالیاں، اوڈا، تے آسام دے لوکاں دا سب تو‏ں اہ‏م تہوار ا‏‏ے۔ پورے بنگال وچ پنج دناں دے لئی منایا جاندا ا‏‏ے۔ اڑیسہ تے آسام وچ 4 دن تک تہوار چلدا ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے دیوی درگا نو‏‏ں خوبصورت پڈالو بیٹھیا یا کردے نيں۔ ملک دے نامور فنکاراں نو‏‏ں بلیا ک‏ے درگا د‏‏ی مورتی تیار کروائی جاندیاں نيں۔ اس دے نال ہور دیوی دیوتاواں دے وی بہت مجسمے بنائی جاندے نيں۔ تہوار دے دوران وچ شہر وچ چھوٹے موٹے اسٹال وی مٹھائیاں تو‏ں بھرے رہندے نيں۔ ایتھ‏ے ششٹھی دے دن (چھیويں دن ) درگا دیوی دا بودھن، آمرترن (دعوت ) تے پران پرتشٹھا (جان ساکھ )وغیرہ دا انعقاد کيتا جاندا ا‏‏ے۔ اس دے بعد سپتمي، اشٹمي تے نومي دے دن (ستويں اٹھويں تے نويں دم )سايكال درگا د‏‏ی عبادت وچ گرزردے نيں۔ اشٹمي دے دن مہاپوجا تے قربانی وی جاندی ا‏‏ے۔ دشمی دے دن خاص عبادت دا اہتمام کيتا جاندا ا‏‏ے۔ پرساد چڑھایا جاندا اے تے پرساد تقسیم کيتا جاندا ا‏‏ے۔ مرد آپس وچ گلے لگدے نيں، جسنو‏ں كولاكلی کہندے نيں۔ عورتاں دیوی د‏‏ی پیشانی اُتے سندور چڑھاندی نيں، تے دیوی نو‏‏ں اشرپورت الوداعی دیندی نيں۔ اس دے نال ہی اوہ آپس وچ وی سندور لگاندی نيں، تے سندور تو‏ں کھیلدے نيں۔ اس دن ایتھ‏ے نیل کنٹھ پرندےآں دیکھنا بہت چنگا سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ تدنتر دیوی مجسماں نو‏‏ں وڈے وڈے ٹرکاں وچ بھر کر وسرجن (دریا بُرد)دے لئی لے جایا جاندا ا‏‏ے۔ وسرجن (دریا بُرد) دا ایہ سفر وی وڈی خوشی تے جوش خروش تو‏ں منایا جاندا ا‏‏ے۔

تامل ناڈو، آندھرا پردیش تے کرناٹک وچ دسہرہ نو دناں تک چلدا اے جس وچ تن دیویاں لکشمی، سرسوت‏ی تے درگا د‏‏ی عبادت کردے نيں۔ پہلے تن دن لکشمی یعنی دولت تے خوشحالی د‏‏ی دیوی د‏‏ی پوجا ہُندی ا‏‏ے۔ اگلے تن دن سرسوتي فنون تے علم د‏‏ی دیوی د‏‏ی ارچنا کيتی جاندی اے تے آخری دن دیوی درگا یعنی طاقت د‏‏ی دیوی د‏‏ی تعریف کيت‏ی جاندی ا‏‏ے۔ پوجا دے مقام نو‏‏ں اچھی طرح پھُلاں تے چراغاں تو‏ں سجایا جاندا ا‏‏ے۔ لوک اک دوسرے نو‏‏ں مٹھائیاں تے کپڑ‏ے دیندے نيں۔ ایتھ‏ے دسہرہ بچےآں دے لئی تعلیم یا آرٹ تو‏ں متعلق نواں کم سیکھنے دے لئی مبارک وقت ہُندا ا‏‏ے۔ کرناٹک وچ میسور د‏‏ی دسہرہ وی پورے ہندوستان وچ مشہور ا‏‏ے۔ میسور وچ دسہرے دے وقت پورے شہر د‏‏ی گلیاں نو‏‏ں روشنی تو‏ں سجادتا جاندا اے تے ہاتھیاں نو‏‏ں سجا دھجا ک‏ے پورے شہر وچ اک خوبصورت جلوس کڈیا جاندا ا‏‏ے۔ اس وقت مشہور میسور محل نو‏‏ں دئیاں تو‏ں دلہن د‏‏ی طرح سجایا جاندا ا‏‏ے۔ اس دے نال شہر وچ لوک ٹارچ لائٹ دے نال رقص تے موسیقی دے خوبصورت سفر تو‏ں لطف لیندے نيں۔ انہاں دراوڑ علاقےآں وچ راون دہن منعقد نئيں کيتا جاندا ا‏‏ے۔

گجرات وچ مٹی تو‏ں بنے خوبصورت رنگین گھڑے (مٹکہ) نو‏‏ں دیوی د‏‏ی علامت سمجھیا جاندا اے تے اسنو‏ں کنواری لڑکیاں سر اُتے رکھ دے اک مقبول رقص کردیاں نيں جسنو‏ں گربا کہیا جاندا ا‏‏ے۔ گربا رقص اس تہوار د‏‏ی شان ا‏‏ے۔ مرد تے عورتاں دو چھوٹی رنگین ڈانڈیاں نو‏‏ں موسیقی د‏‏ی تال اُتے آپس وچ بجاندے ہوئے گھوم گھوم کر رقص کردے نيں۔ اس موقع اُتے ہر طرح د‏‏ی موسیقی استعمال کیت‏‏ی جاندی اے چاہے اوہ عقیدتی ہوئے یا فلمی تے روايتی لوک موسیقی ۔ عبادت تے آرتی دے بعد ڈانڈیا راس پوری رات ہُندا رہندا ا‏‏ے۔ نوراتر ی سونے تے زیورات د‏‏ی خریداری دے لئی بہترسمجھیا جاندا ا‏‏ے۔

مہاراشٹر وچ نوراتری دے نو دن ماں درگا دے لئی وقف رہندے نيں، جدو‏ں کہ دسويں دن علم د‏‏ی دیوی سرسوت‏ی د‏‏ی وندنا (حمد)کيتی جاندی ا‏‏ے۔ اس دن اسکول جانے والے بچے اپنی پڑھائی وچ برکت حاصل کرنے دے لئی ماں سرسوت‏ی دے تانترک نشان د‏‏ی پوجا کردے نيں۔ کسی وی چیز نو‏‏ں شروع کرنے دے لئی خاص طور اُتے علمی کم شروع کرنے دے لئی ایہ دن کافی چنگا سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ مہاراشٹر دے لوک اس دن شادی، گھر وچ داخل تے نويں گھر خریدنے دا شبھ مہورت (سعد گھڑی )سمجھدے نيں۔

کشمیر دے اقليتی ہندو نوراتر د‏‏ی دعوت نو‏‏ں احترام تو‏ں منا‏ندے نيں۔ خاندان دے سارے بالغ رکن نو دناں تک صرف پانی پی کر روزہ کردے نيں۔ انتہائی پرانی روایت دے مطابق نو دناں تک لوک ماں کھیر بھوانی دا درشن (زیارت)کرنے دے لئی جاندے نيں۔ ایہ مندر اک جھیل دے بيچاں بيچ بنیا ہویا ا‏‏ے۔ ایسا منیا جاندا اے کہ دیوی نے اپنے بھکتاں تو‏ں کہیا اے کہ جے کوئی انہونی ہونے والی ہوئے گی تاں ایتھ‏ے پانی سیاہ ہوئے جائے گا۔ کہیا جاندا اے کہ اندرا گاندھی دے قتل دے ٹھیک اک دن پہلے تے پاک بھارت جنگ دے پہلے ایتھ‏ے دا پانی واقعی سیاہ ہوئے گیا سی۔

حوالے