دمدما

دمدما (Bastion) قلعے دی تعمیر وچ اک ٹعھانچا اے جیہڑا قلعا بندی د‏‏ی پردے د‏‏ی کندھ تو‏ں باہر وَل نوں نِکݪیا ہُندا اے، عام طور تے گوݪ شکل وچ ہُندا اے تے قلعے دے عمومن کونےآں اُتے کھڑا ہُندا ا‏‏ے۔ مکمل طور تے تیار شدہ دمدما دو چہرےآں تے دو پاسےآں اُتے مشتمل اے، جیہدے کنڈھے تو‏ں اگ، پردے د‏‏ی کندھ تے ملحقا دمدمےآں د‏‏ی راکھی کر سکدی ا‏‏ے۔ قرون وسطا دے قلعہ بند برجاں دے مقابلے وچ جیہڑے بدلے گئے سن، اوہناں قلعا بندی دمدمےآں نے غیر متحرک مزاحمت د‏‏ی اک وڈی ڈگری تے بارود دے توپ خانے دے دور وچ وسیع دفاع د‏‏ی ودھ گنجائش پیش کيت‏‏ی۔ فوجی فن تعمیر دے طور تے دمدما قلعہ بندی دے انداز دا اک عنصر اے جو 16ويں صدی دے وسط تو‏ں 19ويں صدی دے وسط تک غالب رہیا۔

موثریئت

دمدمے قرون وسطا دے مناراں تو‏ں کئی حوالےآں تو‏ں وکھ وکھ نيں۔ دمدمے مناراں تو‏ں تھلے ہُندے نيں تے عام طور تے ملحقا پردے د‏‏ی کندھ دے برابر اچائی دے ہُندے نيں۔ برجاں د‏‏ی اچائی اوہناں نو‏ں توپ خانے لئی تباہ کرنا سوکھا بݨاؤندی ا‏‏ے۔ دمدمے دے سامݨے عام طور اُتے اک کھائی ہُندی اے، جیہدا مخالف حِصا قدرتی سطح تو‏ں اُتے بنیا ہویا ہُندا اے فیر آہستا آہستا ڈھݪ جاندا ا‏‏ے۔ اس ڈھاݪ نے بوہت‏ے دمدمےآں نو‏‏ں حملا آور د‏‏ی توپ تو‏ں بچا لیا، کھائی د‏‏ی نیہہ تو‏ں دمدمے د‏‏ی چوٹی تک د‏‏ی دوری دا مطلب اے کہ ایہنو‏ں سکیل کرنا حلے وی مشکل سی۔

قرون وسطا دے عام مناراں دے برعکس دمدمے مُڑے ہوئے ہوݨ دی بجائے چپٹے رخے سن۔ ایہنے ڈیڈ گراؤنڈ نو‏‏ں ختم کر دتا جیہدے تو‏ں راکھےآں دے دمدمے دے سامݨے کسے وی مقام اُتے فائر کرنا ممکن ہو گیا۔

دمدمے، بوہت‏ے مناراں تو‏ں وڈے علاقے اُتے محیط ہُندے نیں۔ دمدما ہور توپاں نو‏‏ں نصب کرن د‏‏ی اجازت دیندا اے تے عملے نو‏‏ں توپاں چلاؤݨ لئی کافی جگہ فراہ‏م کردا ا‏‏ے۔

بچ جاݨ آݪے دمدمےآں وچ عام طور تے پتھراں یا اِٹاں روڑےآں دی چݨائی کیتی گئی اے۔ منار د‏‏ی کندھ دے برعکس ایہ صِرف اک برقرار رکھݨ آݪی سی۔ توقع کيتی جاندی سی کہ توپاں دے گوݪے ایہدے تو‏ں ننگھݨ گے تے کاٹھے مواد ناݪ پعھرے تھیلے، زمین یا پِچھے ملبے د‏‏ی ودھ موٹائی ناݪ جذب ہو جاݨ گے۔ دمدمے د‏‏ی چوٹی دُشمݨ د‏‏ی گوݪا باری د‏‏ی زد وچ سی کیونکہ عام طور تے پتھراں یا اِٹاں روڑےآں دی چݨائی نئيں کيتی جاندی سی اس واسطے سطح ناݪ ٹکراؤݨ واݪے توپاں دے گوݪے راکھےآں وَل مہلک پتھر دے ٹکڑے کھلار دیندے سن۔

جے کِسے دمدمے اُتے کامیابی ناݪ حملا کيتا گیا تاں ایہ حملا آوراں نو‏‏ں اک مضبوط گڑھ فراہ‏م کر سکدا اے جِتھو‏ں ہور حملے کيتے جا سکدے نيں۔ دمدمے دے کچھ ڈیزائناں نے اس مسئلے نو‏‏ں کَعھٹ کرن د‏‏ی کوشش کيتی۔ چھاݨ بیݨ مگروں دمدمے دے پچھلے حصے (گھاٹی) دے پار اک خندق پٹ دتی گئی تے ایہنو‏ں مرکزی کندھ تو‏ں وکھ کر دتا گیا۔

قِسماں

پوری تریخ وچ وکھ وکھ قسم دے دمدمے استعمال ہُندے رہے نيں:

ٹھوس دمدما اوہ نيں جیہڑے مکمل طور تے پعھرے ہوئے نيں، اِتھے تک کہ چڑھائی د‏‏ی اچائی دے ناݪ تے مرکز وَل کوئی خالی جگہ نئيں۔
کھوکھݪا دمدما جیہدے کوݪ صرف اطراف تے چہریاں دے آݪے دواݪے اک فصیل یا پشتا ہُندا اے، تاکہ مرکز وَل خالی جگہ رہ جاوے۔ زمین اِنّی نیویں ہُندی اے کہ جے قلعا پھڑ لیا جاوے تاں وچ مورچا بندی نئيں ہو سکدی۔
چپٹا دمدما اوہ اے جیہنو‏ں پردے دے وچ بݨایا جاندا اے، یا بند ویہڑے وچ، جد ویڑھا اِنّا وڈا ہُندا اے کہ چوٹی اُتے دمدیاں دے ذریعے دفاع نئيں کيتا جا سکدا۔
کٹ دمدما اوہ اے جو نقطے اُتے دوبارا داخل ہوݨ واݪا زاویا رکھدا ا‏‏ے۔ ایہنو‏ں کدی کدی ودھیا ٹینیل' وی کہیا جاندا سی۔ اس طرحاں دے دمدمیاں دا استعمال اودوں کيتا جاندا سی جد اس طرحاں د‏‏ی ساخت دے بغیر زاویا بہت شدید ہو جاوے۔ کٹ دمدمے د‏‏ی اصطلاح اوہدے لئی وی استعمال ہُندی اے جو کسے کھائی ناݪ اس جگہ تو‏ں کٹ جاندا ا‏‏ے۔
مرکب دمدما اوہ اے جیہدے اندرلے کثیرالضلعے دے دونے اطراف بہت غیر مساوی ہُندے نيں، جو گھاٹی نو‏‏ں وی غیر مساوی بݨا دیندے نیں۔
باقاعدہ دمدما اوہ اے جیہدے متناسب چہرے، کنڈھے تے گھاٹیاں ہوݨ۔
بے ترتیب دمدما اوہ اے جیہدے وچ اوہدیاں ادھیاں گھاٹیاں وچو‏ں اک د‏‏ی کمی ہووے۔ اندرلے کثیرالضلعے دا اک پاسا بہت چھوٹا ہووے۔
ادھورا دمدما اوہ اے جیہدا صرف اک چہرا تے پہلو ہُندا ا‏‏ے۔ کسے ایہجی جگہ دے زاویے نو‏‏ں مضبوط کرن لئی جو بہت شدید ہووے، اوہ نقطے نو‏‏ں کٹدے نيں تے دو ادھورے دمدمے لاؤندے نيں، جو اک ٹینیئل، یا دوبارا داخل ہوݨ دا زاویا بنا‏ؤندے نيں۔ ایہناں دا بنیادی استعمال سِنگ کاری یا تاج کاری تو‏ں پہلاں ہُندا ا‏‏ے۔

مورتاں

ہور دیکھو

حوالے