دُدھ پینے جانور
شیر خوار نسل حیوانی دنیا دی سب توں اعلیٰ نسل اے تے خود انسان وی اس جنس وچ شامل اے۔ ایہ اپنی خوبیاں تے ساخت دے اعتبار توں سب توں اعلیٰ نيں۔ ایہ اس انسان دے لئی سب توں نفع بخش نيں۔ مثلاً گائے، بھینس اونٹھ تے گھوڑا وغیرہ۔ انہاں توں دُدھ، گوشت، اون تے باربرادری وغیرہ دے سیکڑاں فائدے حاصل ہُندے نيں۔ انہاں جانوراں وچ مادہ دے تھن ہُندے نيں۔ جنہاں توں اوہ اپنے بچےآں دی پرورش کردی اے۔ ایہ انہاں جانوراں دی خصوصیت اے تے کوئی تے جانور اپنے بچےآں دی پرورش دُدھ توں نئيں کردے نيں۔ انہاں جانورں وچ حرارت ہُندی اے۔ انہاں دے دوسری خصوصیت ایہ انڈے نئيں بچے دیندے نيں۔ لیکن اک قسم ایسی اے جو اس کلیہ توں مبرا اے۔
تقسیم[سودھو]
اس جنس وچ گوشت خور Carnivorous، سبزی خور Herbivorus، میوہ خور Grugivirius تے کرم خور Insectivorous جانور شامل نيں تے بعض ایداں دے وی نيں جو ہر چیز بلاتکلف Omnivorous کھاکر زندگی بسر کرسکدے نيں ۔ انہاں جانوراں دے مطالعہ دے لئی انہاں نوں پنج گروہ وچ تقسیم کر دتا گیا اے۔ حصہ Division ، جنس Class ، طبقہ Order ، خاندان Family ، نوع Gemus ، صنف Species ، فرد Variety
- حصہ Division
ہر طبقہ دے جانور بعض خوصیات دی بنا اُتے طبقاں وچ تقسیم ہُندے نيں۔ مثلاً جگالی والے جانور، تھیلی دار جانور، گوشت خور جانور۔
- جنس Class
اس دے علاوہ ہر طبقہ وچ چند جنساں ہُندی نيں۔ مثلاً گوشت خور جانور، بلی دی جنس، کتے دی جنس، بھالو وغیرہ۔ ایہ سب جانور گوشت خور نيں لیکن انہاں وچ تفریق آسانی توں کيتی جاسکدی اے،
- طبقہ Order
ہر جماعت وچ مختلف نوع دے جانور شامل ہُندے نيں۔ انہاں بہت کچھ مشترک ہونے نال انہاں وچ تفریق وی ہُندی اے۔ مثلاًً بلی ، ببر شیر، شیر، تیندوا مختلف نوع دے جانور نيں۔
- صنف Species
اس طرح اک ہی خاندان دے جانوراں وچ وی تفریق ہُندی اے۔ مثلاً لکڑبھگے دو طرح دے ہُندے نيں۔ اک دے جسم اُتے دھاریاں ہُندیاں نيں تے دوسری دے بدن اُتے گل یا دھبے ہُندے نيں۔ ایہ انہاں دی صنف منیاں جاندیاں نيں
- خاندان Family
اک ہی صنف دے جانوراں وچ رنگ، شکل، صورت تے قد وغیرہ وچ آب و ہوا تے عادتاں دی وجہ توں وی فرق ہوجاندا اے۔ ایہ خاندان کہلاندے نيں۔
- فرد Variety
دنیا دا ہر جانور تغیر پزیر اے مگر پالتو جانورں وچ ایہ تبدیلیاں جلد ہوجاندی نيں۔ ایہ زیادہ تر انسانی کوششاں دا نتیجہ نيں۔
مطالعہ[سودھو]
ماہرین نے شیرخوار جانوراں دے مطالعہ دے لئی مختلف طریقون توں مدد لیندے نيں۔ ہتھ پیراں دی ساخت دنداں دی ساخت تے ترتیب توں ایہ مطالعہ کیتا جاندا اے۔ شیر خوار جانورں دے مطالعہ دے لئی دو وڈے حصےآں پہلا نال Placental دے ذریعے، دوسرا بغیر نال دے Implacental نيں۔ اک مکمل حالت وچ پیدا ہُندے تے دوسرے نامکمل حالت پیدا ہوکے اک تھیلی وچ ماں دے دُدھ اُتے پرورش پاندے نيں۔
نال دے ذریعے پیدا ہونے والے جانوراں دے دنداں دے مطالعہ توں ظاہر ہُندا اے کہ بعض دے منہ وچ چاراں قسم دے دانت ہُندے نيں۔ انہاں وچ بندر م چمکادر تے خشکی دے گوشت خور جانور نيں۔ ایہ جانور جنہاں وچ انسان وی شامل اے شیرخوار جانوراں وچ سب توں اعلیٰ نيں۔
بعض جانوراں وچ صرف دو قسم دے دانت ہُندے نيں۔ انہاں وچ چوہے گلہری، بارہ سنگے، بھیڑ، گائے تے بھینس وغیرہ۔ ایہ زیاد تر سبزی خور جانور نيں۔
بعض جانوراں وچ صرف اک قسم دے دانت ہُندے نيں۔ انہاں وچ وہیل تے دوسرے سمندری جانور شامل نيں۔
دنداں دی بناوت نوں دیکھ کے نال والے جانوراں دی تن علحیدہ علحیدہ طبقاں وچ تقسیم کیتا گیا اے۔
(1) چہار دستی[سودھو]
چار دستی طبقہ وچ بن مانس، بندر تے لیمور Lemur دی صنفاں شامل نيں۔ انہاں نوں اعلیٰ مرتبہ دتے جانے دی وجہ انہاں دا انگوٹھا انگلیاں توں مل سکدا اے تے اس توں اوہ ہتھوں دا بہت استعمال کرسکدے نيں۔
(2) چمکادر[سودھو]
چمکادراں دے ہتھ تے بازو اک جھلی توں منڈھے ہُندے نيں تے اس وجہ توں انہاں وچ اڑنے دی صلاحیت ہُندی اے،
(3) ادنیٰ[سودھو]
نال والے باقی جانور ادنیٰ Secondates منے جاندے نيں۔ انہاں دے بدن اُتے دو قسم دے بال ہُندے نيں۔ اُتے وڈے بالاں دے علاوہ اندر رواں وی پایا جاندا اے۔ ایہ وی دو طبقاں وچ تقسیم نيں۔
گوشت خور[سودھو]
ادنیٰ گوشت خور Carnivora طبقہ وچ خشکی دے شکاری درندے شامل نيں۔ مظبوط کیلے تے ڈارھاں انہاں دی خصوصیت اے۔ دو حصہ وچ تقسیم کیتے جاندے نيں۔
کرم خور[سودھو]
کرم خور یا کیڑے خور طبقہ وچ کچھ چھوٹے چھوٹے جانور شامل نيں۔ جنہاں دی خوراک کیڑے مکوڑے نيں۔ انہاں دی ڈارھاں اُتے چھوٹی چھوٹی نوکاں بن ہُندیاں نيں تے دنداں دی تعداد وی زیادہ ہُندی اے۔
نال[سودھو]
بچےآں دی پرورش رحم وچ نال دے ذریعے ہُندی اے صرف دو خاندان وچ اس دے برعکس ہُندا اے (1) یکروزنہ خاندان Monotremata (1) تھیلی دار خاندان Marsupis۔
یکروزنہ خاندان Monotremata
یکروزنہ خاندانMonotremata خاندان دی مادہ انڈے دیندی اے تے جدوں بچے نکل آندے نيں تاں تھن دے دُدھ توں بچے پرورش پاندے نيں۔
تھیلی دار خاندان Marsupis
تھیلی دار خاندان Marsupis دے بچے ماں دے رحم توں نامکمل حالت وچ پیدا ہُندے نيں تے ماں دی تھلیون وچ تھناں دے دُدھ توں پرورش پاندے نيں۔
بعض شیر خوار جانوراں دے بچےآں دیاں اکھاں پیدائش دے وقت بند ہُندی نيں۔ اوہ ناچار تے بے بس پیدا ہُندے نيں۔ کِسے دے بچے جلد چلنے پھرنے لگدے نيں پیٹ بھرنے دی خود ہی فکر کرلیندے نيں تے بعض دے بچے کئی سال دے بعد اس قابل ہُندے نيں کہ اپنی خوراک خود تلاش کرسکن۔
بال[سودھو]
دُدھ دینے والے جانوراں جسم وچ تھوڑے بہت بال ضرور ہُندے نيں تے بالاں دا ہونا انہاں دی خاص علامت اے۔ جنہاں دے بدن اُتے بال نئيں ہُندے انہاں دے وی کچھ بال ہُندے نيں۔ مثلاً وہیل دے منھ اُتے کچھ بال یا مونچھاں ہُندی نيں۔ بعض اسیے جانور ہُندے ہُندے جنہاں دے بال دی بجائے اون ہُندی اے جو بالاں دی اک قسم اے۔ اون اکثر سرد ملکاں دے جانوراں دے جسماں اُتے انہاں نوں حرارت مہیا کردی اے۔ بالاں دا خاص مقصد انہاں دی حرارت توں حفاظت کرنا۔
بال وی دو طرح دے ہُندے نيں اک جو کدی نئيں گردے نيں مثلاً گھوڑے دی عیال دے بال۔ بعض دے بال معینہ مدت دے بعد گرجاندے نيں تے اس دی جگہ دوسرے بال نکل آندے نيں۔ شیر خوار جسم دے جانوراں اُتے اکثر ايسے قسم دے بال ہُندے۔
بعض دے بدن اُتے بالاں دی بجائے موٹے کانٹے ہُندے نيں مثلاً سہی۔ اس طرح بعض جانورں اُتے موٹے چلکے ہُندے نيں مثلاً پنگولین۔ بال، اون، سمور، کانٹے تے چلکے اصل وچ اک چیز اے تے انہاں شکل، بناوٹ، لمبائی موٹائی تے نرمی و سختی دا فرق اے۔
سنگ[سودھو]
شیر خوار جانوراں دے سر اُتے اکثر سنگ ہُندے نيں۔ جو اکثر ہڈی توں بنے ہُندے نيں تے بعض جانوراں دے عارضی سنگ Antlers بعض مثلاً بارہ سنگھہ دے ہر سال ڈگ کے نويں نکلدے نيں۔ اکثر جانوراں دے سنگ مستقل Hwrns ہُندے نيں تے ہمیشہ رہندے نيں۔ اس دے اندر اک ہڈی ہُندی اے جس دے اُتے اک خول چڑھا رہندا اے۔ ایہ خول ماہیت وچ بال ہی اے۔
بعض جانورون دے سنگ بالاں توں بنے ہُندے نيں۔ مثلاً گینڈے دی ناک اُتے اک یا دو سنگ ہُندے نيں، انہاں وچ ہڈی نئيں ہُندی اے۔ بلکہ ایہ بالاں توں بنے ہُندے نيں۔ ایہ بال اک لعاب دار مادے توں سنگ دی شکل اختیار کرلیندا اے تے ایہ سنگ ناک دی ہڈی توں علحیدہ ہُندا اے۔
دانت[سودھو]
دُدھ سینے والے جانوراں دے منہ وچ کِسے نہ کِسے قسم دے دانت ہُندے نيں گو بعض ایداں دے وی ہُندے نيں جنہاں وچ کِسے قسم دے دانت نئيں ہُندے نيں۔ ماہرین دے نذدیک ایہ دانت جسم دا اہم حصہ نيں کیوں کہ انہاں تعداد، شکل تے ساخت توں جانور دی نوعیت دا آسانی توں لگ جاندا اے۔ مختلف خاندان Families تے نوعاں Genera دی تے بعض حالتاں وچ مختلف اصناف Species دے دنداں وچ فرق پایا جاندا اے تے جانوراں دی مختلف باہمی مشاہبت تے تفریق آسانی توں ظاہر ہوجاندی اے۔ اس دے علاوہ انہاں جانوراں دے دانت غذا نوں چبانے دے لئی استعمال کردے نيں تے اس دا مطالعہ کرنے توں اسيں جانور دی نوع وغیرہ دا تے اس دی غذا تے غذا دے ذریعہ توں اس دی بہت ساریاں عادتاں دا پتہ چل جاندا اے۔ دانت چار قسم دے ہُندے نيں
(1) کٹنے والے دانت Ineisors
(2) کیلے Canines
(3) دُدھ والی ڈارھاں Pre-molars
(4) ڈارھاں Molars
کٹنے والے دانت Ineisors[سودھو]
یہ دانت سامنے تے کھاوہی دی طرح دھار والے ہُندے نيں۔ انہاں دی تعداد چھ توں زیادہ نئيں ہُندی اے مگر بعض تھیلی دار جانوراں وچ ایہ اٹھ تے دس وی ہُندے نيں۔ ایہ دانت سامنے تے کھاوہی دی طرح دھار والے ہُندے نيں۔ انہاں دی تعداد چھ توں زیادہ نئيں ہُندی اے مگر بعض تھیلی دار جانوراں وچ ایہ اٹھ تے دس وی ہُندے نيں۔ جگالی کرنے والے جانورں اوپری جوڈے وچ کٹنے والے دانت نئيں ہُندے نيں۔ ایڈونٹیٹ Edentates جانوراں وچ تھلے یا اُتے کوئی کٹنے والا دانت نئيں ہُندا اے۔ اکثر دونے جوڈھیاں وچ کٹنے والے یکساں ہُندی اے۔ لیکن بعض جانور مثلاً چمکاڈر یا کانگرو وچ اُتے یا تھلے دی کٹنے والے دنداں دی تعداد مختلف ہُندی اے۔
کیلے Canines[سودھو]
یہ کیلے اکثر نوکیلے ہُندے نيں تے کٹنے والے دنداں دی قطار دے دونے جانب اک اک کیلا ہُندا اے۔ اکثر ایہ کٹنے والے دنداں توں کچھ فاصلے اُتے ہُندے نيں۔ انہاں دنداں دا کم شکار نوں مظبوطی توں گرفت وچ لیانا اے۔ اس لئی شکاری جانوراں وچ کیلے وڈے ہُندے نيں۔ بعض جانوراں وچ کیلے نئيں ہُندے نيں۔ مثلاً بعض جگالی کرنے والے جانوراں وچ بعض وچ صرف نر دے کیلے ہُندے نيں مادہ وچ نئيں ہُندے نيں تے بعض جانوراں کیلے بہت زیادہ لمبے ہُندے نيں۔ مثلاً سور دے منہ توں باہر نکلے ہُندے نيں۔
دُدھ والی ڈارھاں Pre-molars[سودھو]
یہ کیلاں دے بعد ہُندی نيں۔ انہاں وچ تے اصل ڈارھاں وچ فرق ایہ ہُندا اے کہ ایہ پہلے دُدھ دے دنداں دے نال نکلدی نيں تے اصل ڈارھاں بعد وچ نکلدی نيں۔ دُدھ دے دنداں وچ صرف کٹنے والے دانت تے تے ڈارھاں ہُندی نيں۔ ایہ دانت تے ڈارھاں گرجاندیاں نيں تے انہاں دی جگہ مستقل دانت نکلدے نيں۔
دُدھ دی ڈارھاں دی شکل تے سائز وچ فرق ہُندا اے۔ بعض اُتے اک نوک تے بعض اُتے دو نوکاں ہُندی نيں۔ انہاں سب دے پِچھے والی دُدھ والی ڈارھ یا قینچی نما ڈارھ Feledoe, Scissors Carnassial Tooth کہندے نيں۔ ایہ آپس وچ قینچی دی طرح رگڑ کھاندی تے گوشت نوں ریزہ ریزہ کرکے چبانے وچ مدد دیندی نيں۔ بلی دے خاندان وچ ایہ ڈارھاں خاص طور اُتے وڈی ہُندی نيں۔ بعض جانوراں وچ دُدھ دی ڈارھاں نئيں ہُندی نيں۔ کترنے والے جانوراں وچ دُدھ دی ڈارھاں نئيں ہُندی نيں۔
ڈارھاں Molars[سودھو]
یہ دنداں دی قطار وچ سب توں پِچھے ہُندی نيں۔ انہاں دی تعداد جانوراں دی غذا دے مطابق کمی و بیشی ہُندی اے۔ جوڈے وچ کِسے جانب چار توں زیادہ نئيں ہُندی اے۔ سبزی خور جانوراں وچ انہاں ڈاروھاں دی تعداد زیادہ ہُندی اے تے گوشت خور جانوراں دی نسبت وڈی ہُندی نيں۔ کیوں کہ سبزی خور جانوراں نوں گھاہ پودےآں دی وڈی مقدار چبانی پڑدی اے۔ جدوں کہ گوشت خور جانوراں وچ اس دی ضرورت نئيں ہُندی اے۔ اس لئی انہاں وچ ڈھاڑھاں کم ہُندی نيں۔ مثلاً بلی دے خاندان دی دونے طرف اک اک ڈارھ ہُندی۔ بعض ایداں دے جانور وی ہُندے نيں جنہاں دی ڈارھاں نئيں ہُندی اے۔ مستقل ڈارھاں گرنے دے بعد دوبارہ نئيں نکلدی نيں۔ مگر ہاتھی دی ڈارھاں گس جاندیاں نيں تاں انہاں دے پِچھے ایسی ہی ڈارحاں نکل جاندیاں نيں تے پرانی ڈارھ دے گرنے اُتے اس دی جگہ اُتے دوسری ڈارھ قبضہ کرلیندی اے۔
نال والے جانور[سودھو]
بغیر نال دے جانوراں وچ اختلافات دی بنا اُتے چار طبقاں (1) کترنے والے Rodentia (1) بلا دانت والے Edentia (1) جگالی کرنے والے Ruminantia (1) دبیر جلد والے Pachydermata وچ ۔
(1) کترنے والے Rodentia
ان جانوراں دے پنجے تے ناخون ہُندے نيں تے انہاں دے صرف دو قسم دے دانت ہُندے نيں۔ کچھ کھاوہی دی طرح دھاری دار تے کچھ چپٹی ڈارحاں۔
بلا دانت والے Edentia
ان جانوراں وچ کٹنے والے دانت تے کیلے نئيں ہُندی ہین تے بعض وچ کوئی دانت نئيں ہُندا اے۔ سامنے کوئی ڈانت نہ ہونے دی وجہ توں انہاں دا منہ پوپلا معلوم ہُندا اے۔
ان دی بقیہ صنفون وچ پنجے تے ناخون نئيں بلکہ خر ہُندے نيں تے کھر والے جانور دو طرح دے ہُندے نيں۔
(1) جگالی کرنے والے Ruminantia
جگالی کرنے والے جانور دے کھر دے دو حصے ہُندے نيں، سوائے اونٹھ کے۔ انہاں وچ اُتے جوڈے وچ کٹنے والے دانت نئيں ہُندے نيں تے ڈارھاں وی چپتی ہُندی نيں۔
دبیر جلد والے Pachydermata وچ ۔
دبیر جلد والے جانوراں دے طبقہ وچ اوہ جانور شامل نيں جو جگالی نئيں کردے نيں تے کھر ہُندے نيں۔ انہاں دی شکلاں تے صورت وچ اختلاف اے تے انہاں وچ کوئی ایسی خصوصیات نئيں اے کہ انہاں نوں کِسے اک طبقہ وچ داخل کیتا جائے۔
تیسرے حصہ انسوڈان شیا وچ اوہ سمندر جانور نيں جو گوشت خور نئيں نيں تے انہاں دے تمام دانت اک ہی شکل دے ہُندے نيں۔ اس وچ صرف اک طبقہ ستے شیا Cetacca شامل اے۔
وہ سمندر جانور جو سائی رینیا Sirenia دے ناں توں نيں تے سبزی خور مندے نيں انہاں نوں وی دبیر جلد والےآں وچ شامل کردے نيں۔ تے گوشت خور سمندری جانور نوں پیڈیا نوں خشکی دے گوشت خور جانوری دے طبقہ شامل کردے نيں۔ لیکن اکثڑ انہاں دونے قسم دے سمندری جانوراں نوں علحیدہ طبقاں وچ شامل کردے نيں۔
لتاں[سودھو]
اکثر شیر خوار جانوراں دی چار لتاں ہُندی نيں۔ لیکن سمندری جانوراں دی صرف دو اگلی لتاں ہُندیاں نيں تے اوہ وی کشتی دے ڈنڈاں دی طرح۔ جس توں انہاں نوں تیرنے وچ مدد ملدی اے۔ پچھلی ٹانگاں دا کم دم کردی اے، انہاں جانوراں دی پہلے پچھلی لتاں ہودیاں سن، مگر انہاں دے کم نئيں لینے دی وجوہ توں غائب ہوگئياں۔ بعض جانوراں مثلاً وہیل وچ اندر پتھاں وچ ہڈیاں پائی جاندی نيں۔ جو ٹانگاں دی پہلے وجود دی دلیل نيں۔ شیر خوار جانوراں دے جانوراں دی لتاں انہاں دی ضروریات دے مطابق وجود وچ آئیاں نيں۔
ناخن[سودھو]
بعض دی انگلیاں اُتے ناخن ہُندے نيں تے ایہ ناخن سِدھے یا خمدار تے تیز یا کند ہُندے نيں۔ بلی تے اس دی جنس دے جانوراں دے ناخناں دی نوک عموماًً گوشت دی گدی اُتے چھپے ہُندے نيں تے چلنے وچوں ایہ تکلیف نئيں دیندی اے۔ ضرورت دے وقت پنجے نوں حرکت دیندے ہی ناخون دی نوک Retractile Claws فوراًً باہر نکل آندی اے۔ بعض دے ناخن لمبے تے لمبے لیکن کند ہُندے نيں۔ ایہ زمین کھودنے دا کم کردے نيں۔
کھر[سودھو]
سبزی خور جانوراں نوں پنجاں تے ناخوناں دی ضرورت نئيں ہُندی اے۔ اس لئی انہاں دے پیراں وچ کھر ہُندے نيں۔ کچھ جانوراں دے کھر جفت ہُندے نيں۔ مثلاً سور، دریائی گھوڑا تے ہرن وغیرہ۔ انہاں دے ہر کھر وچ دو یا چار تہ ہُندیاں نيں تے بعض طاق کھر والے ہُندے نيں۔ انہاں کھراں (گھٹ توں گھٹ پچھلے پیراں وچ ) طاق ہُندی اے۔ یعنی ہر پیر وچ اک یا تن یا پنج کھر ہُندے نيں۔ تھپر، گینڈا وغیرہ طاق کھر والے ہُندے نيں۔ گھوڑے دے کھر غیر مستقم سم ہُندے تے ایہ ڈورنے دے لئی نہایت موزاں نيں۔
جھلی[سودھو]
شیر خوار جانوراں وچ صرف چمکادر ہويا وچ اڑ سکدے نيں۔ انہاں دے ہتھوں دی انگلیاں پتلی تے نہایت لمبی ہُندیاں نيں تے ایہ اڑ سکدے نيں۔ انہاں دے ہتھوں دی انگلیاں پتلی تے نہایت لمبی ہُندیاں نيں تے اردے وقت ایہ چھتری دی تیلیاں دی طرح پرواز دے لئی جھلی نوں پھیلا دیندی نيں۔ بعض پانی وچ رہنے والے جانوراں دی انگلیاں پھیلی ہُندیاں نيں تے سب اک جھلی وچ منڈھی ہُندی نيں۔ انہاں نوں اس توں تیرنے وچ سہولت ہُندی اے۔
زبان[سودھو]
شیر خوار جانوراں دے منہ وچ زبان ہُندی اے۔ جس توں ایہ اپنی غذا دا ذائقہ محسوس کردے نيں۔ بعض دی زبان( جیبھ) کھردری ہُندی اے۔ بلی دے خاندان وچ بولی اُتے تیز خار ہُندے نيں جو ہڈی اُتے چپساں گوشت چھڑانے وچ کار آمد ہُندے نيں۔ بعض جانوراں دی بولی ربر دی طرح لمبی ہوسکدی اے۔ چیونٹی کھانے والے جانوراں وچ ایہ صلاحیت پائی جاندی اے۔ وہیل دی بولی منہ وچ پیوست ہُندی اے تے باہر نکل نئيں سکدی اے۔ جگالی کرنے والے جانوراں دی بولی وچ گرفت دی قوت ہُندی اے جو گھاہ وغیرہ نوں بولی توں پھڑ کر منہ وچ پہنچاندے نيں۔ شیر خوار جانوراں دے منہ دے اگے اکثر گد گدے لب ہُندے نيں تے بعض دے گلاں وچ عارضی طور اُتے غذا جمع کرنے دے لئی خانے بنے ہُندے نيں۔ جس وچ اوہ اپنے بچےآں دے لئی غذا رکھدے نيں۔
تھن[سودھو]
اس جنس دے تمام جانور اپنے بچےآں دی پرورش دُدھ پلیا کے کردے نيں۔ اس لئی مادہ دے تھن جو کم توں کم دو تے زیادہ توں زیادہ بارہ ہُندے نيں۔ ایہ اکثر پیٹ اُتے ہُندے نيں لیکن بعض دے راناں دے درمیان تے بعض دے سینے اُتے ہُندے نيں۔
نر و مادہ[سودھو]
شیر خوار جانوراں وچ نر تے مادہ دی صورت تے وضع وچ بوہت گھٹ فرق ہُندا اے۔ نر کِسے قدر وڈا تے رنگ وی اس دا مادہ توں مختلف ہُندا۔ بعض جانوراں دے نر تے مادہ دے رنگ وچ فرق ہُندا اے تے بعض دی گردن اُتے بال ہُندے نيں۔ جگالی کرنے والے جانوراں دے نر اُتے اکثر وڈے سنگ ہُندے نيں۔ مادہ دے سنگ ہُندے نئيں نيں تے ہُندے نيں تاں اکثر بہت چھوندے ہُندے نيں۔
گاٹھاں[سودھو]
بعض جانوراں دے جسم اُتے گاٹھاں ہُندیاں نيں تے انہاں وچوں بدبو دار مادہ خارج ہُندا اے۔ اکثر گوشت خور جانوراں دی دم دے تھلے گاٹھاں ہُندیاں نيں، جنہاں وچوں نہایت بدبودار مادہ خارج ہُندا اے۔ ہاتھی دی پیشانی اُتے گاٹھاں ہُندیاں نيں جس وچوں موم دی طرح مادہ پیدا ہُندا اے۔ اکثر جگالی کرنے والے جانوراں دی اکھاں دے تھلے گاٹھاں ہُندی اں تے انہاں وچوں کثیف مادہ نکلدا اے۔ مشکی ہرن دی ناف وچ اک گلٹھی ہُندی اے۔ اس وچ مشک پیدا ہُندا اے۔ بعض جانوراں دی گلٹیاں دا مادہ ایسا مکرو تے بدبودار ہُندا اے کہ ناقابل برداشت ہُندی اے تے کوئی نیڑے نئيں جاسکدا اے تے اوہ بدبو خارج کرکے اپنے دشمناں نوں بھگاندے نيں۔ امریکا دے اسکنک Skunk دی گلٹیاں دا مادہ اس قدر بدبودار ہُندا اے وی اس دے دشمن وی ناچار ہوجاندے نيں تے چلے جاندے نيں۔
چال[سودھو]
شیرخوار جانوراں وچ بعض اپنی انگلیاں دی گدیاں اُتے چلدے نيں۔ مثلاً شیر، کتا تے بلی تے انہاں دے چلنے اُتے آہٹ نئيں ہُندی اے۔ بعض اپنے پیر دے پورے تلوے پر چلدے نيں۔ مثلاً ریچھ Plantigrade ۔ بعض دونے دے درمیان چلدے نيں اوہ نہ پورے تلوے پر بلکہ زمین اُتے تلوے دا کچھ حصہ ہی زمین اُتے رکھدے نيں۔ مثلاً بجو، اود بلاؤ تے سیویت بلیاں۔
قد و قامت[سودھو]
شیر جانوراں وچ اک دوسرے توں بہت فرق ہُندا اے۔ چوہا، ہاتھی تے وہیل سب ايسے جنس دے جانور نيں۔ سمندری جانور اکثر جسیم ہُندے نيں۔ کیوں کہ پانی انہاں تیرنے مدد کردا اے تے انہاں نوں کِسے قسم دی تکلیف نئيں ہُندی اے۔ درختاں اُتے رہنے والے اکثر جانور چھوندے قد دے ہُندے نيں۔
دماغ[سودھو]
تمام حیوانات وچ شیر خور جانوراں دا دماغ سب توں وڈا ہُندا اے تے انہاں دی عقل وی اعلیٰ ہُندی اے۔ ایہ اپنی ذہانت نوں صرف اپنی حفاظت، خوراک دی تلاش، نسل تے اپنی قیام گاہاں تک محدود نيں۔
قوت شامہ[سودھو]
شیر خوار جانوراں وچ قوت شامہ اکثر اعلیٰ درجہ دی ہُندی اے۔ کمزور و ناتواں جانوراں دی انہاں دی حفاظت کردی اے، ریگستان وچ اونٹھ اپنی قوت شامہ دی بدولت پانی دا پتہ میلےآں دور توں لگیا لیندا اے تے درندے وی ايسے دے ذریعے اپنی غذا تلاش کردے نيں۔
قوت سامعہ[سودھو]
ان دی قوت سامعہ وی اکثر اعلیٰ درجہ دی ہُندی اے۔ اکثر جانوراں دے کان باہر نکلے ہُندے نيں تے انہاں وچ مڑنے تے حرکت کرنے دی صلاحیت ہُندی اے۔ انہاں نوں جس سمت آواز آندی اے اوتھے کان موڑ لیندے نيں۔ کمزور جانوراں دی قوت سامعہ بہت تیز ہُندی اے۔
قوت باصرہ[سودھو]
ان جانوراں وچ قوت باصرہ وی ہُندی اے۔ اُتے انہاں دے مقابلے وچ پرندےآں دی دیکھنے دی صلاحیت بہت اعلیٰ ہُندی اے۔ چمکادر تے بعض کرم خور جانور دیاں اکھاں بہت چھوٹی ہُندیاں نيں تے سورج دی روشنی وچ کھل نئيں سکدی نيں۔ بعض گوشت خور جانوراں دیاں اکھاں تاریدی ميں بخوبی دیکھ لیندی نيں۔
قوت لامسہ[سودھو]
اکثر شیر خوار جانوراں وچ قوت لامسہ اعلیٰ ہُندی اے تے اوہ معمولی توں معولی فرق نوں محسوس کرلیندے نيں۔ مگر اس دے لئی ہر جانور دے وکھ وکھ مقام نيں، گھوڑا اپنے لباں توں، گوشت خور موچھاں توں، ہاتھی اپنی سونڈ توں تے چمکاڈر اپنی پرواز دی جھلی توں محسوس کردی اے۔ ایہ قوت چمکادراں وچ نہایت اعلیٰ ہُندی اے۔
نظام ہاضمہ[سودھو]
اکثر شیر خوار جانوراں دا معدہ اک سیدھی سادی تھیلی دی شکل دا ہُندا اے۔ صرف جگالی کرنے والے جانوراں دا معدہ چار حصےآں اُتے مشتمل ہُندا اے۔ ایہ اپنی غذا نوں پہلے برائے ناں چبا کر نگل جاندے نيں تے معدے دی سب وڈی تھیلی وچ جمع کرلیندے نيں تے فراغت وچ جگالی کرکے اس غذا نوں دوسری تھیلی وچ گولاں دی شکل اختیار کرلیندی اے۔ فیر ایہ غذا منہ دی طرف آندی اے تے جگالی دے ذریعے اسنوں خوب باریک ہوئے کے معدے دی تیسری تھیلی وچ پہنچ جاندی اے۔ اوتھے توں غذا آخری تھیلی وچ داخل ہوکے ہضم ہُندی اے۔
رنگ و روپ[سودھو]
شیر خور جانوراں نوں مختلف رنگاں وچ آرائش خوراک دی تلاش تے حفاظت وچ مدگار ہُندے نيں۔ انہاں دی رنگت انہاں دے ماحول دی ہم آہنگ ہُندے نيں۔ کمزور جانور نوں انہاں دے دشمن انہاں نوں دور توں دیکھ نئيں سکدے نيں تے اوہ محفوظ رہندے نيں۔ اس مشابہت نوں حفاظت عامہ Protectiv General Resemblance کہیا جاندا اے۔ اس وجہ توں جو جانور انہاں دی غذا ہُندے نيں اوہ دھوکھا کھا کر نیڑے آجاندا اے تے غذا بن جاندا اے تے ایہ مشابہت بطشی Aggerssive General Resemblance کہلاندا اے۔
شیر ببر دا رنگ خشک و رتیلے میداناں توں ملدا جلدا اے، دھاری دھار زیبرا اپنی دھاریاں دی وجہ توں گھاہ پھوس و جھاڑیاں وچ درنداں نوں دور توں نظر نئيں آندا اے۔ اس طرح ہر جانور اپنے رنگ و روپ دی بدولت چھپ جاندا اے یا اپنی غذا تلاش کردا اے۔ بوہت سارے جانوراں دا رنگ موسم دے نال تبدیل ہوجاندا اے۔ گرمیاں وچ انہاں دا رنگ انہاں دے ماحول دے مطابق انہاں دے بال گرجاندے نيں۔ موسم سرما آندے ہی برف باری توں پہلے انہاں دے نويں بال نکلنا شروع ہوجاندے نيں۔ سرد علاقےآں وچ اکثر جانوراں دے رنگ سفید ہُندے نيں تے خشک و گرم علاقےآں دے جانوراں دے رنگ عموماً ذرد خاکی مائل ہُندا اے۔ جتھے سبزہ ہُندا اے اوتھے دے جانوراں دے رنگ سبزی مائل ہُندے نيں۔
ماخذ[سودھو]
برجیش بہادر۔ عالم حیوانی