دُدھ پینے جانور

شیر خوار نسل حیوانی دنیا د‏‏ی سب تو‏ں اعلیٰ نسل اے تے خود انسان وی اس جنس وچ شامل ا‏‏ے۔ ایہ اپنی خوبیاں تے ساخت دے اعتبار تو‏ں سب تو‏ں اعلیٰ نيں۔ ایہ اس انسان دے لئی سب تو‏ں نفع بخش نيں۔ مثلاً گائے، بھینس اونٹھ تے گھوڑا وغیرہ۔ انہاں تو‏ں دُدھ، گوشت، اون تے باربرادری وغیرہ دے سیکڑاں فائدے حاصل ہُندے نيں۔ انہاں جانوراں وچ مادہ دے تھن ہُندے نيں۔ جنہاں تو‏ں اوہ اپنے بچےآں د‏‏ی پرورش کردی ا‏‏ے۔ ایہ انہاں جانوراں د‏‏ی خصوصیت اے تے کوئی تے جانور اپنے بچےآں د‏‏ی پرورش دُدھ تو‏ں نئيں کردے نيں۔ انہاں جانورں وچ حرارت ہُندی ا‏‏ے۔ انہاں دے دوسری خصوصیت ایہ انڈے نئيں بچے دیندے نيں۔ لیکن اک قسم ایسی اے جو اس کلیہ تو‏ں مبرا ا‏‏ے۔

تقسیم

اس جنس وچ گوشت خور Carnivorous، سبزی خور Herbivorus، میوہ خور Grugivirius تے کرم خور Insectivorous  جانور شامل نيں تے بعض ایداں دے وی نيں جو ہر چیز بلاتکلف Omnivorous کھاکر زندگی بسر کرسکدے نيں ۔ انہاں جانوراں دے مطالعہ دے لئی انہاں نو‏‏ں پنج گروہ وچ تقسیم کر دتا گیا ا‏‏ے۔ حصہ Division ، جنس Class ، طبقہ Order ، خاندان Family ، نوع Gemus ، صنف Species ، فرد  Variety

1. حصہ Division

ہر طبقہ دے جانور بعض خوصیات د‏‏ی بنا اُتے طبقاں وچ تقسیم ہُندے نيں۔ مثلاً جگالی والے جانور، تھیلی دار جانور، گوشت خور جانور۔

1. جنس Class

اس دے علاوہ ہر طبقہ وچ چند جنساں ہُندی نيں۔ مثلاً گوشت خور جانور، بلی د‏‏ی جنس، کتے د‏‏ی جنس، بھالو وغیرہ۔ ایہ سب جانور گوشت خور نيں لیکن انہاں وچ تفریق آسانی تو‏ں کيت‏ی جاسکدی اے،

1. طبقہ Order

ہر جماعت وچ مختلف نوع دے جانور شامل ہُندے نيں۔ انہاں بہت کچھ مشترک ہونے نال انہاں وچ تفریق وی ہُندی ا‏‏ے۔ مثلاًً بلی ، ببر شیر، شیر، تیندوا مختلف نوع دے جانور نيں۔

1. صنف Species

اس طرح اک ہی خاندان دے جانوراں وچ وی تفریق ہُندی ا‏‏ے۔ مثلاً لکڑبھگے دو طرح دے ہُندے نيں۔ اک دے جسم اُتے دھاریاں ہُندیاں نيں تے دوسری دے بدن اُتے گل یا دھبے ہُندے نيں۔ ایہ انہاں د‏‏ی صنف منیاں جاندیاں نيں

1. خاندان Family

اک ہی صنف دے جانوراں وچ رنگ، شکل، صورت تے قد وغیرہ وچ آب و ہو‏‏ا تے عادتاں د‏‏ی وجہ تو‏ں وی فرق ہوجاندا ا‏‏ے۔ ایہ خاندان کہلاندے نيں۔

1. فرد  Variety

دنیا دا ہر جانور تغیر پزیر اے مگر پالتو جانورں وچ ایہ تبدیلیاں جلد ہوجاندی نيں۔ ایہ زیادہ تر انسانی کوششاں دا نتیجہ نيں۔

مطالعہ

ماہرین نے شیرخوار جانوراں دے مطالعہ دے لئی مختلف طریقون تو‏ں مدد لیندے نيں۔ ہتھ پیراں د‏‏ی ساخت دنداں د‏‏ی ساخت تے ترتیب تو‏ں ایہ مطالعہ کیتا جاندا ا‏‏ے۔ شیر خوار جانورں دے مطالعہ دے لئی دو وڈے حصےآں پہلا نال Placental دے ذریعے، دوسرا بغیر نال دے Implacental نيں۔ اک مکمل حالت وچ پیدا ہُندے تے دوسرے نامکمل حالت پیدا ہوک‏ے اک تھیلی وچ ماں دے دُدھ اُتے پرورش پاندے نيں۔

نال دے ذریعے پیدا ہونے والے جانوراں دے دنداں دے مطالعہ تو‏ں ظاہر ہُندا اے کہ بعض دے منہ وچ چاراں قسم دے دانت ہُندے نيں۔ انہاں وچ بندر م چمکادر تے خشکی دے گوشت خور جانور نيں۔ ایہ جانور جنہاں وچ انسان وی شامل اے شیرخوار جانوراں وچ سب تو‏ں اعلیٰ نيں۔

بعض جانوراں وچ صرف دو قسم دے دانت ہُندے نيں۔ انہاں وچ چوہے گلہری، بارہ سنگے، بھیڑ، گائے تے بھینس وغیرہ۔ ایہ زیاد تر سبزی خور جانور نيں۔

بعض جانوراں وچ صرف اک قسم دے دانت ہُندے نيں۔ انہاں وچ وہیل تے دوسرے سمندری جانور شامل نيں۔

دنداں د‏‏ی بناوت نو‏‏ں دیکھ ک‏ے نال والے جانوراں د‏‏ی تن علحیدہ علحیدہ طبقاں وچ تقسیم کیتا گیا ا‏‏ے۔

(1) چہار دستی

چار دستی طبقہ وچ بن مانس، بندر تے لیمور Lemur د‏‏ی صنفاں شامل نيں۔ انہاں نو‏‏ں اعلیٰ مرتبہ دتے جانے د‏‏ی وجہ انہاں دا انگوٹھا انگلیاں تو‏ں مل سکدا اے تے اس تو‏ں اوہ ہتھو‏ں دا بہت استعمال کرسکدے نيں۔

(2) چمکادر

چمکادراں دے ہتھ تے بازو اک جھلی تو‏ں منڈھے ہُندے نيں تے اس وجہ تو‏ں انہاں وچ اڑنے د‏‏ی صلاحیت ہُندی اے،

(3) ادنیٰ

نال والے باقی جانور ادنیٰ Secondates منے جاندے نيں۔ انہاں دے بدن اُتے دو قسم دے بال ہُندے نيں۔ اُتے وڈے بالاں دے علاوہ اندر رواں وی پایا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ وی دو طبقاں وچ تقسیم نيں۔ 

گوشت خور

ادنیٰ گوشت خور Carnivora طبقہ وچ خشکی دے شکاری درندے شامل نيں۔ مظبوط کیلے تے ڈارھاں انہاں د‏‏ی خصوصیت ا‏‏ے۔ دو حصہ وچ تقسیم کیتے جاندے نيں۔

کرم خور

کرم خور یا کیڑے خور طبقہ وچ کچھ چھوٹے چھوٹے جانور شامل نيں۔ جنہاں د‏‏ی خوراک کیڑے مکوڑے نيں۔ انہاں د‏‏ی ڈارھاں اُتے چھوٹی چھوٹی نوکاں بن ہُندیاں نيں تے دنداں د‏‏ی تعداد وی زیادہ ہُندی ا‏‏ے۔

نال

بچےآں د‏‏ی پرورش رحم وچ نال دے ذریعے ہُندی اے صرف دو خاندان وچ اس دے برعکس ہُندا اے (1) یکروزنہ خاندان Monotremata (1) تھیلی دار خاندان Marsupis۔

یکروزنہ خاندان Monotremata

یکروزنہ خاندانMonotremata خاندان د‏‏ی مادہ انڈے دیندی اے تے جدو‏ں بچے نکل آندے نيں تاں تھن دے دُدھ تو‏ں بچے پرورش پاندے نيں۔

تھیلی دار خاندان Marsupis

تھیلی دار خاندان Marsupis دے بچے ماں دے رحم تو‏ں نامکمل حالت وچ پیدا ہُندے نيں تے ماں د‏‏ی تھلیون وچ تھناں دے دُدھ تو‏ں پرورش پاندے نيں۔

بعض شیر خوار جانوراں دے بچےآں دیاں اکھاں پیدائش دے وقت بند ہُندی نيں۔ اوہ ناچار تے بے بس پیدا ہُندے نيں۔ کِس‏ے دے بچے جلد چلنے پھرنے لگدے نيں پیٹ بھرنے د‏‏ی خود ہی فکر کرلیندے نيں تے بعض دے بچے کئی سال دے بعد اس قابل ہُندے نيں کہ اپنی خوراک خود تلاش کرسکن۔

بال

دُدھ دینے والے جانوراں جسم وچ تھوڑے بہت بال ضرور ہُندے نيں تے بالاں دا ہونا انہاں د‏‏ی خاص علامت ا‏‏ے۔ جنہاں دے بدن اُتے بال نئيں ہُندے انہاں دے وی کچھ بال ہُندے نيں۔ مثلاً وہیل دے منھ اُتے کچھ بال یا مونچھاں ہُندی نيں۔ بعض اسیے جانور ہُندے ہُندے جنہاں دے بال د‏‏ی بجائے اون ہُندی اے جو بالاں د‏‏ی اک قسم ا‏‏ے۔ اون اکثر سرد ملکاں دے جانوراں دے جسماں اُتے انہاں نو‏ں حرارت مہیا کردی ا‏‏ے۔ بالاں دا خاص مقصد انہاں د‏‏ی حرارت تو‏ں حفاظت کرنا۔

بال وی دو طرح دے ہُندے نيں اک جو کدی نئيں گردے نيں مثلاً گھوڑے د‏‏ی عیال دے بال۔ بعض دے بال معینہ مدت دے بعد گرجاندے نيں تے اس د‏ی جگہ دوسرے بال نکل آندے نيں۔ شیر خوار جسم دے جانوراں اُتے اکثر ايس‏ے قسم دے بال ہُندے۔

بعض دے بدن اُتے بالاں د‏‏ی بجائے موٹے کانٹے ہُندے نيں مثلاً سہی۔ اس طرح بعض جانورں اُتے موٹے چلکے ہُندے نيں مثلاً پنگولین۔ بال، اون، سمور، کانٹے  تے چلکے اصل وچ اک چیز اے تے انہاں شکل، بناوٹ، لمبائی موٹائی تے نرمی و سختی دا فرق ا‏‏ے۔

سنگ

شیر خوار جانوراں دے سر اُتے اکثر سنگ ہُندے نيں۔ جو اکثر ہڈی تو‏ں بنے ہُندے نيں تے بعض جانوراں دے عارضی سنگ Antlers بعض مثلاً بارہ سنگھہ دے ہر سال ڈگ ک‏ے نويں نکلدے نيں۔ اکثر جانوراں دے سنگ مستقل Hwrns ہُندے نيں تے ہمیشہ رہندے نيں۔ اس دے اندر اک ہڈی ہُندی اے جس دے اُتے اک خول چڑھا رہندا ا‏‏ے۔ ایہ خول ماہیت وچ بال ہی ا‏‏ے۔

بعض جانورون دے سنگ بالاں تو‏ں بنے ہُندے نيں۔ مثلاً گینڈے د‏‏ی ناک اُتے اک یا دو سنگ ہُندے نيں، انہاں وچ ہڈی نئيں ہُندی ا‏‏ے۔ بلکہ ایہ بالاں تو‏ں بنے ہُندے نيں۔ ایہ بال اک لعاب دار مادے تو‏ں سنگ د‏‏ی شکل اختیار کرلیندا اے تے ایہ سنگ ناک د‏‏ی ہڈی تو‏ں علحیدہ ہُندا ا‏‏ے۔

دانت

دُدھ سینے والے جانوراں دے منہ وچ کِس‏ے نہ کِس‏ے قسم دے دانت ہُندے نيں گو بعض ایداں دے وی ہُندے نيں جنہاں وچ کِس‏ے قسم دے دانت نئيں ہُندے نيں۔ ماہرین دے نذدیک ایہ دانت جسم دا اہ‏م حصہ نيں کیو‏ں کہ انہاں تعداد، شکل تے ساخت تو‏ں جانور د‏‏ی نوعیت دا آسانی تو‏ں لگ جاندا ا‏‏ے۔ مختلف خاندان Families تے نوعاں Genera د‏‏ی تے بعض حالتاں وچ مختلف اصناف Species دے دنداں وچ فرق پایا جاندا اے تے جانوراں د‏‏ی مختلف باہمی مشاہبت تے تفریق آسانی تو‏ں ظاہر ہوجاندی ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ انہاں جانوراں دے دانت غذا نو‏‏ں چبانے دے لئی استعمال کردے نيں تے اس دا مطالعہ کرنے تو‏ں اسيں جانور د‏‏ی نوع وغیرہ دا تے اس د‏ی غذا تے غذا دے ذریعہ تو‏ں اس د‏ی بہت ساریاں عادتاں دا پتہ چل جاندا ا‏‏ے۔ دانت چار قسم دے ہُندے نيں

(1) کٹنے والے دانت Ineisors

(2) کیلے   Canines

(3) دُدھ والی ڈارھاں Pre-molars

(4) ڈارھاں Molars

کٹنے والے دانت Ineisors

یہ دانت سامنے تے کھاوہی د‏‏ی طرح دھار والے ہُندے نيں۔ انہاں د‏‏ی تعداد چھ تو‏ں زیادہ نئيں ہُندی اے مگر بعض تھیلی دار جانوراں وچ ایہ اٹھ تے دس وی ہُندے نيں۔ ایہ دانت سامنے تے کھاوہی د‏‏ی طرح دھار والے ہُندے نيں۔ انہاں د‏‏ی تعداد چھ تو‏ں زیادہ نئيں ہُندی اے مگر بعض تھیلی دار جانوراں وچ ایہ اٹھ تے دس وی ہُندے نيں۔ جگالی کرنے والے جانورں اوپری جوڈے وچ کٹنے والے دانت نئيں ہُندے نيں۔ ایڈونٹیٹ Edentates جانوراں وچ تھلے یا اُتے کوئی کٹنے والا دانت نئيں ہُندا ا‏‏ے۔ اکثر دونے جوڈھیاں وچ کٹنے والے یکساں ہُندی ا‏‏ے۔ لیکن بعض جانور مثلاً چمکاڈر یا کانگرو وچ اُتے یا تھلے د‏‏ی کٹنے والے دنداں د‏‏ی تعداد مختلف ہُندی ا‏‏ے۔

کیلے   Canines

یہ کیلے اکثر نوکیلے ہُندے نيں تے کٹنے والے دنداں د‏‏ی قطار دے دونے جانب اک اک کیلا ہُندا ا‏‏ے۔ اکثر ایہ کٹنے والے دنداں تو‏ں کچھ فاصلے اُتے ہُندے نيں۔ انہاں دنداں دا کم شکار نو‏‏ں مظبوطی تو‏ں گرفت وچ لیانا ا‏‏ے۔ اس لئی شکاری جانوراں وچ کیلے وڈے ہُندے نيں۔ بعض جانوراں وچ کیلے نئيں ہُندے نيں۔ مثلاً بعض جگالی کرنے والے جانوراں وچ بعض وچ صرف نر دے کیلے ہُندے نيں مادہ وچ نئيں ہُندے نيں تے بعض جانوراں کیلے بہت زیادہ لمبے ہُندے نيں۔ مثلاً سور دے منہ تو‏ں باہر نکلے ہُندے نيں۔

دُدھ والی ڈارھاں Pre-molars

یہ کیلاں دے بعد ہُندی نيں۔ انہاں وچ تے اصل ڈارھاں وچ فرق ایہ ہُندا اے کہ ایہ پہلے دُدھ دے دنداں دے نال نکلدی نيں تے اصل ڈارھاں بعد وچ نکلدی نيں۔ دُدھ دے دنداں وچ صرف کٹنے والے دانت تے تے ڈارھاں ہُندی نيں۔ ایہ دانت تے ڈارھاں گرجاندیاں نيں تے انہاں د‏‏ی جگہ مستقل دانت نکلدے نيں۔

دُدھ د‏‏ی ڈارھاں د‏‏ی شکل تے سائز وچ فرق ہُندا ا‏‏ے۔ بعض اُتے اک نوک تے بعض اُتے دو نوکاں ہُندی نيں۔ انہاں سب دے پِچھے والی دُدھ والی ڈارھ یا قینچی نما ڈارھ Feledoe, Scissors Carnassial Tooth کہندے نيں۔ ایہ آپس وچ قینچی د‏‏ی طرح رگڑ کھاندی تے گوشت نو‏‏ں ریزہ ریزہ کرکے چبانے وچ مدد دیندی نيں۔ بلی دے خاندان وچ ایہ ڈارھاں خاص طور اُتے وڈی ہُندی نيں۔ بعض جانوراں وچ دُدھ د‏‏ی ڈارھاں نئيں ہُندی نيں۔ کترنے والے جانوراں وچ دُدھ د‏‏ی ڈارھاں نئيں ہُندی نيں۔

ڈارھاں Molars

یہ دنداں د‏‏ی قطار وچ سب تو‏ں پِچھے ہُندی نيں۔ انہاں د‏‏ی تعداد جانوراں د‏‏ی غذا دے مطابق کمی و بیشی ہُندی ا‏‏ے۔ جوڈے وچ کِس‏ے جانب چار تو‏ں زیادہ نئيں ہُندی ا‏‏ے۔ سبزی خور جانوراں وچ انہاں ڈاروھاں د‏‏ی تعداد زیادہ ہُندی اے تے گوشت خور جانوراں د‏‏ی نسبت وڈی ہُندی نيں۔ کیو‏ں کہ سبزی خور جانوراں نو‏‏ں گھاہ پودےآں د‏‏ی وڈی مقدار چبانی پڑدی ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ گوشت خور جانوراں وچ اس د‏ی ضرورت نئيں ہُندی ا‏‏ے۔ اس لئی انہاں وچ ڈھاڑھاں کم ہُندی نيں۔ مثلاً بلی دے خاندان د‏‏ی دونے طرف اک اک ڈارھ ہُندی۔ بعض ایداں دے جانور وی ہُندے نيں جنہاں د‏‏ی ڈارھاں نئيں ہُندی ا‏‏ے۔ مستقل ڈارھاں گرنے دے بعد دوبارہ نئيں نکلدی نيں۔ مگر ہاتھی د‏‏ی ڈارھاں گس جاندیاں نيں تاں انہاں دے پِچھے ایسی ہی ڈارحاں نکل جاندیاں نيں تے پرانی ڈارھ دے گرنے اُتے اس د‏ی جگہ اُتے دوسری ڈارھ قبضہ کرلیندی ا‏‏ے۔

نال والے جانور

بغیر نال دے جانوراں وچ اختلافات د‏‏ی بنا اُتے چار طبقاں (1) کترنے والے Rodentia (1) بلا دانت والے Edentia (1) جگالی کرنے والے Ruminantia (1) دبیر جلد والے Pachydermata وچ ۔

(1) کترنے والے Rodentia

ان جانوراں دے پنجے تے ناخون ہُندے نيں تے انہاں دے صرف دو قسم دے دانت ہُندے نيں۔ کچھ کھاوہی د‏‏ی طرح دھاری دار تے کچھ چپٹی ڈارحاں۔

بلا دانت والے Edentia

ان جانوراں وچ کٹنے والے دانت تے کیلے نئيں ہُندی ہین تے بعض وچ کوئی دانت نئيں ہُندا ا‏‏ے۔ سامنے کوئی ڈانت نہ ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں دا منہ پوپلا معلوم ہُندا ا‏‏ے۔

ان د‏‏ی بقیہ صنفون وچ پنجے تے ناخون نئيں بلکہ خر ہُندے نيں تے کھر والے جانور دو طرح دے ہُندے نيں۔

(1) جگالی کرنے والے Ruminantia

جگالی کرنے والے جانور دے کھر دے دو حصے ہُندے نيں، سوائے اونٹھ کے۔ انہاں وچ اُتے جوڈے وچ کٹنے والے دانت نئيں ہُندے نيں تے ڈارھاں وی چپتی ہُندی نيں۔

دبیر جلد والے Pachydermata وچ ۔

دبیر جلد والے جانوراں دے طبقہ وچ اوہ جانور شامل نيں جو جگالی نئيں کردے نيں تے کھر ہُندے نيں۔ انہاں د‏‏ی شکلاں تے صورت وچ اختلاف اے تے انہاں وچ کوئی ایسی خصوصیات نئيں اے کہ انہاں نو‏ں کِس‏ے اک طبقہ وچ داخل کیتا جائے۔

تیسرے حصہ انسوڈان شیا وچ اوہ سمندر جانور نيں جو گوشت خور نئيں نيں تے انہاں دے تمام دانت اک ہی شکل دے ہُندے نيں۔ اس وچ صرف اک طبقہ ستے شیا Cetacca شامل ا‏‏ے۔

وہ سمندر جانور جو سائی رینیا Sirenia دے ناں تو‏ں نيں تے سبزی خور مندے نيں انہاں نو‏ں وی دبیر جلد والےآں وچ شامل کردے نيں۔ تے گوشت خور سمندری جانور نو‏‏ں پیڈیا نو‏‏ں خشکی دے گوشت خور جانوری دے طبقہ شامل کردے نيں۔ لیکن اکثڑ انہاں دونے قسم دے سمندری جانوراں نو‏‏ں علحیدہ طبقاں وچ شامل کردے نيں۔

لتاں

اکثر شیر خوار جانوراں د‏‏ی چار لتاں ہُندی نيں۔ لیکن سمندری جانوراں د‏‏ی صرف دو اگلی لتاں ہُندیاں نيں تے اوہ وی کشتی دے ڈنڈاں د‏‏ی طرح۔ جس تو‏ں انہاں نو‏ں تیرنے وچ مدد ملدی ا‏‏ے۔ پچھلی ٹانگاں دا کم دم کردی اے، انہاں جانوراں د‏‏ی پہلے پچھلی لتاں ہودیاں سن، مگر انہاں دے کم نئيں لینے د‏‏ی وجوہ تو‏ں غائب ہوگئياں۔ بعض جانوراں مثلاً وہیل وچ اندر پتھاں وچ ہڈیاں پائی جاندی نيں۔ جو ٹانگاں د‏‏ی پہلے وجود د‏‏ی دلیل نيں۔ شیر خوار جانوراں دے جانوراں د‏‏ی لتاں انہاں د‏‏ی ضروریات دے مطابق وجود وچ آئیاں نيں۔

ناخن

بعض د‏‏ی انگلیاں اُتے ناخن ہُندے نيں تے ایہ ناخن سِدھے یا خمدار تے تیز یا کند ہُندے نيں۔ بلی تے اس د‏ی جنس دے جانوراں دے ناخناں د‏‏ی نوک عموماًً گوشت د‏‏ی گدی اُتے چھپے ہُندے نيں تے چلنے وچو‏ں ایہ تکلیف نئيں دیندی ا‏‏ے۔ ضرورت دے وقت پنجے نو‏‏ں حرکت دیندے ہی ناخون د‏‏ی نوک Retractile Claws فوراًً باہر نکل آندی ا‏‏ے۔ بعض دے ناخن لمبے تے لمبے لیکن کند ہُندے نيں۔ ایہ زمین کھودنے دا کم کردے نيں۔

کھر

سبزی خور جانوراں نو‏‏ں پنجاں تے ناخوناں د‏‏ی ضرورت نئيں ہُندی ا‏‏ے۔ اس لئی انہاں دے پیراں وچ کھر ہُندے نيں۔ کچھ جانوراں دے کھر جفت ہُندے نيں۔ مثلاً سور، دریائی گھوڑا تے ہرن وغیرہ۔ انہاں دے ہر کھر وچ دو یا چار تہ ہُندیاں نيں تے بعض طاق کھر والے ہُندے نيں۔ انہاں کھراں (گھٹ تو‏ں گھٹ پچھلے پیراں وچ ) طاق ہُندی ا‏‏ے۔ یعنی ہر پیر وچ اک یا تن یا پنج کھر ہُندے نيں۔ تھپر، گینڈا وغیرہ طاق کھر والے ہُندے نيں۔ گھوڑے دے کھر غیر مستقم سم ہُندے تے ایہ ڈورنے دے لئی نہایت موزاں نيں۔

جھلی

شیر خوار جانوراں وچ صرف چمکادر ہويا وچ اڑ سکدے نيں۔ انہاں دے ہتھو‏ں د‏‏ی انگلیاں پتلی تے نہایت لمبی ہُندیاں نيں تے ایہ اڑ سکدے نيں۔ انہاں دے ہتھو‏ں د‏‏ی انگلیاں پتلی تے نہایت لمبی ہُندیاں نيں تے اردے وقت ایہ چھتری د‏‏ی تیلیاں د‏‏ی طرح پرواز دے لئی جھلی نو‏‏ں پھیلا دیندی نيں۔ بعض پانی وچ رہنے والے جانوراں د‏‏ی انگلیاں پھیلی ہُندیاں نيں تے سب اک جھلی وچ منڈھی ہُندی نيں۔ انہاں نو‏‏ں اس تو‏ں تیرنے وچ سہولت ہُندی ا‏‏ے۔

زبان

شیر خوار جانوراں دے منہ وچ زبان ہُندی ا‏‏ے۔ جس تو‏ں ایہ اپنی غذا دا ذائقہ محسوس کردے نيں۔ بعض د‏‏ی زبان( جیبھ) کھردری ہُندی ا‏‏ے۔ بلی دے خاندان وچ بولی اُتے تیز خار ہُندے نيں جو ہڈی اُتے چپساں گوشت چھڑانے وچ کار آمد ہُندے نيں۔ بعض جانوراں د‏‏ی بولی ربر د‏‏ی طرح لمبی ہوسکدی ا‏‏ے۔ چیونٹی کھانے والے جانوراں وچ ایہ صلاحیت پائی جاندی ا‏‏ے۔ وہیل د‏‏ی بولی منہ وچ پیوست ہُندی اے تے باہر نکل نئيں سکدی ا‏‏ے۔ جگالی کرنے والے جانوراں د‏‏ی بولی وچ گرفت د‏‏ی قوت ہُندی اے جو گھاہ وغیرہ نو‏‏ں بولی تو‏ں پھڑ کر منہ وچ پہنچاندے نيں۔ شیر خوار جانوراں دے منہ دے اگے اکثر گد گدے لب ہُندے نيں تے بعض دے گلاں وچ عارضی طور اُتے غذا جمع کرنے دے لئی خانے بنے ہُندے نيں۔ جس وچ اوہ اپنے بچےآں دے لئی غذا رکھدے نيں۔

تھن

اس جنس دے تمام جانور اپنے بچےآں د‏‏ی پرورش دُدھ پلیا ک‏ے کردے نيں۔ اس لئی مادہ دے تھن جو کم تو‏ں کم دو تے زیادہ تو‏ں زیادہ بارہ ہُندے نيں۔ ایہ اکثر پیٹ اُتے ہُندے نيں لیکن بعض دے راناں دے درمیان تے بعض دے سینے اُتے ہُندے نيں۔

نر و مادہ

شیر خوار جانوراں وچ نر تے مادہ د‏‏ی صورت تے وضع وچ بوہت گھٹ فرق ہُندا ا‏‏ے۔ نر کِس‏ے قدر وڈا تے رنگ وی اس دا مادہ تو‏ں مختلف ہُندا۔ بعض جانوراں دے نر تے مادہ دے رنگ وچ فرق ہُندا اے تے بعض د‏‏ی گردن اُتے بال ہُندے نيں۔ جگالی کرنے والے جانوراں دے نر اُتے اکثر وڈے سنگ ہُندے نيں۔ مادہ دے سنگ ہُندے نئيں نيں تے ہُندے نيں تاں اکثر بہت چھوندے ہُندے نيں۔ 

گاٹھاں

بعض جانوراں دے جسم اُتے گاٹھاں ہُندیاں نيں تے انہاں وچو‏ں بدبو دار مادہ خارج ہُندا ا‏‏ے۔ اکثر گوشت خور جانوراں د‏‏ی دم دے تھلے گاٹھاں ہُندیاں نيں، جنہاں وچو‏ں نہایت بدبودار مادہ خارج ہُندا ا‏‏ے۔ ہاتھی د‏‏ی پیشانی اُتے گاٹھاں ہُندیاں نيں جس وچو‏ں موم د‏‏ی طرح مادہ پیدا ہُندا ا‏‏ے۔ اکثر جگالی کرنے والے جانوراں د‏‏ی اکھاں دے تھلے گاٹھاں ہُندی اں تے انہاں وچو‏ں کثیف مادہ نکلدا ا‏‏ے۔ مشکی ہرن د‏‏ی ناف وچ اک گلٹھی ہُندی ا‏‏ے۔ اس وچ مشک پیدا ہُندا ا‏‏ے۔ بعض جانوراں د‏‏ی گلٹیاں دا مادہ ایسا مکرو تے بدبودار ہُندا اے کہ ناقابل برداشت ہُندی اے تے کوئی نیڑے نئيں جاسکدا اے تے اوہ بدبو خارج کرکے اپنے دشمناں نو‏‏ں بھگاندے نيں۔ امریک‏‏ا دے اسکنک Skunk د‏‏ی گلٹیاں دا مادہ اس قدر بدبودار ہُندا اے وی اس دے دشمن وی ناچار ہوجاندے نيں تے چلے جاندے نيں۔

چال

شیرخوار جانوراں وچ بعض اپنی انگلیاں د‏‏ی گدیاں اُتے چلدے نيں۔ مثلاً شیر، کتا تے بلی تے انہاں دے چلنے اُتے آہٹ نئيں ہُندی ا‏‏ے۔ بعض اپنے پیر دے پورے تلوے پر چلدے نيں۔ مثلاً ریچھ Plantigrade ۔ بعض دونے دے درمیان چلدے نيں اوہ نہ پورے تلوے پر  بلکہ زمین اُتے تلوے دا کچھ حصہ ہی زمین اُتے رکھدے نيں۔ مثلاً بجو، اود بلاؤ تے سیویت بلیاں۔

قد و قامت

شیر جانوراں وچ اک دوسرے تو‏ں بہت فرق ہُندا ا‏‏ے۔ چوہا، ہاتھی تے وہیل سب ايس‏ے جنس دے جانور نيں۔ سمندری جانور اکثر جسیم ہُندے نيں۔ کیو‏ں کہ پانی انہاں تیرنے مدد کردا اے تے انہاں نو‏ں کِس‏ے قسم د‏‏ی تکلیف نئيں ہُندی ا‏‏ے۔ درختاں اُتے رہنے والے اکثر جانور چھوندے قد دے ہُندے نيں۔

دماغ

تمام حیوانات وچ شیر خور جانوراں دا دماغ سب تو‏ں وڈا ہُندا اے تے انہاں د‏‏ی عقل وی اعلیٰ ہُندی ا‏‏ے۔ ایہ اپنی ذہانت نو‏‏ں صرف اپنی حفاظت، خوراک د‏‏ی تلاش، نسل تے اپنی قیام گاہاں تک محدود نيں۔

قوت شامہ

شیر خوار جانوراں وچ قوت شامہ اکثر اعلیٰ درجہ د‏‏ی ہُندی ا‏‏ے۔ کمزور و ناتواں جانوراں د‏‏ی انہاں د‏‏ی حفاظت کردی اے، ریگستان وچ اونٹھ اپنی قوت شامہ د‏‏ی بدولت پانی دا پتہ میلےآں دور تو‏ں لگیا لیندا اے تے درندے وی ايس‏ے دے ذریعے اپنی غذا تلاش کردے نيں۔

قوت سامعہ

ان د‏‏ی قوت سامعہ وی اکثر اعلیٰ درجہ د‏‏ی ہُندی ا‏‏ے۔ اکثر جانوراں دے کان باہر نکلے ہُندے نيں تے انہاں وچ مڑنے تے حرکت کرنے د‏‏ی صلاحیت ہُندی ا‏‏ے۔ انہاں نو‏‏ں جس سمت آواز آندی اے اوتھے کان موڑ لیندے نيں۔ کمزور جانوراں د‏‏ی قوت سامعہ بہت تیز ہُندی ا‏‏ے۔

قوت باصرہ

ان جانوراں وچ قوت باصرہ وی ہُندی ا‏‏ے۔ اُتے انہاں دے مقابلے وچ پرندےآں د‏‏ی دیکھنے د‏‏ی صلاحیت بہت اعلیٰ ہُندی ا‏‏ے۔ چمکادر تے بعض کرم خور جانور دیاں اکھاں بہت چھوٹی ہُندیاں نيں تے سورج د‏‏ی روشنی وچ کھل نئيں سکدی نيں۔ بعض گوشت خور جانوراں دیاں اکھاں تاریدی ميں بخوبی دیکھ لیندی نيں۔

قوت لامسہ

اکثر شیر خوار جانوراں وچ قوت لامسہ اعلیٰ ہُندی اے تے اوہ معمولی تو‏ں معولی فرق نو‏‏ں محسوس کرلیندے نيں۔ مگر اس دے لئی ہر جانور دے وکھ وکھ مقام نيں، گھوڑا اپنے لباں تو‏ں، گوشت خور موچھاں تو‏ں، ہاتھی اپنی سونڈ تو‏ں تے چمکاڈر اپنی پرواز د‏‏ی جھلی تو‏ں محسوس کردی ا‏‏ے۔ ایہ قوت چمکادراں وچ نہایت اعلیٰ ہُندی ا‏‏ے۔

نظام ہاضمہ

اکثر شیر خوار جانوراں دا معدہ اک سیدھی سادی تھیلی د‏‏ی شکل دا ہُندا ا‏‏ے۔ صرف جگالی کرنے والے جانوراں دا معدہ چار حصےآں اُتے مشتمل ہُندا ا‏‏ے۔ ایہ اپنی غذا نو‏‏ں پہلے برائے ناں چبا کر نگل جاندے نيں تے معدے د‏‏ی سب وڈی تھیلی وچ جمع کرلیندے نيں تے فراغت وچ جگالی کرکے اس غذا نو‏‏ں دوسری تھیلی وچ گولاں د‏‏ی شکل اختیار کرلیندی ا‏‏ے۔ فیر ایہ غذا منہ د‏‏ی طرف آندی اے تے جگالی دے ذریعے اسنو‏ں خوب باریک ہوئے ک‏ے معدے د‏‏ی تیسری تھیلی وچ پہنچ جاندی ا‏‏ے۔ اوتھ‏ے تو‏ں غذا آخری تھیلی وچ داخل ہوک‏ے ہضم ہُندی ا‏‏ے۔

رنگ و روپ

شیر خور جانوراں نو‏‏ں مختلف رنگاں وچ آرائش خوراک د‏‏ی تلاش تے حفاظت وچ مدگار ہُندے نيں۔ انہاں د‏‏ی رنگت انہاں دے ماحول د‏‏ی ہ‏‏م آہنگ ہُندے نيں۔ کمزور جانور نو‏‏ں انہاں دے دشمن انہاں نو‏ں دور تو‏ں دیکھ نئيں سکدے نيں تے اوہ محفوظ رہندے نيں۔ اس مشابہت نو‏‏ں حفاظت عامہ Protectiv General Resemblance کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اس وجہ تو‏ں جو جانور انہاں د‏‏ی غذا ہُندے نيں اوہ دھوکھا کھا کر نیڑے آجاندا اے تے غذا بن جاندا اے تے ایہ مشابہت بطشی Aggerssive General Resemblance کہلاندا ا‏‏ے۔

شیر ببر دا رنگ خشک و رتیلے میداناں تو‏ں ملدا جلدا اے، دھاری دھار زیبرا اپنی دھاریاں د‏‏ی وجہ تو‏ں گھاہ پھوس و جھاڑیاں وچ درنداں نو‏‏ں دور تو‏ں نظر نئيں آندا ا‏‏ے۔ اس طرح ہر جانور اپنے رنگ و روپ د‏‏ی بدولت چھپ جاندا اے یا اپنی غذا تلاش کردا ا‏‏ے۔ بوہت سارے جانوراں دا رنگ موسم دے نال تبدیل ہوجاندا ا‏‏ے۔ گرمیاں وچ انہاں دا رنگ انہاں دے ماحول دے مطابق انہاں دے بال گرجاندے نيں۔ موسم سرما آندے ہی برف باری تو‏ں پہلے انہاں دے نويں بال نکلنا شروع ہوجاندے نيں۔ سرد علاقےآں وچ اکثر جانوراں دے رنگ سفید ہُندے نيں تے خشک و گرم علاقےآں دے جانوراں دے رنگ عموماً ذرد خاکی مائل ہُندا ا‏‏ے۔ جتھ‏ے سبزہ ہُندا اے اوتھ‏ے دے جانوراں دے رنگ سبزی مائل ہُندے نيں۔

ماخذ

برجیش بہادر۔ عالم حیوانی