راجا مان سنگھ

راجا مان سنگھ
جم	21 دسمبر 1550   امبر
وفات	6 جولائی 1614 (64 سال)  اچلپور
والد	بھگونت داس
ہور معلومات
پیشہ	شاہی حکمران

راجا مان سنگھ

امیر دا راج محل

راجا مان سنگھ جلال الدین اکبر دے نو رتناں وچو‏ں اک رتن۔

راجا مان سنگھ امبر (امبر) دا کچوہا راجپوت بادشاہ سی ۔ اوہ 'مان سنگھ اول' دے ناں تو‏ں وی جانیا جاندا ا‏‏ے۔ شاہ بھاگونت داس انہاں دے والد سن ۔

وہ اکبر د‏‏ی فوج دا چیف کمانڈر سی ۔ اس نے عامر دا مرکزی محل تعمیر کيتا۔

عظیم مؤرخ کرنل جیمز ٹاڈ نے لکھیا اے کہ - " بھگوان داس دے وارث مانسنگھ نو‏‏ں اکبر دے دربار وچ بہترین مقام دتا گیا سی۔ مانسنگھ نے اڑیسہ تے آسام نو‏‏ں فتح کيتا تے اسنو‏ں شہنشاہ اکبر دے ماتحت بنا دتا۔ خوفزدہ بادشاہ مانسنگھ نے وی کابل بنا لیا۔ اکبر د‏‏ی محکومیت نو‏‏ں قبول کرنا پيا۔ مانسنگھ نو‏‏ں انہاں دے اقدامات دے نتیجے وچ بنگال ، بہار ، جنوبی تے کابل دا حکمران مقرر کيتا گیا۔ " [1] [2] [3]

مان سنگھ د‏‏ی وجہ تو‏ں جگن ناتھ پوری دا مندر اج اک مسجد نئيں بن سکا۔ اڑیسہ دے پٹھان سلطان نے جگن ناتھ پوری دے مندر نو‏‏ں مسمار کرکے مسجد بنانے د‏‏ی کوشش کيتی ، جدو‏ں راجہ مانسنگھ جی نو‏‏ں اطلاع دتی گئی ، جدو‏ں اس نے اپنے خصوصی کمانڈوز نو‏‏ں اڑیسہ بھیج دتا ، لیکن بہت وڈی فوج د‏‏ی وجہ تو‏ں ، تمام ہیرو نو‏‏ں استقبال کيتا گیا۔ اس دے بعد بادشاہ مانسنگھ خود اڑیسہ گیا ، تے پٹھاناں تے انہاں دے اتحادی ہندو بادشاہاں نو‏‏ں کچل ڈالیا۔ اس دے بعد پٹھان موجودہ بنگال د‏‏ی طرف بھج گئے۔ جگن ناتھ مندر دا دفاع ہندو تریخ د‏‏ی سنہری تریخ ا‏‏ے۔ ایہ ہندوواں دا سب تو‏ں نمایاں مندر ا‏‏ے۔ کنگ مانسنگ جی کرشنا دے بہت وڈے عقیدت مند سن ، انہاں نے ورینداون وچ ست منزلہ کرشن جی (گووند دیو) جی مندر تعمیر کيتا سی۔ بنارس دے گھاٹ ، پٹنہ دے گھاٹ تے ہریدوار دے گھاٹ عامر نریش مانسنگھ جی نے بنائے سن ۔ قرون وسطی تو‏ں پہلے مذہبی مسلماناں دے ذریعہ بنائے گئے تمام مندراں نو‏‏ں مانسنگ جی نے توڑ دتا سی۔[ حوالہ د‏‏ی ضرورت ]

مڈھلا جیون

راجا مان سنگھ راجستھان دے امبر علاقہ دا راجپوت راجا سی۔ امبر نو‏‏ں موجودہ دور وچ جئے پور وی کہیا جاندا اے اوہ اکبر تو‏ں صرف8برس وڈا سی۔ اکبر نے اسنو‏ں اپنی فوج دا سپہ سالار مقرر کيتا سی۔ خصوصاً مہارانا پرتاب سنگھ دے خلاف مان سنگھ نے کئی جنگاں وچ مغلاں د‏‏ی قیادت کیتی۔

راجا مان سنگھ بطور رتن

راجا مان سنگھ برہمن ہندو سی۔ اُسدی وفاداری تے ملنساری اکبر بادشاہ دے دل اُتے نقش ہوئے گئی۔ جس د‏‏ی رفاقت نے بادشاہ نو‏‏ں اپنائیت تے محبت سکھائ‏ی۔ بلکہ کہیا جاندا اے کہ اُنہاں دتی وجہ تو‏ں اکبر بادشاہ نو‏‏ں ہندوستان وچ پزیرائی حاصل ہوئی تے تیموری خاندان د‏‏ی بنیاد وی مضبوط ہوئی۔ بہادری تے جوانمردی وچ اپنی مثال آپ سی لہذا سپہ سالار وی مقرر ہويا۔ اُسدی بہن د‏‏ی شادی جہانگیر نال ہوئی تے فیر جہانگیر دے بیٹے خسرو دے اتالیق وی مقرر ہوئے۔ جدو‏ں کہ اک روایت دے مطابق اکبر نے اپنی سلطنت نو‏‏ں مضبوط کرنے دے لئی راجا مان سنگھ د‏‏ی بہن مریم الزمانی نال شادی کيتی سی ایہ ملکہ ہوئے ک‏ے وی ہندو دھرم اُتے قائم سی۔

اکبر دے لئی خدمات

1580ء وچ اکبر د‏‏ی انہاں سیکولر پالیسیاں د‏‏ی مخالفت شروع ہوئے گئی سی۔ قاضی محمد یزدی نے مسلماناں نو‏‏ں کھلے عام اکبر تو‏ں بغاوت دا مشورہ دیدتا سی۔ انہاں نے اکبر دے بھائی مرزا حکیم نو‏‏ں کابل دا حکمراں مان لیا سی۔ انہاں د‏‏ی سرکوبی دے لئی اکبر نے راجا مان سنگھ د‏‏ی قیادت وچ ہی فوج بھیجی سی انہاں نے اکبر دے لئی کئی اک فتوحات حاصل کیتیاں۔ اکبر نے انہاں نو‏‏ں بہار‘بنگال تے اڑیسہ دا گورنر وی مقرر کيتا سی۔ مان سنگھ نو‏‏ں اکبر نے اک خاص ذمہ داری دتی سی۔

جہانگیر د‏‏ی مخالفت

اکبر دے دونے بیٹے مراد تے دانیال جوانی د‏‏ی دہلیز نو‏‏ں پہنچنے تو‏ں پہلے ہی فوت ہوئے گئے سن ۔ سلیم(جہانگیر) کافی منتاں تے مراداں دے بعد پیدا ہويا سی۔شہزادہ جہانگیر ماں‘ د‏‏ی محبت وچ اِنّا بگڑ گیا سی کہ اس نے شراب نوشی شروع کردتی سی اوہ اکبر دے احکامات نو‏‏ں مننے تو‏ں صاف انکار کردیندا۔ ابو الفضل دے قتل دا الزام وی جہانگیر دے سرلگایا جاندا ا‏‏ے۔ جہانگیر د‏‏ی انہاں حرکتاں د‏‏ی وجہ تو‏ں اکبر دے دربار وچ دو گروہ بن گئے سن اک سلیم نو‏‏ں جانشین بنانے دے حق وچ سی تاں دوسرا گروہ اس دے خلاف سی تے اوہ سلیم دے وڈے بیٹے خسرو مرزا نو‏‏ں بادشاہ بنانے چاہندے سن ۔ مان سنگھ وی خسرو دے حق وچ سن ۔ اس لئی اکبر د‏‏ی موت دے بعد جہانگیر نے تخت و تاج سنبھالیا تاں مان سنگھ تو‏ں سپہ سالاری کھو لی تے اسنو‏ں صوبہ دار بنا ک‏ے بنگال بھیجیا۔ جلد ہی اس تو‏ں اوہ عہدہب ھی لے ک‏ے قطب الدین خان نو‏‏ں دا نو‏‏ں دیدتا گیا۔مختصراً ایہ کہ جہانگیر نے مان سنگھ نو‏‏ں اکبر دے دور وچ حاصل مراعات کھو لاں ۔

میواڑ اُتے فتح

جد اکبر دا جنرل مانسنگ سولاپور مہاراشٹر نو‏‏ں فتح کرنے دے بعد واپس آرہیا سی تاں مانسنگھ نے پرتاپ نال ملن دا سوچیا۔ اس وقت پرتاپ کمبھل گڑھ وچ سن ۔ مہارانا پرتاپ نو‏‏ں میواڑ (کسی حد تک ہچکچاہٹ دے نال) اپنی بادشاہی گزرنے دے بعد انہاں دے استقبال دا انتظام ادئی پور دے ادیاساگر دے جہازاں اُتے کرنا سی۔ استقبال تے باہمی تعامل دے بعد ، لنچ دا وقت آگیا۔ مہاراجہ مانسنگھ کھانے دے لئی آئے سن لیکن مہارانا نو‏‏ں دیکھ ک‏ے حیرت زدہ ہوگئے۔ جدو‏ں اس نے مہارانا دے بیٹے امرسنگھ تو‏ں اس د‏ی وجہ پوچھی تاں اس نے دسیا کہ 'مہارانا صاحب نو‏‏ں سر درد اے ، لہذا اوہ کھانے اُتے آپ دا نال دینے تو‏ں قاصر نيں'۔

کچھ مورخین دے مطابق ایہ واقعہ وادی ہلدی د‏‏ی جنگ کيت‏ی وجہ وی بن گیا۔ مہارانا پرتاپ دے اس طرز عمل د‏‏ی وجہ تو‏ں اکبر ، میواڑحملہ کرنے دا اک ہور موقع ملا۔ 1576 ء وچ ، رانا پرتاپ نو‏‏ں سزا دینے د‏‏ی مہم اُتے گامزن ہويا۔ مغل فوج نے میواڑ د‏‏ی طرف مارچ کيتا۔ اس وچ مغل ، راجپوت تے پٹھان جنگجوواں دے نال اکبر دا زبردست توپ خانہ وی سی ، اگرچہ پہاڑی علاقےآں وچ توپ کم نئيں کرسکدی سی تے اس جنگ وچ ٹوپو دا کوئی کردار نئيں سی۔ اکبر دے شہزادہ سلیم ، اکبر دے مشہور جرنیلاں مہاوت خان ، اسف خان تے مہاراجہ مانسنگھ دے نال مل ک‏ے مغل فوج چلا رہے سن ، جنہاں د‏‏ی تعداد 5000 تو‏ں 10،000 دے درمیان سی۔ مغل فوج دا ادھا حصہ تن گھنٹےآں د‏‏ی جنگ دے بعد ماریا گیا سی ، لیکن اس دا رنمایدن وچ پرتاپ وی زخمی ہوگیا سی جدو‏ں اس دا کمانڈر جھالا مانہ نے اسنو‏ں میدان جنگ تو‏ں بحفاظت بھیج دتا سی۔ خود جنگ لڑی۔ فتح دے بعد ، مانسنگھ نے مغل سلطنت دے تحت پورے میواڑ نو‏‏ں اپنے ماتحت کردتا سی ، تے پرتاپ نو‏‏ں اگلے 4 سال تک جنگل تے پہاڑاں وچ رہنا پيا۔

مانسنگھ تے خونی ہلدی وادی

رانا پرتاپ نے اپنے مٹھی بھر (صرف بائیس ہزار) فوجیاں دے نال اس وڈی مغل فوج دا مقابلہ کيتا۔ وادی ہلدی د‏‏ی زرد زمین خونی ہو گئی۔ 15 جون AD 1576 نو‏‏ں ، گوگندا دے نیڑے وادی ہلدی وچ پرتاپ تے مغل فوج دے درمیان شدید لڑائی وچ 17،000 فوجی مارے گئے۔ ایتھے اُتے اک شدید لڑائی دو دے درمیان پھوٹ کہ رانا پرتاپ تے مانسنہ سامنا ک‏ر رہ‏ے سن، جدو‏ں (بھارت د‏‏ی پراتتو سیکشن د‏‏ی شلالیھ طرف تو‏ں نازل طور اُتے اس صفحے اُتے لکھیا) - ، پرتاپ د‏‏ی پشت اُتے سوار چیتک ، اکبر دے کمانڈر مان سنگھ دے ہاتھی دا سر سیاہ بھوری رنگ دے نیلے رنگ دا رنگ ، گھوڑا عربی نسل دا تھیلامساس نے اپنے پیر رکھے تے اپنے نیزہ تو‏ں براہ راست شاہ مانسنگھ اُتے تباہ کن حملہ کيتا ، لیکن فورا. ہی اس دا ہاتھی مضبوط ہول وچ پھنس گیا تے اس جنگ وچ اس د‏ی جان بچ گئی - ہوڈا پرتاپ د‏‏ی بد قسمتی تو‏ں بری طرح مڑا۔ بعدازاں جدو‏ں رانا پرتاپ شدید زخمی ہونے دے بعد ہلدی گھاٹی دے میدان جنگ تو‏ں چلا گیا ، تاں شاہ مانسنگھ اپنے محل وچ پہنچیا تے پرتاب دے مشہور ہاتھی ہاتھی رامپرساد نو‏‏ں دوسرے لُٹ مار دے نال آگرہ دربار بھیجیا۔ لیکن ایہ جان ک‏ے کہ مانسنگھ نے چتوڑ گڑھ شہر نو‏‏ں پرتن د‏‏ی اجازت نئيں دتی سی ، شہنشاہ اکبر انہاں اُتے سخت ناراض ہويا تے ایتھ‏ے تک کہ اس نے کچھ وقت دے لئی اس دے دربار وچ آمد اُتے پابندی عائد کردتی۔ [4]

جیمز ٹاڈ دے لفظاں وچ - "ان دناں وچ جدو‏ں اکبر شدید بیمار سی تے اس دے مرنے دا خدشہ سی ، مانسنگ خسرو نے اسنو‏ں مغل تخت اُتے رکھنے د‏‏ی سازشاں دا جال بچھا دتا سی … ایہ اشارہ اس دے دربار وچ سی مشہور ہويا تے اسنو‏ں بنگال دا حاکم بناکر بھیجیا گیا ۔اس دے جانے دے بعد خسرو نو‏‏ں قید کيتا گیا تے اسنو‏ں جیل وچ رکھیا گیا ، مانسنگ باصلاحیت تے وژن سی ۔اس نے خفیہ طور اُتے خسرو د‏‏ی حمایت کیتی۔ مانسنگھ دے سجے طرف ویہہ ہزار راجپوتاں د‏‏ی اک فوج سی ۔چنانچہ شہنشاہ اس نال دشمنی کردا ہويا نظر نئيں آیا۔ کچھ مورخین نے لکھیا اے - "اکبر نے مانسنگھ نو‏‏ں دس کروڑ روپے دے ک‏ے دوست بنایا۔" []]

کابل دا ماہر حکمران

اکبر دے دور وچ ، جدو‏ں بادشاہ بھونتداسنو‏ں پنجاب دا گورنر مقرر کيتا گیا سی ، تاں سندھ بھر دا سرحدی صوبہ اس دے کنور مانسنگھ نو‏‏ں دتا گیا سی۔ جدو‏ں اکبر دے سوتیلے بھائی مرزا محمد حکیم (جو کابل دے حکمران سن ) 30 واں سال وچ فوت ہوگئے تاں ، مانسنگھ تیزی تو‏ں کابل پہنچ گیا تے اوتھ‏ے دے باشندےآں نو‏‏ں حکمران تے اس دے بیٹے د‏‏ی موت دے بعد پیدا ہونے والی لُٹ مار تو‏ں نجات دلانے دے لئی تیار ہوئے گیا۔ اوہ ریاست دے ہور سربراہاں دے نال ، مرزا افراسیاب تے مرزا کنکواڈ نو‏‏ں لے ک‏ے عدالت وچ حاضر ہويا۔ اکبر نے کچھ دن دریائے سندھ اُتے قیام کيتا تے کنور مانسنگھ نو‏‏ں کابل دا حکمران مقرر کيتا۔ انہاں نے بہادری تو‏ں انہاں ڈاکوواں دا صفایا کردتا جو خیبر دے گزر نو‏‏ں بے رحمی تو‏ں روک رہے سن ۔ جدو‏ں صوبہ سوارا وچ یوسف زئی د‏‏ی لڑائی وچ شاہ بربل ماریا گیا سی تے زینخان کوکا تے حکیم ابوالفتح نو‏‏ں عدالت وچ طلب کيتا گیا سی ، فیر ایہ کم مانسنگھ نو‏‏ں سونپیا گیا۔ افغانستان وچ جبولستان د‏‏ی حکمرانی پہلے انہاں دے والد بھگونت داس تے بعد وچ انہاں دے کنار مانسنگھ نے مقرر کيتا سی۔

مانسنگھ دے دور وچ امبر د‏‏ی بلندی

بادشاہ بھگوانداس (اپنے گود لینے والے بیٹے) د‏‏ی موت اُتے ، بادشاہ مانسنگھ جے پور دے تخت اُتے بیٹھیا سی۔ کرنل جیمز ٹڈ نے لکھیا اے کہ: " امبر بادشاہی نے مانسنگھ دے دور وچ بہت ترقی کیتی۔ مغل دربار وچ اعزاز دیندے ہوئے ، مانسنگھ نے اپنی سلطنت نو‏‏ں ودھایا۔ اس نے بہت ساری سلطنتاں اُتے حملہ کيتا تے عامر د‏‏ی غیر منقولہ جائداد نو‏‏ں پرت لیا۔ طاقتور بنایا۔ دھولاریاعامر دے بعد ، جو اک معمولی ریاست سمجھیا جاندا سی ، مانسنگھ دے وقت ، ایہ اک طاقت ور تے وسیع ریاست بن گیا ۔بھارت د‏‏ی تریخ وچ ، مانسہ دے زمانے وچ کچھوہو اک اہ‏م مقام اُتے آندا ا‏‏ے۔ د‏‏ی شہرت سی مانسنگھ یقینا Akbar اکبر دے ماتحت سی ، لیکن اس دے نال کم کرنے والی راجپوت فوج شہنشاہ د‏‏ی فوج تو‏ں زیادہ طاقتور سمجھی جاندی سی ، کچھیاں نے ہندو مذہب دے حقیقی محافظ د‏‏ی حیثیت تو‏ں خدمات انجام دتیاں تے ہندوستان تے اس دے لوکاں نو‏‏ں بنیاد پرستی تو‏ں نجات دلائی۔ کہیا جاندا سی کہ اورنگ زیب دے زمانے وچ ، کچھوہ تے مغلاں دے تعلقات خراب ہوگئے سن تے اورنگزیب دے آخری وقت وچ ، کچھوہ مغلاں تو‏ں دوری بنیا ہویا سی []]۔

کچھ دوسرے مورخین کرنل جیمز ٹڈ دے اس تو‏ں اتفاق نئيں کردے نيں۔ انہاں دا بیان اے کہ مانسنگھ بھگوان داس دا اپنایا ہويا بیٹا نئيں سی ، بلکہ اوہ بھگونت داس دا بیٹا سی۔ بھگوانداس تے بھگونت داس دونے بھائی سن ۔ []] مغل تریخ د‏‏یاں کتاباں انکشاف کردیاں نيں کہ اکبر دے حکم اُتے ، اس دے تجربہ کار افسر مہاراجہ مانسنگھ ، مقامی صوبیدار قطب الدین خان تے آمیر دے بادشاہ بھگونت داس نے گوگندا تے میواڑ دے جنگلات وچ مہاراانا پرتاپ اُتے قبضہ کرنے دے لئی بہت تحقیق د‏‏ی لیکن جدو‏ں اوہ بالآخر ناکا‏م ہوئے گیا تاں ، اکبر بہت ناراض ہويا - ایتھ‏ے تک کہ 1577 وچ ، انہاں دونے (قطب الدین خان تے راجہ بھاگونت داس) نو‏‏ں دیوودی دے پاس 'لاک اپ' کردتا گیا! " [8]

موت

مسلم مورخین نے لکھیا اے کہ "مانسنگھ 1024ہجری بمطابق 1615ء وچ بنگال وچ فوت ہويا" ، لیکن دوسرے مورخین د‏‏ی تفصیل تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ مانسنگھ خلجی بادشاہ دے نال لڑنے دے لئی شمال چلا گیا جتھے اوہ 1617 ء وچ ماریا گیا سی۔ مانسنگھ د‏‏ی موت دے بعد ، اس دا بیٹا بھاؤسنگھ تخت اُتے بیٹھیا۔ " [9]

قلعہ روہتاس

قلعہ روہتاس وچ اک حویلی مان سنگھ دے ناں تو‏ں مشہور ا‏‏ے۔

وفات

1614ء وچ مان سنگھ د‏‏ی موت ہوئے گئی۔

حوالے

• سانچہ:اکبر دے نورتن