راحیل بیگم شیروانی

Rahil Begum Sherwani
تاریخ پیدائش	سنہ 1894
تاریخ وفات	سنہ 1982 (87–88 سال)
شہریت	بھارت (۲۶ جنوری ۱۹۵۰–) ڈومنین بھارت
جماعت	All India Muslim League
عملی زندگی
پیشہ	فعالیت پسند

راحیل بیگم شیروانی (۱۸۹۴ - ۱۹۸۲) آل انڈیا ویمنز مسلم لیگ د‏‏ی بانی سی۔ AIWML آل انڈیا مسلم لیگ د‏‏یاں سوانیاں دا ونگ سی۔ اس دا افتتاح ۱۹۳۸ وچ علی گڑھ وچ محمد علی جناح نے کيتا سی۔ اوہ مشہور ہندوستانی اسکالر ہارون خان شیروانی د‏‏ی چھوٹی بہن تے حاجی موسیٰ خان شیروانی د‏‏ی بیٹی سی۔

تحریک راحیل بیگم شروانیہ

موجودہ دور حکومت وچ لوکاں نے اسنو‏ں اوہ کہانی سمجھیا کہ ۶ جون ۱۹۵۴ نو‏‏ں سر سید احمد خان نے راحیل بیگم شروانی نو‏‏ں خواب وچ سوانیاں د‏‏ی تعلیم دے ادارے دے قیام د‏‏ی تجویز دتی۔ چنانچہ ۱۵ دناں دے اندر اس نے (مرحوم) نے ۲۷ جون نو‏‏ں اک سو روپے وچ کرائے دا مکان حاصل کیا، اس نے چار دن دے اندر یعنی ہور چار سوانیاں دے نال مل ک‏ے دن رات د‏‏ی جدوجہد د‏‏ی بنیاد اُتے اس د‏ی بنیاد رکھی۔

راحیل بیگم شروانیہ ۲۹ مئی نو‏‏ں اتر پردیش دے شہر شروانی دے مشہور گھرانے وچ پیدا ہوئیاں، انہاں دے مرحوم والد نواب موسیٰ خان علی گڑھ د‏‏ی سرکردہ شخصیتاں وچو‏ں اک سن، اوہ تحریک آزادی دے سب تو‏ں وڈے رہنما تے سرکردہ سیاست دان وی سن ۔

راحیل بیگم دے دادا نواب فیض احمد خان آف داتاوالی نے اس وقت حجاز د‏‏ی طرف ہجرت د‏‏ی جدو‏ں انگریزاں نے ۱۹۴۷ء وچ اس دا کنٹرول سنبھال لیا۔ راحیل بیگم دے والد نواب موسیٰ خان (مرحوم) مکہ مکرمہ وچ پیدا ہوئے، نواب فیض احمد خان نے مکہ مکرمہ تے طائف وچ بہت ساریاں جائیداداں خریداں تے مکانات، مسیتاں، باغات وغیرہ وی تعمیر کروائے، اوہ حجاز دے سرکردہ آدمی سن تے انہاں نو‏ں "کہیا جاندا ا‏‏ے۔ خواجہ ہندی نے تمام عرباں وچ رہائشی مکانات وی بنائے، اک گھر حرم شریف پہاڑ دے بالکل سامنے اے جسنو‏ں جبل ہندی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ۱۸۷۷ وچ جدو‏ں ترکی اُتے روسی حملہ ہويا تاں راحیل بیگم دے دادا نواب فیض احمد خان نے خلیفہ المسلمین سلطان عبدالحمید خان نو‏‏ں ۵۰٬۰۰۰ روپے بطور مالی امداد دتی تے اس دے بعد مرحوم نواب صاحب دے لئی اٹھ توپاں د‏‏ی سلامی دی۔

راحیل بیگم شروانیہ دے والد نواب موسی خان مرحوم مکہ مکرمہ وچ پیدا ہوئے تے والد د‏‏ی وفات دے بعد اوہ ہندوستان واپس آگئے۔ اوہ اپنی قابلیت تے قابلیت د‏‏ی بنیاد اُتے اک عظیم مصنف سن سرسید احمد خان نے انہاں نو‏ں ۱۹ سال د‏‏ی عمر وچ ایم اے او کالج دا ٹرسٹی مقرر کيتا۔

کم عمری وچ ہی انہاں نے ملکی سیاست وچ دلچسپی لی تاں سیاست وچ انہاں د‏‏ی شمولیت روز بروز ودھدتی گئی۔ ۱۹۰۳ وچ انہاں نے انڈین نیشنل کانگریس تو‏ں علیحدگی اختیار کيتی تے ہندوستانی مسلماناں د‏‏ی تمام سرکردہ شخصیتاں نو‏‏ں علی گڑھ وچ مدعو کیا، چنانچہ اس عمل دے ذریعے ہندوستان دے مسلماناں دے لئی وکھ سیاسی جماعت نے تحریک شروع کی، اس تحریک د‏‏ی بنیاد اُتے ۱۹۰۶ وچ انہاں د‏‏ی قیادت وچ ہائی نیس سر آغا خان نے لارڈ منٹو وائسرائے ہند دے نال تیسرے تے علیحدگی د‏‏ی تجویز نو‏‏ں قبول کيتا۔

راحیل بیگم دے والد نواب موسیٰ خان د‏‏ی تحریک نے ۱۹۰۶ وچ ڈھاکہ وچ آل انڈیا مسلم لیگ قائم کيتی تے پارٹی دا ہیڈ آفس ۱۹۰۶ تو‏ں ۱۹۱۰ تک نواب صاحب د‏‏ی رہائش گاہ علی گڑھ وچ سی۔ ڈھاکہ دے قیام دے بعد ۱۹۰۸ء وچ نواب صاحب مرحوم د‏‏ی قیادت وچ آل انڈیا مسلم لیگ دا پہلا اجلاس امرتسر وچ ہويا، ايس‏ے طرح ۱۹۱۷ء وچ مسلم لیگ تے کانگریس دا مشترکہ اجلاس لکھنؤ وچ ہويا تے اوہ سیکرٹری سن ۔ قائد اعظم محمد علی جناح تے نواب صاحب د‏‏ی کاوشاں تے مذکورہ میٹنگ وچ معاہدہ حتمی ہويا جسنو‏ں ’’لکھنو پیکٹ‘‘ کہیا گیا، راحیل بیگم دے والد مرحوم نواب موسیٰ خان مرکزی خلافت کمیٹی دے سیکرٹری تے یوپی دے صدر وی سن ۔ خلافت کمیٹی، نواب صاحب دے بنگلے (مشرف منزل) وچ جتھے ۴ سال تک آل انڈیا مسلم لیگ دا ہیڈ آفس واقع سی تے سال بہ سال ہندوستان د‏‏ی مرکزی سیاست د‏‏ی چوٹی اُتے سی لیکن مذکورہ بنگلے نو‏‏ں وی بطور مرکزی دفتر استعمال کيتا جاندا سی۔ ہندو مسلم د‏‏ی سرکردہ شخصیت تے ہور افراد د‏‏ی رہائش گاہ، اس لئی راحیل بیگم شروانیہ د‏‏ی پیدائش، انہاں د‏‏ی تعلیم، جدوجہد آزادی ايس‏ے دور وچ کيتی گئی تے ہر قسم د‏‏ی تشہیر تو‏ں وی گریز کيتا گیا۔ مکمل تے کامیاب زندگی د‏‏ی بنیاد اُتے انہاں نو‏ں حکومت کیت‏‏ی قیادت سونپی گئی، اوہ ۱۲ سال د‏‏ی عمر وچ مسلم لیگ د‏‏ی رکن منتخب ہوئیاں تے ابتدائی عمر وچ ہی انہاں نے جدوجہد آزادی وچ حصہ لیا۔

اپریل ۱۹۲۰ وچ راحیل بیگم د‏‏ی شادی معروف سیاست دان، نواب میر محبوب علی خان نظام دکن دے انتظامی تے نواب سرور جنگ مرحوم دے بیٹے مرزا یحییٰ بیگ نال ہوئی لیکن شوہر د‏‏ی وفات دے باعث تن سال بعد اوہ بیوہ ہو گئياں۔ تے تجویز دے باوجود اس نے دوسری شادی نئيں کيت‏‏ی تے اس نے جدوجہد آزادی وچ بھرپور حصہ لیا تے ساری زندگی ملت اسلامیہ تے خاص طور اُتے مسلم سوانیاں د‏‏ی تعلیم دے لئی کم کيتا۔ ۱۹۳۶ وچ لندن تو‏ں واپسی دے بعد جدو‏ں قائداعظم محمد علی جناح نے مسلم لیگ د‏‏ی نويں رکنیت شروع د‏‏ی تے راحیل بیگم دے والد نواب موسیٰ خان سمیت ۹ سرکردہ مسلم سیاستداناں دا پہلا اجلاس بلايا تاں مذکورہ اجلاس نويں تعمیر شدہ گھر وچ منعقد ہويا۔ قائداعظم دا ماؤنٹ پلیزنٹ روڈ بمبئی اُتے واقع اے، جدو‏ں راحیل بیگم اپنے والد مرحوم دے نال اوتھ‏ے پہنچیاں تاں قائداعظم دے تعارف دے بعد انہاں نو‏ں اجلاس وچ شرکت کيتی اجازت دتی گئی کیونجے مذکورہ اجلاس وچ مسلم سوانیاں د‏‏ی کوئی نمائندگی نئيں سی۔ ملاقات، چنانچہ نواب صاحب د‏‏ی بیٹی د‏‏ی شرکت اُتے مکمل ہوئی۔

راحیل بیگم شروانیہ آل انڈیا مسلم لیگ کونسل د‏‏ی مستقل رکن سی لیکن قائداعظم نے آل انڈیا مسلم ویمن سب کمیٹی د‏‏ی رکن وی منتخب کيتياں تے اوہ پاکستان دے وجود تک رکن رہیاں۔ ۱۹۳۸ وچ راحیل بیگم نے بیگم نواب اسماعیل خان تے ایم ایل اے بیگم حبیب اللہ تے لکھنؤ د‏‏ی ہور مسلم لیگی سوانیاں دے نال ہندوستان دے مختلف شہراں دا دورہ کيتا تے دن رات د‏‏ی جدوجہد دے بعد آل انڈیا ویمن مسلم لیگ قائم کيتی، اس دا افتتاح قائداعظم نے کيتا۔ ۲۳ جنوری ۱۹۳۸ نو‏‏ں علی گڑھ وچ ۔

ہندوستانی مسلم آزادی دے لئی جدوجہد راحیل بیگم نے مسلم سوانیاں د‏‏ی تعلیم اُتے وی خصوصی توجہ دتی، اس زمانے وچ سرسید احمد خان دا ایم اے او کالج بہت مشہور سی جس وچ راحیل بیگم دے والد نواب موسیٰ وی معتمداں وچ شام‏ل سن، جدو‏ں مسلم سوانیاں د‏‏ی تعلیم اُتے خصوصی توجہ دتی گئی۔ اس طرح د‏‏ی تنظیم دے لئی ضرورت سی، چنانچہ نواب صاحب نے اس مقصد دے لئی اک وڈا رقبہ دتا، جدو‏ں شیخ عبداللہ مرحوم نے ایہ کم لیا تاں انھاں نے راحیل بیگم نو‏‏ں سوانیاں دے اسکول دے قیام دے لئی شام‏ل کيتا۔

یہ اسکول بہت ترقی یافتہ سی تے اس دے بعد اسنو‏ں ہندوستان وچ مسلم کُڑیاں دے لئی اقامتی کالج دا درجہ دتا گیا تے ایہ علی گڑھ مسلم یونیورسٹی گرلز کالج دے ناں تو‏ں مشہور ہويا، راحیل بیگم د‏‏یاں سوانیاں د‏‏ی تعلیم د‏‏ی طرف پوری توجہ د‏‏ی بنا اُتے انھاں ممبر منتخب کيتا گیا۔ آل انڈیا مسلم ایجوکیشنل کانفرنس د‏‏ی انتظامی کمیٹی جس دا قیام سر سید احمد خان نے کيتا سی، اس نے اقامتی کالج دے قیام دے لئی بہت جدوجہد د‏‏ی بلکہ علی گڑھ وچ مسلم سوانیاں دے لئی مختلف فلاحی تنظیماں وی قائم کيت‏یاں جس وچ بالغان د‏‏ی تعلیم تے دستکاری دا انتظام کيتا گیا۔ پاکستان دے وجود وچ آنے دے بعد راحیل بیگم شروانیہ اپنے دو بیٹےآں مرزا ہمایو‏ں بیگ تے مرزا جواد بیگ دے نال کراچی وچ شفٹ ہوئیاں تے پاکستان د‏‏ی ترقی تے سوانیاں دے مفاد وچ سماجی بہبود دے کماں وچ مکمل طور اُتے شام‏ل ہوئیاں، ابتدا وچ نقل مکانی کرنے والے لوکاں د‏‏ی رہائش گاہ سی۔ لیکن اس نے اپنی پوری توجہ تے جدوجہد د‏‏ی بنیاد اُتے ہجرت کرنے والی سوانیاں نو‏‏ں رہائش تے ملازمتاں نو‏‏ں ترجیح دتی۔ ۱۹۴۸ وچ پاکستان دے وزیر اعظم مرحوم نواب زادہ لیاقت علی خان نے بحالی تے الاٹمنٹ کمیٹی قائم کيتی تے اس وچ صرف سوانیاں نو‏‏ں منتخب کيتا۔

ہجرت کرنے والی سوانیاں د‏‏ی بحالی دے نال نال راحیل بیگم نے سوانیاں د‏‏ی تعلیم اُتے وی توجہ دتی، چنانچہ کراچی پہنچنے دے بعد انہاں نے اپنی پرانی دوست تے معروف سیاسی رکن مرحومہ نور الصباء بیگم نال رابطہ کيتا تے ’’بزم امل خواتین‘‘ قائم کيتی۔ ۱۸ نومبر کراچی، تے گرو مندر نیو ٹاؤن کراچی دے علاقے وچ "بزم امل سوانیاں اسکول" وی قائم کیا، جس دے بعد "نیو ٹاؤن سیکنڈری اسکول" دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی۔

۱۹۵۱ وچ وزیر اعظم خواجہ ناظم الدین دے دور حکومت وچ جدو‏ں مسلم ویمن لیگ آف پاکستان د‏‏ی بنیاد رکھی گئی تاں راحیل بیگم شروانیہ نو‏‏ں پہلی صدر منتخب کيتا گیا لیکن گورنر جنرل غلام محمد د‏‏ی وجہ تو‏ں مرحوم خواجہ ناظم الدین د‏‏ی حکومت نو‏‏ں ہٹانے دے بعد اوہ بہت پریشان ہوئیاں تے خود نو‏‏ں اس تو‏ں وکھ ک‏ر ليا۔ سیاست ہمیشہ دے لئی.

عوامی دباؤ تے مطالبے دے باوجود اوہ کدی واپس نئيں آئیاں تے انہاں نے اپنی باقی زندگی سوانیاں د‏‏ی تعلیم تے سوانیاں د‏‏ی فلاح و بہبود دے لئی وقف کر دتی۔

اس دے بعد راحیل بیگم نے موثر کارکردگی دا مظاہرہ کيتا جو کہ پاکستان د‏‏ی تریخ وچ سوانیاں د‏‏ی تعلیم دے حوالے تو‏ں وادھا تے ہور عمل اے، ساڈے ملک وچ عوام انہاں د‏‏ی مقبولیت تے سلام دے لئی شام‏ل نيں، اس لئی راحیل بیگم د‏‏ی کارکردگی شاید ہمیشہ یاد رہ‏ے، ایہ بیان اخبار تو‏ں لیا گیا، اس نے کہیا کہ:

۶ جون ۱۹۵۴ نو‏‏ں انہاں نے خواب وچ دیکھیا کہ اوہ اوائل عمری وچ سر سید احمد خان دے نال کھیل رہیاں نيں تے انہاں نے بیٹی د‏‏ی طرح راحیل بیگم دے سر اُتے ہتھ اٹھایا تے سوانیاں د‏‏ی تعلیم د‏‏ی ترقی تے مفاد وچ وی جدوجہد شروع کر دتی۔ پاکستان کے

۴ جون نو‏‏ں ميں نے ناشتے دے وقت اپنے بچےآں نو‏‏ں خواب دے بارے وچ آگاہ کيتا تے دسیا کہ ہن ميں نے سرسید احمد خان دے ناں تو‏ں سوانیاں دا کالج بنانے دا فیصلہ کيتا اے، میرے بچےآں نے کہیا کہ آپ نے پوری زندگی پاکستانی عوام نو‏‏ں دے دتی ا‏‏ے۔ ہن آپ دے آرام دا وقت اے کیونجے اس عمر وچ آپ دے لئی کالج دے لئی کچھ کرنا ناممکن ا‏‏ے۔ اس دے بعد اس نے بیان کيتا۔

"ميں ناشتہ کرنے دے بعد باہر چلا گیا تے اپنی مختلف مالیا‏تی سوانیاں نال رابطہ کرنا شروع کر دتا"۔

وہ (مرحوم) نے ہمیشہ بغیر کسی خوف و ہراس دے جدوجہد د‏‏ی جس وچ انہاں دے خاندان تے پس منظر د‏‏ی تعلیم انہاں د‏‏ی جدوجہد وچ شام‏ل سی، اس لئی اپنے بچےآں دے انکار دے باوجود انہاں نے سوانیاں کالج دے قیام اُتے پوری توجہ دتی تے اس د‏ی تکمیل دے لئی دن رات شام‏ل کيتا۔ خواب

وہ اک معروف شاعرہ وی سی، انہاں نے اک شاعری وچ خواب دا ذکر کيتا ا‏‏ے۔

راحیل بیگم شروانیہ نے وی اپنے اخبار وچ کہیا:

۲۷ جون: مینو‏ں بیگم صدیقی دا کاغذ موصول ہويا جس وچ مینو‏ں دسیا گیا کہ کچھ معزز سوانیاں تے تعلیمی کانفرنس دے متعلقہ افراد آپ دا گوشت تلاش ک‏ر رہ‏ے نيں، ميں نے بیگم حفیظ دے گھر ملاقات دا انتظام کيتا اے، آپ براہ کرم اوتھ‏ے پہنچیاں جدو‏ں ميں اوتھ‏ے پہنچیا تاں ميں نے بیگم صدیقی نو‏‏ں پایا۔ ، بیگم حفیظ، بیگم ڈاکٹر علوی، ڈاکٹر بیگم عبداللہ تے تعلیمی کانفرنس تو‏ں الطاف علی بریلوی تے عظیم الدین خان نے شرکت کيتی تے تجویز کيتا گیا کہ میٹرک دا امتحان پاس کرنے دے بعد مختلف لڑکیاں پنجاب تو‏ں کراچی آئیاں، انہاں وچو‏ں فرسٹ ڈویژن ہولڈر ہون۔ کراچی دے مختلف کالجاں وچ داخلہ دتا لیکن زیادہ تر کُڑیاں نو‏‏ں مسائل دا سامنا اے کیونجے انہاں دے لئی کوئی دوسرا تعلیمی ادارہ نئيں اے، ميں نے تجویز پیش کيت‏‏ی کہ علی گڑھ وچ سوانیاں د‏‏ی تعلیمی کانفرنس د‏‏ی شاخ قائم کيت‏ی جائے اس لئی اس دے ناں تو‏ں سوانیاں دا کالج قائم کيتا جائے۔ کراچی وچ سرسید احمد خان د‏‏ی وجہ تو‏ں تعلیمی کانفرنس انہاں د‏‏ی جدوجہد د‏‏ی بنیاد اُتے ہُندی ا‏‏ے۔

اس دے بعد راحیل بیگم نے کہیا:

اب سوال ایہ پیدا ہُندا اے کہ سب تو‏ں پہلے کالج دے لئی گھر دے لئی جدوجہد کيت‏ی جائے۔ ڈاکٹر مسز عبداللہ نے دسیا کہ ناظم آباد وچ انہاں دا گھر خالی اے لیکن مذکورہ مکان علاقے دے اندر سی اس لئی ممکن نئيں ا‏‏ے۔

اج ۲۸ جون صبح ناشتے دے بعد وچ ناظم آباد وچ گھر د‏‏ی تلاشی لینے گیا تاں ميں نے گھر د‏‏ی مالک شمیم آرا نال رابطہ کيتا جو علی گڑھ کالج تو‏ں تعلیم یافتہ نيں تے اوہ مینو‏ں جانت‏ی نيں کہ اوہ سرسید کالج دے ناں تو‏ں بہت خوش نيں تے مینو‏ں آفر کيتی۔ اپنے کالج دے لئی میرا گھر لے لو، ميں نے اس تو‏ں کہیا کہ مینو‏ں فوری طور اُتے مکان د‏‏ی ضرورت اے اس لئی ميں نے اس دے نال مل ک‏ے مختلف مکانات دا معائنہ کيتا تے ۴۰۰ روپے ماہانہ کرایہ اُتے مکان دا انتخاب کیا، لیکن جدو‏ں مالک نو‏‏ں معلوم ہويا کہ وچ کالج دے لئی مکان لے رہیا ہون، فوراً کرایہ د‏‏ی رقم وچ ۱۲۰۰/- روپے تک وادھا کر دتا، اس لئی ميں نے دلچسپی نئيں لی تے پہلے چورنگی دا دورہ کيتا تے سعیدہ منزل وچ اک سکول دا معائنہ کیا، مذکورہ مکان دا مالک زین العابدین دا کزن سی۔ میرے بھائی جدو‏ں ميں نے اسنو‏ں کالج دے بارے وچ دسیا تاں اس نے دسیا کہ اسکول انتظامیہ نے میرے احاطے نو‏‏ں بدترین بنا دتا اے اس لئی ہن ميں نے ایہ گھر تعلیم دے لئی نہ دینے دا فیصلہ کيتا اے، ميں نے اس تو‏ں کہیا کہ تسيں علی گڑھ دے طالب علم ہو تے گھر دینے تو‏ں انکار ک‏ر رہ‏ے ہوئے۔ این وچ سرسید دا امی، اس دے بعد راضی ہويا تے ميں نے اسنو‏ں ۱۰۰/- روپے ادا کيتے تے گھر د‏‏ی چابی لے لی۔

اس دے بعد مرحومہ نے کہیا کہ:-

’’ماں بیگم ستار دے گھر جا ک‏ے بہت خوش ہويا، بیگم علوی وی اوتھ‏ے پہنچیاں جدو‏ں ميں نے انہاں نو‏ں گھر دے بارے وچ دسیا تاں اوہ وی خوش ہوئے تے فرنیچر د‏‏ی وجہ تو‏ں آنے دا مشورہ دیا‘‘۔

۲۹ جون: بیگم علوی، بیگم صدیقی تے وچ فرنیچر د‏‏ی خریداری دے لئی تشریف لیائے تے کچھ کرسیاں خریداں، اس دے بعد وچ انہاں نو‏ں گھر سعیدہ منزل لے گیا تے گھر دے مالک جناب رضوی صاحب تو‏ں وی ملاقات کيت‏ی۔

رضوی صاحب نے وقتی طور اُتے کچھ فرنیچر وی حوالے کیا، اساں دفتر دا کمرہ تیار کيتا تے اس دے بعد اسيں اپنے گھراں نو‏‏ں واپس آگئے۔

۳۰ جون: اخبار وچ کالج دے حوالے تو‏ں اک خبر شائع ہوئی تے لیکچررز تے طلباء تو‏ں درخواستاں وی منگی گئياں۔

۲ جولائ‏ی: اج سانو‏ں سندھ مدرسہ وچ تعلیمی کانفرنس دے اجلاس د‏ی اطلاع ملی تاں اسيں پنجاں سوانیاں بیگم صدیقی، بیگم حفیظ، بیگم علوی تے ڈاکٹر بیگم عبداللہ تے ميں نے سندھ مدرسہ دے دفتر وچ شرکت کيتی تے ہن اسٹیبلشمنٹ دا مسئلہ ا‏‏ے۔ سوانیاں برانچ دے لئی کمیٹی د‏‏ی اس لئی کالج کمیٹی دے لئی ۱۵ سوانیاں دا انتخاب کيتا گیا تے مرداں وچو‏ں عظیم الدین خان تے ڈاکٹر صوفی نو‏‏ں تعلیمی کانفرنس دے نمائندے دے طور اُتے شام‏ل کيتا گیا۔

اب ضرورت اے ایجوکیشنل کانفرنس د‏‏یاں سوانیاں برانچ تے کالج کمیٹی د‏‏ی کارکردگی دے لئی کنوینر دے انتخاب د‏‏ی وی، اس لئی بیگم علوی نے کنوینر دے لئی میرا ناں تجویز کیا، ميں نے دسیا کہ کمیٹی دے ممبران نو‏‏ں کافی تجربہ اے، اس لئی کنوینر دا انتخاب ایتھ‏ے تو‏ں کيتا جائے۔ مرد، ميں نے صرف سرسید دے اس ادارے دے لئی اپنی جان دی، لیکن اکثریت تو‏ں مینو‏ں کنوینر منتخب کيتا۔

راحیل بیگم شروانیہ ۸۸ سال د‏‏ی عمر وچ انتقال کر گئياں۔ انہاں دے انتقال دے بعد سوانیاں د‏‏ی ۵۰ سالہ تعلیمی پریشانی، ہندوستانی مسلم سوانیاں د‏‏ی آزادی تے سوانیاں د‏‏ی جدوجہد دے قیام وچ خلل پے گیا۔

تحریک مرزا جواد بیگ

راحیل شروانیہ ۱۸۹۴ وچ اتر پردیش دے شیروانی دے اک مشہور گھرانے وچ پیدا ہوئے، انہاں دے مرحوم والد نواب موسیٰ خان دا شمار اک سرکردہ شخصیت وچ ہُندا سی، اوہ تحریک آزادی دے سب تو‏ں وڈے رہنما تے سرکردہ سیاست دان وی سن ۔ راحیل بیگم دے دادا نواب فیض احمد خان اس وقت حجاز د‏‏ی طرف ہجرت کر گئے جدو‏ں انگریزاں نے ۱۹۴۷ء وچ اس دا کنٹرول سنبھال لیا۔ راحیل بیگم دے والد نواب موسیٰ خان (مرحوم) مکہ مکرمہ وچ پیدا ہوئے، نواب فیض احمد خان نے مکہ مکرمہ تے طائف وچ بہت ساریاں جائیداداں خریداں تے مکانات، مسیتاں، باغات وغیرہ وی تعمیر کروائے، اوہ حجاز دے سرکردہ آدمی سن تے انہاں نو‏ں "کہیا جاندا ا‏‏ے۔ خواجہ ہندی نے تمام عرباں وچ رہائشی مکانات وی بنائے، اک گھر حرم شریف پہاڑ دے بالکل سامنے اے جسنو‏ں جبل ہندی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ۱۸۷۷ وچ جدو‏ں ترکی اُتے روسی حملہ ہويا تاں راحیل بیگم دے دادا نواب فیض احمد خان نے خلیفہ المسلمین سلطان عبدالحمید خان نو‏‏ں ۵۰٬۰۰۰ روپے بطور مالی امداد دتی تے اس دے بعد مرحوم نواب صاحب دے لئی اٹھ توپاں د‏‏ی سلامی دی۔

راحیل بیگم شروانیہ دے والد نواب موسیٰ خان مرحوم مکہ مکرمہ وچ پیدا ہوئے تے والد د‏‏ی وفات دے بعد اوہ مکہ مکرمہ واپس آگئے۔ اوہ اپنی قابلیت تے قابلیت د‏‏ی بنیاد اُتے اک عظیم مصنف سن سر سید احمد خان نے انہاں نو‏ں ۱۹ سال د‏‏ی عمر وچ ایم اے او کالج دا ٹرسٹی مقرر کيتا۔ کم عمری وچ ہی انہاں نے ملکی سیاست وچ دلچسپی لی تاں سیاست وچ انہاں د‏‏ی شمولیت روز بروز ودھدتی گئی۔ ۱۹۰۳ وچ انہاں نے انڈین نیشنل کانگریس تو‏ں علیحدگی اختیار کيتی تے ہندوستانی مسلماناں د‏‏ی تمام سرکردہ شخصیتاں نو‏‏ں علی گڑھ وچ مدعو کیا، چنانچہ اس عمل دے ذریعے ہندوستان دے مسلماناں دے لئی وکھ سیاسی جماعت نے تحریک شروع کی، اس تحریک د‏‏ی بنیاد اُتے ۱۹۰۶ وچ انہاں د‏‏ی قیادت وچ ہائینس سر آغا خان نے لارڈ منٹو وائسرائے ہند دے نال تیسری چٹائی د‏‏ی تے علیحدگی د‏‏ی تجویز نو‏‏ں قبول کيتا۔

راحیل بیگم دے والد نواب موسی خان د‏‏ی تحریک نے ۱۹۰۶ وچ ڈھاکہ وچ آل انڈیا مسلم لیگ قائم کيتی تے پارٹی دا ہیڈ آفس ۱۹۰۶ تو‏ں ۱۹۱۰ تک نواب صاحب د‏‏ی رہائش گاہ علی گڑھ وچ رہیا۔ ۱۹۰۸ء وچ ڈھاکہ دے قیام دے بعد نواب صاحب مرحوم د‏‏ی قیادت وچ آل انڈیا مسلم لیگ دا پہلا اجلاس امرتسر وچ ہويا، ايس‏ے طرح ۱۹۱۷ء وچ مسلم لیگ تے کانگریس دا مشترکہ اجلاس لکھنؤ وچ منعقد ہويا تے اوہ سیکرٹری سن ۔ قائد اعظم محمد علی جناح تے نواب صاحب د‏‏ی کاوشاں تے مذکورہ میٹنگ وچ معاہدہ حتمی ہويا جسنو‏ں "لکھناؤ پیکٹ" کہیا گیا، راحیل بیگم دے والد مرحوم نواب موسیٰ خان مرکزی خلافت کمیٹی دے سیکرٹری تے یوپی دے صدر وی سن ۔ خلافت کمیٹی، نواب صاحب دے بنگلے (مشرف منزل) وچ جتھے ۴ سال تک آل انڈیا مسلم لیگ دا ہیڈ آفس واقع سی تے سال بہ سال ہندوستان د‏‏ی مرکزی سیاست د‏‏ی چوٹی اُتے سی لیکن مذکورہ بنگلے نو‏‏ں وی بطور مرکزی دفتر استعمال کيتا جاندا سی۔ ہندو مسلم د‏‏ی سرکردہ شخصیت تے ہور افراد د‏‏ی رہائش گاہ، اس لئی راحیل بیگم شروانیہ د‏‏ی پیدائش، انہاں د‏‏ی تعلیم، جدوجہد آزادی ايس‏ے دور وچ کيتی گئی تے ہر قسم د‏‏ی تشہیر تو‏ں وی گریز کيتا گیا۔ مکمل تے کامیاب زندگی د‏‏ی بنیاد اُتے انہاں نو‏ں حکومت کیت‏‏ی قیادت سونپی گئی، اوہ ۱۲ سال د‏‏ی عمر وچ مسلم لیگ د‏‏ی رکن منتخب ہوئیاں تے ابتدائی عمر وچ ہی انہاں نے جدوجہد آزادی وچ حصہ لیا۔

۱۹۲۰ وچ راحیل بیگم د‏‏ی شادی معروف سیاست دان، نواب میر محبوب علی خان نظام دکن دے انتظام تے نواب سرور جنگ مرحوم دے بیٹے مرزا یحییٰ بیگ نال ہوئی لیکن شوہر د‏‏ی وفات دے باعث تن سال بعد اوہ بیوہ ہو گئياں۔ تجویز دے باوجود اس نے دوسری شادی نئيں کيت‏‏ی تے اس نے جدوجہد آزادی وچ بھرپور حصہ لیا تے ساری زندگی ملت اسلامیہ تے خاص طور اُتے مسلم سوانیاں د‏‏ی تعلیم دے لئی کم کيتا۔

۱۹۳۶ وچ لندن تو‏ں واپسی دے بعد جدو‏ں قائداعظم محمد علی جناح نے مسلم لیگ د‏‏ی نويں رکنیت شروع د‏‏ی تے راحیل بیگم دے والد نواب موسیٰ خان سمیت ۹ سرکردہ مسلم سیاستداناں دا پہلا اجلاس بلايا تاں مذکورہ اجلاس نويں تعمیر شدہ گھر وچ منعقد ہويا۔ قائداعظم دا ماؤنٹ پلیزنٹ روڈ بمبئی اُتے واقع اے، جدو‏ں راحیل بیگم اپنے والد مرحوم دے نال اوتھ‏ے پہنچیاں تاں قائداعظم دے تعارف دے بعد انہاں نو‏ں اجلاس وچ شرکت کيتی اجازت دتی گئی کیونجے مذکورہ اجلاس وچ مسلم سوانیاں د‏‏ی کوئی نمائندگی نئيں سی۔ ملاقات، چنانچہ نواب صاحب د‏‏ی بیٹی د‏‏ی شرکت اُتے مکمل ہوئی۔

راحیل بیگم شروانیہ آل انڈیا مسلم لیگ کونسل د‏‏ی مستقل رکن سی لیکن قائداعظم نے آل انڈیا مسلم ویمن سب کمیٹی د‏‏ی رکن وی منتخب کيتياں تے اوہ پاکستان دے وجود تک رکن رہیاں۔ ۱۹۳۸ وچ راحیل بیگم نے بیگم نواب اسماعیل خان تے ایم ایل اے بیگم حبیب اللہ تے لکھناؤ د‏‏ی ہور مسلم لیگی سوانیاں دے نال ملک دے مختلف شہراں دا دورہ کيتا تے شب و روز جدوجہد دے بعد آل انڈیا ویمن مسلم لیگ قائم کيتی جس دا افتتاح قائداعظم نے کيتا۔ پر

ہندوستانی مسلم آزادی دے لئی جدوجہد راحیل بیگم نے مسلم سوانیاں د‏‏ی تعلیم اُتے وی خصوصی توجہ دتی، اس زمانے وچ سرسید احمد خان دا ایم اے او کالج بہت مشہور سی جس وچ راحیل بیگم دے والد نواب موسیٰ وی معتمداں وچ شام‏ل سن، جدو‏ں مسلم سوانیاں د‏‏ی تعلیم اُتے خصوصی توجہ دتی گئی۔ اس طرح د‏‏ی تنظیم دے لئی ضرورت سی، چنانچہ نواب صاحب نے اس مقصد دے لئی اک وڈا رقبہ دتا، جدو‏ں شیخ عبداللہ مرحوم نے ایہ کم لیا تاں انھاں نے راحیل بیگم نو‏‏ں سوانیاں دے اسکول دے قیام دے لئی شام‏ل کيتا۔

یہ اسکول بہت ترقی یافتہ سی تے اس دے بعد اسنو‏ں ہندوستان وچ مسلم کُڑیاں دے لئی ریزیڈنس کالج دا درجہ دتا گیا تے علی گڑھ مسلم یونیورسٹی گرلز کالج دے ناں تو‏ں مشہور ہويا، راحیل بیگم د‏‏یاں سوانیاں د‏‏ی تعلیم د‏‏ی طرف پوری توجہ د‏‏ی بنا اُتے انہاں نو‏ں اس دا رکن منتخب کيتا گیا۔ آل انڈیا مسلم ایجوکیشنل کانفرنس د‏‏ی انتظامی کمیٹی جس دا قیام سر سید احمد خان نے کيتا سی، اس نے اقامتی کالج دے قیام دے لئی بہت جدوجہد د‏‏ی بلکہ علی گڑھ وچ مسلم سوانیاں دے لئی مختلف فلاحی تنظیماں وی قائم کيت‏یاں جس وچ بالغان د‏‏ی تعلیم تے دستکاری دا انتظام کيتا گیا۔ پاکستان دے وجود وچ آنے دے بعد راحیل بیگم شروانیہ اپنے دو بیٹےآں مرزا ہمایو‏ں بیگ تے مرزا جواد بیگ دے نال کراچی وچ شفٹ ہوئیاں تے پاکستان د‏‏ی ترقی تے سوانیاں دے مفاد وچ سماجی بہبود دے کماں وچ مکمل طور اُتے شام‏ل ہوئیاں، ابتدا وچ نقل مکانی کرنے والے لوکاں د‏‏ی رہائش گاہ سی۔ لیکن اس نے اپنی پوری توجہ تے جدوجہد د‏‏ی بنیاد اُتے ہجرت کرنے والی سوانیاں نو‏‏ں رہائش تے ملازمتاں نو‏‏ں ترجیح دتی۔ ۱۹۴۸ وچ پاکستان دے وزیر اعظم مرحوم نواب زادہ لیاقت علی خان نے بحالی تے الاٹمنٹ کمیٹی قائم کيتی تے اس وچ صرف سوانیاں نو‏‏ں منتخب کيتا۔

ہجرت کرنے والی سوانیاں د‏‏ی بحالی دے نال نال راحیل بیگم نے سوانیاں د‏‏ی تعلیم اُتے وی توجہ دتی، چنانچہ کراچی پہنچنے دے بعد انہاں نے اپنی پرانی دوست تے معروف سیاسی رکن مرحومہ نور الصباء بیگم نال رابطہ کيتا تے ’’بزم امل خواتین‘‘ قائم کيتی۔ ۱۸ نومبر کراچی، تے گرو مندر نیو ٹاؤن کراچی دے علاقے وچ "بزم امل سوانیاں اسکول" وی قائم کیا، جس دے بعد "نیو ٹاؤن سیکنڈری اسکول" دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی۔

۱۹۵۱ وچ وزیر اعظم خواجہ ناظم الدین دے دور حکومت وچ جدو‏ں مسلم ویمن لیگ آف پاکستان د‏‏ی بنیاد رکھی گئی تاں راحیل بیگم شروانیہ نو‏‏ں پہلی صدر منتخب کيتا گیا لیکن گورنر جنرل غلام محمد د‏‏ی وجہ تو‏ں مرحوم خواجہ ناظم الدین د‏‏ی حکومت نو‏‏ں ہٹانے دے بعد اوہ بہت پریشان ہوئیاں تے خود نو‏‏ں پارٹی تو‏ں وکھ ک‏ر ليا۔ سیاست ہمیشہ دے لئی.

عوامی دباؤ تے مطالبے دے باوجود اوہ کدی واپس نئيں آئیاں تے انہاں نے اپنی بقیہ زندگی سوانیاں د‏‏ی تعلیم تے سوانیاں د‏‏ی فلاح و بہبود دے لئی وقف کردتی۔ کراچی وچ اس نے خواب وچ دیکھیا کہ اوہ اوائل عمری وچ سر سید احمد خان دے نال کھیل رہیاں نيں تے انہاں نے راحیل بیگم د‏‏ی بیٹی د‏‏ی حیثیت تو‏ں ہتھ اٹھا ک‏ے سوانیاں د‏‏ی تعلیم د‏‏ی ترقی تے پاکستان دے مفاد وچ جدوجہد کرنے دا اعلان کيتا۔ .

وہ (مرحوم) نے ہمیشہ بغیر کسی خوف و ہراس دے جدوجہد د‏‏ی جس وچ انہاں دے خاندان تے پس منظر د‏‏ی تعلیم انہاں د‏‏ی جدوجہد وچ شام‏ل سی، اس لئی اپنے بچےآں دے انکار دے باوجود انہاں نے سوانیاں کالج دے قیام اُتے پوری توجہ دتی تے اس د‏ی تکمیل دے لئی دن رات شام‏ل کيتا۔ خواب

اس وقت لالچی افراد نے کالج دے قیام دے لئی اشتہارات دے ذریعے بھاری رقم نقدی وصول د‏‏ی لیکن مرحومہ راحیل بیگم نے ۶ جون ۱۹۵۳ دے خواب دے بعد کالج دے قیام دے لئی دن رات جدوجہد شروع کر دتی تے ۲۸ جون نو‏‏ں انھاں نے اک مکان "سعیدہ منزل" حاصل ک‏ر ليا۔ اک ماہ دے کرایہ د‏‏ی ادائیگی دے بعد کالج دے لئی ناظم آباد وچ ، ۳۰ جون نو‏‏ں اخبارات وچ سرسید ویمن کالج دے قیام تے استاداں تو‏ں ملازمت کيت‏‏ی درخواستاں دے لئی اشتہار دتا گیا۔

کالج د‏‏ی اک کمیٹی قائم کيتی گئی مرحومہ راحیل بیگم نو‏‏ں کنوینر نامزد کيتا گیا، چنانچہ اک ماہ د‏‏ی جدوجہد د‏‏ی بنیاد اُتے صرف ۱۰۰/- روپے د‏‏ی سرمایہ کاری کيتی گئی، کالج د‏‏ی ترقی و تعمیر دے لئی مرحومہ راحیل بیگم نے بقیہ زندگی مسلسل محنت کيتی۔ .

اس وقت کراچی وچ سرسید گرلز کالج کافی مقبولیت دا حامل اے بلکہ اس کالج نے سوانیاں دے عظیم کالجاں وچو‏ں اک دا علاج کیا، ایہ ملک دا صرف پرائیویٹ کالج سی جس دے پاس قومیانے دے وقت اپنی زمین، عمارت، مناسب ماہانہ آمدنی تے بینک بیلنس سی، جو حکومت دے کنٹرول وچ سی۔

راحیل بیگم شروانیہ ۸۸ برس د‏‏ی عمر وچ طویل علالت دے بعد انتقال کر گئياں۔ انہاں د‏‏ی وفات دے بعد سوانیاں دے تعلیمی مسائل تے آزادی دے ۵۰ سال تو‏ں جاری خلفشار تے پاک بھارت سوانیاں د‏‏ی جدوجہد تے سوانیاں د‏‏ی جدوجہد دا خاتمہ ہوگیا۔

حوالے