رند (بلوچ قبیلہ)
رند اک بلوچ قبیلہ اے جیہڑا بلوچستان تے پنجاب چ وسدا اے۔
رند بلوچاں دا اہم ترین ماخذ اے تے حقیقت وچ براہوئی رند نوں بلوچ دا مترادف سمجھدے نيں ۔ انہاں دے خالص ہونے اُتے اس قدر شہرت اے کہ ہر بلوچ اپنے نوں رنداں دا اسيں نسل دسنے دی کوشش کردا اے ۔ فارسی وچ اس ناں دے معنی عیاش ، شورش پسند ، لابالی تے خطرہ آزما دے نيں ۔ مکران وچ مند وچ انہاں دی وڈی آبادی اے ۔ اوہ شوران دے رند انہاں ہی دی نسل دے مدعی نيں ۔ ڈیرہ غازی خان ، مظفر گڑھ ، ملتان ، جھنگ ، شاپور تے ساہیوال وچ بلوچاں بستیاں نيں جو رند ہونے دا دعویٰ کردے نيں ۔
نسب دی عزت
[سودھو]ہیوگربکر دا کہنا اے کہ تمام بلوچ رنداں توں اپنا رشتہ جورنے دی کوشش کردے نيں ۔ ہمسائے انہاں دا احترام کردے نيں تے تمام بلوچ روایات انہاں دے ہیرو میر چاکر کے گرد گھمدی نيں ۔ روایات دے مطابق رند کرامان توں نکلنے دے بعد کیچ تے کولواہ وچ رہے ۔ جتھے ہن وی رند موجود نيں ۔ فیر سندھ آئے تے اوتھے توں پنجاب چلے گئے ۔ بلوچ روایتاں دے مطابق میر جلال خان دا وڈا بیٹا رند سی ۔ جس دی سربراہی وچ رند گیارواں صدی وچ مکران آئے تے تقریبا پانسو سال اوتھے رہے ۔
انفرادیت
[سودھو]رنداں دا زوال انفرادیت پسندی توں منسوب کیتا جاسکدا اے ، جس دی طرف پہلے اشارہ کیتا گیا اے تے جس دے لئی اوہ پورے علاقہ وچ مشہور نيں ۔ موکلر نے لکھیا اے کہ اس قبیلہ نے کدی کِسے اقتدار نوں تسلیم نئيں کیتا تے اس دا کوئی فرد کِسے دا تابع نئيں ۔ لہذا قبیلہ دا کوئی مسلمہ سردار نئيں اے تے اس احساس برتری دی اک مثال اے کہ جدوں میر چاکر رند دلی گیا تاں اوہ تخت اُتے بیٹھ گیا ۔ اس دے ہور ساتھی تخت دے بازووَں تے ہور حصےآں اُتے بیٹھ گئے اک اک نوں جگہ نئيں ملی تاں اوہ تخت دی چوٹی اُتے بیٹھ گیا ۔ جس توں تخت ٹُٹ گیا تے اوہ سب گر پئے ۔ ایہ کہنے دی ضرورت نئيں اے کہ انفرادیت پسندی دی پیدا کردہ دھرے بندی رنداں دے معاملات نوں انتہائی مشکل بنادیندی اے ۔ اگرچہ اوہ بحران وچ مشترکہ دشمن دے خلاف اکھٹا ہوسکدے نيں اُتے انہاں دے بعض پاڑے اپنی شورش پسندی وچ مشہور نيں ۔
ماخذ
[سودھو]رنداں دا بیان اے کہ انہاں دے آبا اجداد حلب (شام) توں کرامان آئے سن تے دریائے جناب دے منبع تے دریائے بمپور دے درمیان اوہ رہے تے اس دے بعد اوہ مکران دی طرف ودھے ۔ لیکن آمد دی تریخ دا تعین ممکن نئيں ۔ ایہ کم و بیش عرباں دے ہند اُتے وقت منی جاسکدی اے ۔ مقامی معلومات دے مطابق ایہ سلطنت خلفاء دے زوال دے بعد رند مکران وچ عراقیاں دے جانشین ہوئے ۔ انہاں دی روایات تحفہ الکرام وچ قبیلہ دی توسیع نوں میر جلال خان توں منسوب کردی اے جو ہارون مکرانی دی اولاد وچوں سی ۔ اوہ حجاج (507ء) دے وقت مکران دا گورنر سی ۔ پندرہويں صدی دے نیڑے رنداں دا اک حصہ مشرق دی طرف وادی سندھ تے شمال مشرق دی قلات چلا گیا ۔ مشرقی بلوچاں دے منظوم قصےآں دا ہیرو میر چاکر اشل و قلات (کولواہ زیريں ) وچ اس وقت پیدا ہويا ۔ اس دے بعد مکران وچ رنداں دی طاقت دا انحاط پزیر ہوئے گئی ۔ لیکن اوہ ہن وی فخر ، خود پسندی تے بلوچ ضابطہ اخلاق دے سلسلے وچ بہت حساس نيں ۔ انہاں دا کہنا اے کہ اک جام جام ہوسکدا اے ۔ لیکن اوہ نسلاً جدگال اے لہذا اوہ بلوچاں دی شاہنا نسل دا ہمعصر کِداں ہوسکدا اے انہاں دی پسندیدہ کہاوت اے ۔
بالا الذکر ہوچکيا اے کہ رند فارسی کلمہ اے ۔ جس دے معنی عیاش ، متوالا تے شورش پسند دے نيں ۔ کہیا جاندا کہ میر جلال خود رند سی ۔ اس دی لڑکی مائی جتو دی شادی حاجی مراد توں ہوئی اوہ وی رند سی ۔ اس طرح میر جلال دے لڑکے رند ، لاشاری ، ہوت تے کورائی وی رند سن ۔ ایہ روایات کِنّی وی بے اصل ہوئے مگر اس گل کيتی نشادہی کردی اے کہ رند یا بلوچ وکھ وکھ قبیلے دا مجموعہ اے ۔ مثلاً ہوت جو مکران وچ قدیم ماخذ رکھدے نيں اوہ انکار کردے نيں کہ رنداں توں انہاں دا کوئی رشتہ اے ۔
ٍٍجمہوریت پسندی
[سودھو]مکراناں دے رنداں دے بارے وچ کہیا جاندا اے کہ اس قبیلہ نے کِسے دا اقتدار تسلیم کیتا ۔ کیوں کہ انہاں دی جمہوریت پسندی انہاں نوں سردار چنے دا موقع نئيں نئيں دیندی اے ۔ ایہ کوئی حتمی کلیہ نئيں اے ۔ اسيں مکران دے رنداں نوں دیکھ کے اس دا اطلاق دوسرے رنداں اُتے نئيں کرسکدے نيں ۔ مکران وچ دوسرے بلوچ قبیلے دا وی ایہی حال اے ۔ مثلاً ہوت تے ایہ مکران وچ اک گروہ نئيں بلکہ اوہ درحقیقت وچ چھوٹے چھوٹے آزاد گروہاں دا مجموعہ نيں ۔ دوسرے قبیلے دی طرح اس وچ وی بیرونی عناصر شامل نيں ۔ جداں مندانی جنہاں توں انہاں نے مند حاصل کیتا سی ۔ اوتھے انہاں وچ انتشار دی وجہ توں انہاں دا کوئی سردار نئيں ۔ اگرچہ ایہ بحران دے وقت کِسے نوں اپنا قائد تے ترجمان چن لیندے نيں ۔
درجہ
[سودھو]مکران وچ بلوچ قبیلے امتیازی حثیت نئيں رکھدے سن ۔ انہاں دا درجہ حکمران قبیلے نوشیرانی ، گچگی تے بزنجو دے بعد آندا سی ۔ رند دوسرے قبیلے دی طرح انہاں دے زیردست سن ۔ اس دا اندازہ اس توں لگایا جاسکدا اے کہ حکمران جدوں چاہندے انہاں دا خون بہاندے سن تے انہاں نوں کِسے قسم دا کوئی معاوضہ نئيں دتا جاندا سی ۔ مکران وچ رند نوشیروانیاں دے زیر تسلط نيں تے انہاں دا اوتھے درجہ بالادست یا دوسرا اے ۔ اس طرح شوران وچ وی رنداں دا مسلمہ سردار موجود اے ۔ اس طرح بلوچاں ، براہیاں ، جگدالیاں تے جاٹاں وچ یعنیٰ بلوچستان دا کون ایسا قبیلہ اے جس وچ رنداں دا طاءفہ موجود نئيں اے ۔ اس طرح اوہ قبیلے جو زیر دست منے جاندے نيں مثلا دہوار انہاں وچ وی رنداں دا طاءفہ موجود اے ۔ خود مکران دے رند نوشیرانیاں دے زیردست سن ۔ اس طرح شوران رند قبیلہ دا سردار سروان دے سردار دا زیر دست سی تے اوہ انہاں نوں اک ہزار لشکری فراہم کردے سن ۔ بالا الذکر رنداں دی ہمایوں دے دہلی جانے دی تریخ توں ماخذ نئيں اے ۔ ایہ تے رنداں دی دوسری تے روایتاں مری بگٹی دے علاقہ لوک گیتاں وچ ملدی نيں ۔ اسنوں اسيں نسلی تخافر دی وجہ توں اہمیت نئيں دے سکدے ۔ اوداں وی ایہ تریخ توں ماخذ نئيں نيں ۔
تبصرہ
[سودھو]اس بحث توں واضح ہُندا اے رند کوئی نسلی وحدت نئيں اے بلکہ مختلف نسلی گروہاں دا اک مجموعہ اے جو حالات دے تحت متحد ہوئے گئے سن ۔ میر جلال خان نوں رند دسیا جاندا اے تے اس دے باوجود رنداں دا ذکر سولواں صدی توں پہلے نئيں ملدا اے ۔ ایہ اوہ وقت سی جدوں منگولاں تے اس دے بعد تیموریاں دے حملے افغانستان تے ایران اُتے ہوئے رہے سن ۔ اس دا مطلب اے ایہ اوہ بہادر نيں جو منگولاں دے خلاف شورش برپا کر رہے سن تے انہاں دے خلاف مزاحمت دی ۔ انہاں دی اس بہادری تے شورش زدگی دی وجہ توں انہاں نوں رند دا خطاب ملیا اے ۔ ایرانی بلوچستان وچ رنداں دا اک طاءفہ اے تے اوہ رندانی کہلاندے نيں ۔
ماخذ
[سودھو]بلوچستان گزیٹیر
ہتو رام ۔ بلوچستان
برگیڈیر ایم حسن عثمان ۔ بلوچستان