رولٹ ایکٹ

1919 دے انتشار اتے انقلاب کاری جرم قانون(دِی انارکیکل اینڈ ریوولیوشنری کرائیمز بل’)، جو رولیٹ ایکٹ جاں بلیک ایکٹ دے طور تے جانے جاندے ہن، 10 مارچ 1919 نوں دلی وچ شاہی آئینی کونسل ولوں پاس کیتا گیا اک آئینی قانون سی جو ملزم طور تے حراست، مقدمے اتے عدالتی تحقیقات دے بناں قید اتے ایمرجنسی لاگوُ کردا سی۔ایہہ پہلی جنگ عظیم دوران بھارت دی رکھیا قانون ایکٹ 1915 دی عدالتی تجزیہ کرکے بنایا گیا۔ ایہہ بل جسٹس رولٹ دی پردھانگی ہیٹھلی کمیٹی ولوں سجھایا گیا ہون کارن عامَ لوکاں وچ ایہہ ‘رولٹ بل’ ناں نال جانیا گیا۔

رولیٹ ایکٹ مارچ 1919 وچ لاگوُ ہویا۔اس ویلے پنجاب وچ روس لہر بہت طاقتور سی اتے 10 اپریل نوں کانگرس دے دو نیتا، ڈاکٹر۔ ست پال اتے ڈاکٹر۔ سیف الدین کچلو نوں گرفتار کر لیا گیا اتے خفیہ روپ وچ دھرم شالہ لجایا گیا۔اس توں بعد احتجاج ہور تیز ہو گیا۔

پچھوکڑ

1914 وچ غدر پارٹی ولوں انگریزاں خلاف احتجاج دا پرچم بلند کرن توں بعد انگریزی سرکار نے اجہیاں سرگرمیاں نوں دباؤن لئی ‘ڈفینس آف انڈیا ایکٹ، 1915’ بنایا۔ اس دی تن سالاں دی معیاد ختم ہون والی سی اتے اس کارن اس توں وی ودھ بھیانک قانون گھڑے جان دا اعلان ہویا۔

انھیویں صدی دے انتلے ورھیاں دوران بمبئی صوبہ وچ انگریز حکومت متعلق شروع ہویا پرتشدد روس اگلے کجھ سالاں وچ دیس بھر وچ پھیل گیا۔ بھاویں بہار-اڑیسہ، متحدہ صوبہ اتے مرکزی صوبہ وی ایہناں پرتشدد کاروائیاں توں اچھوتے نہیں سن رہے، پر ایہناں دا مکھ مرکز پنجاب اتے بنگال بنے۔ بنگال پرتشدد وارداتاں واپرن دی گنتی پکھوں موہری سی اتے پنجاب وچلیاں واقعے ویاپکتا پکھوں بے مثال سن۔ انگریز حاکماں لئی لوکاں وچ ودھ رہا پرتشدد رجھان اوہناں دی ‘قانون ولوں قائم سرکار’ لئی خطرے دی گھنٹی سی جس نوں ٹالن لئی اوہ یتنشیل سن۔ اجیہے یتناں وجوں ہی گورنر-جنرل نے 10 دسمبر 1917 نوں اک کمیٹی گٹھت کرن دا اعلان کیتا۔ اس کمیٹی نوں ایہہ کم سونپے گئے:

٭ ہندوستان وچ انقلابی لہر نال متعلق مجرماناں شازساں دے لچھناں اتے پھلار بارے پڑتال کر کے رپورٹ دینی۔

٭ اجہیاں سازشاں نال سجھن ویلے درپیش مشکلاں بارے غور کردیاں ایہناں دی پرکھ کرنی اتے سرکار نوں ایہناں لہراں نال بااثر ڈھنگ نال نپٹن واسطے، جے لوڑ سمجھی جاوے، قانون بناؤن دی صلاحَ دینی۔

اس کمیٹی دا پردھان ہز میجسٹیز ہائی کورٹ آف جسٹس دے کنگز بینچ ڈویین دے جسٹس سڈنی رولٹ نوں تھاپیا گیا۔

ایکٹ دیاں دھاراواں

اس بل وچ ایہہ دھاراواں سن:

1. انقلابیاں دے مقدمے تن ججاں دے بینچ ساہمنے پیش ہون جو سمامبدھّ فیصلہ سنائے، اس فیصلے بارے اپیل نہیں سی ہو سکنی۔

2. جس انسان خلاف سرکار خلاف جرم کرن دی شنکا ہووے اس پاسوں ضمانت لے کے اس نوں کسے خاص تھاں جان توں اتے خاص کم کرن توں ورجیا جا سکدا سی۔

3. صوبائی سرکار نوں حق مل جاندا سی کہ اوہ کسے وی انسان نوں سرکار مخالف کاروائی کرن دے شکّ وچ بناں ورنٹ جاری کیتے گرفتار کر سکے اتے جیکر اجیہا انسان پہلاں ہی جیل وچ ہووے تاں اس دی قید دی معیاد ودھا سکے۔

4. غیر-قانونی سامان دی اشاعت، اجیہی سامان نوں کول رکھن اتے اس دی ونڈ کرن نوں جرم ایلانیا گیا سی۔

احتجاج

13 اپریل 1919 نوں جلھیانوالا باغ دا ساکہ ہویا۔ جس کارن لوک اس دن جلھیانوالا باغ وچ اکٹھے ہوئے، اوہ سی رولٹ ایکٹ دا خلاف۔