کرلے
| کرلے | |
| |
| دیس: | جنور |
| برادری: | کورڈیٹ |
| نکی برادری: | کنگریڑے |
| ٹولی : | کرلے |
| پتی : | 4 |
| ٹبر : | ؟ |
| ونڈاں : | 10،027 |
کرلے (انگریزی:Reptile) جانوراں دی اک ٹولی اے جیہدے وچ کھچوپڑے، مگرمچھ، سپ، کرلیاں، ٹواٹارہ تے کئی مکے ہوۓ جانور آندےالبککلں۔ کرلے اجیہے امنیوٹی نیں پر جیہڑے پنچھی تے ددپلانے نہیں۔ ددپلانیاں تے پنچھیاں توں الٹ (بجاۓ فروالی کھل یا پراں دے) ایہناں دے پنڈے تے چانے ہوندے نیں۔ ساہ لین والے سخت خول والے آنڈے دین والے سخت کھل والے جانوراں نوں کہندے نیں ایہناں دا لہو ٹھنڈا سمجیا جاندا اے۔ پہلے تے ہن وی کئی لوک کرلے نوں تے دو پدھری جیون نوں اکو تھاں ہرپٹالوجی وچ رکھدے نیں۔
کرلیاں دے سب توں پرانے نشان 340-335 ملین ورھے پرانے کاربونیفرس ویلے وچ ملدے نیں جدوں ایہہ کرلیاں ورگی دوپدھری جندڑیاں وچوں اگے آندے نیں تے سکی تھاں تے رہن لؤی اپنے آپ نوں بناندے نیں۔ پہلیاں ادھارناں وچ ہائیلنامس (رکھ رہنے)، کاسینیریا تے خورے ویسٹلوتھانیا آندے نیں۔وڈی تباہی پرانے ویلیاں وچ آن باہجوںایہناں دیاں کئی پتیاں مک چکیاں نیں۔ ایہہ انٹارکٹکا چھڈ کے ریندیاں ساریاں تھانواں تے وسدے نیں۔ ایہناں دیاں منیاں گئیاں ونڈاں آہ نیں:
- کھچوپڑے: 400 ونڈاں
- ٹواٹارہ: اک ونڈ
- چانے کرلے:(کرلیاں، سپ، گنڈوۓ کرلے ) 9,600 ونڈاں
- مگرمچھ : 25 ونڈاں
پنچھیاں دیاں پیراں تے وی سکی کھل ورگے جانے ہوندے نیں تے اوہ آنڈے وی دیندے نیں پر تریخی ول نال اوہ اتلی لسٹ وچ نہیں آندے۔ کجھ کرلے جیویں مگرمچھ نیں کرلیاں نالوں پنچھیاں دے چوکھا نیڑے نیں تے ایسے وجہوں کجھ لکھاری پنچھیاں نوں وی ایہناں نال رلاندے نیں جنہاں دِیاں 10 ہزار دے نیڑے ونڈاں نیں[۱] کرلے چارپیرے کنگریڑے نیں۔ ایہناں دے یا تے چار انج پیر نے یا فیر ایہناں دے پرکھ سپاں وانگوں چار انج پیر دے سن۔ دوپاسی جندڑیاں توں الٹ کرلے اپنے جیون دا مڈھ پانی توں نہیں کردے۔ لامت کرلے انڈے دیندے نیں پر چانے کرلیاں دِیاں کئی ونڈاں پورے بچے وی جمدیاں نیں۔ بچہ مادا دے ڈھڈ وچ ای جمدا اے اول دے اندر نہ کے کسے آنڈا چھلڑ وچ۔ امنیوٹی ہون باہجوں کرلیاں دے آنڈیاں دے دوالے بچاؤ تے لجان لئی کئی جھلیاں ہوندیاں نیں جیہڑیاں اوہناں نوں کسے سکی تھاں تے رہن جوگیاں بناندیاں نیں۔ کئی ثبوتے بجے جمنے والے کرلے اپنے بچیاں نوں ددپلانیاں وانگوں اول راہیں کھان نوں دیندے نیں۔
ناپ وچ سب توں نکا کرلا ٹھمنا گکو اے جیہڑا 17 ملی میٹر (0.7 انچ ) دا اے تے لونپانی مگرمچھ سر توں پوچھل دے انت تک 16 فٹ / (5 میٹر) لماں تے ایہدا جوکھ 2000 کلوگرام دے دوالے ہوندا اے۔
بننا
[سودھو]| کرلے | ||||
|---|---|---|---|---|
|
|
| ||
| مگرمچھ | ٹواٹارہ | کھچوپڑا | ||
کرلے 31 توں 32 کروڑ ورے پہلے کاربونیفرس ویلے وچ گرم تخدیاں چھمباں وچ ہویا۔ نووا سکوٹیا وچ 315 ملین پرانے کرلیاں دے ٹرن دے نشان ملے نیں۔ ایہ نشان ہائلونومس دے نیں جیہنوں سب توں پرانا کرلا منیا گیا اے۔ ایہ اک نکا کرلی ورگا 20 توں 30 سینٹی میٹر (7.9 توں 12 انچ) لما جانور سی۔ ایہدے کئی دند ایہنوں کیڑے کھانا دسدے سن۔ ہور ادھارناں وچ ویسٹلوتھیانا تے پیلیوتھائریس اندے نیں ایہ وی اینج دے ای بنے تے عادتاں والے سن۔
مڈھلے کرلے دوپاسی جندڑیاں دے تھلے لگے ہوۓ سن پر اچانک کاربونیفرس بارشی جنگلاں دے مکن تے کئی ٹولیاں تے اثر پیا پر دوپاسی جندڑیاں دے اثر بہت زیادھ سی پر کرلے جیہڑے سکے موسم نوں سہ سکدے سن اوہ اگے آگۓ۔ اوہناں کھان پین دیاں نویاں تھانواں لبیاں، نویں ول کڈے تے پتے کھانے تے ماس کھانے بن گۓ۔ ایس توں پہلے اوہ کیڈے تے مجھی کھانے ای سن۔ ایس ویلے توں اکے اوہ دنیا تے چھاگۓ۔ اوہناں دیاں ون سونیاں ونڈاں بنیاں تے دوپاسی جندڑیاں پجھے رہ گیاں۔ اگلا ویلہ کرلیاں دا ویلہ اخوایا۔ میسوسارس ایس ویلے دا سب توں مشہور کرلا اے اوہ مچھی کھانا بن گیا سی پانی وچ چلا گیا سی۔
کاربونیفرس ویلے دے مکن تے پرمین ویلے دا مڈھ پیا۔ ایس ویلے وج کرلے وددھے نیں تے زمین تے اوہنا دا ای راج سی۔ ایہناں دے اگوں 2 ٹولیاں آرکوسارس (مگر مچھاں تے ڈائنوساراں دے پرکھ) تے لیپیڈوسارس (سپ کرلیاں دے پرکھ) بندے نیں۔ دونویں ٹولیاں نکیاں، کرلے ورگیاں تے اندسیاں سن۔
پرمین ویلے دے انت تے زمین تے اک وڈی تباہی آئی جیدے نال لامت جنور مک گۓ۔ کرلے ورگے آرکوسارس سامنے آۓ جنہاں دیاں پچھلیاں لتاں وڈیاں سن۔ ٹرائیسک ویلے وچ آرکوسار اگے آۓ تے ایہ مشہور ڈائینوسار تے ٹیروسار وچ پلٹدے نیں تے ایہناں چوں ای فائٹو سار تے مگرمچھ بندے نیں۔ ڈائینوسار دیاں نکیاں ونڈاں وی بندیاں نیں جنہاں وچوں تھیروپوڈا دیاں کج ونڈاں اگے چل کے وشکارلے جوراسک ویلے وچ پنچھی بندیاں نیں۔
کریٹیشیس ویلے دے انت تے مڈھلے ویلے دے میگا فونا کرلے مکدے نیں۔ سمندری کرلیاں وچوں سمندری کھچوپڑے ای بچدے نیں۔ کج کرلے سکی گلی تھانواں دے وی بچ جاندے نیں۔ مڈھلے ویلے وج چھاۓ ہوۓ ڈائنوسار سینوزویک ویلے چ مکدے نیں پر اوہناں دی اک کی ونڈ پراں والے پنچھیاں دی مورت وج بچ جاندی اے۔ ایس مکائی نال کرلے ویلہ مکدا اے دد پلانیاں دا ویلہ ٹردا اے۔ پنچھی تے دد پلانے میگا فونا دی خالی کیتی تھاں ملدے نیں۔ کرلیاں دا ونسونیاں ونڈاں وج پلٹن دا کم ہولی سی پر دد پلانے بڑے ترکھے ہوکے اگے ودھدے نیں۔
کریٹیشیس ویلے دے انت تے مکن تے ریندیاں کھوندیاں کرلیاں دیان ونڈاں اگے ودھدیاں نیں تے سینوزویک ویلے وج نویاں ونڈاں وج پلٹدیاں نیں۔ کرلیاں دی ٹولی سکواماٹا یا چانیاں والے کرلے تیزی نال اگے ودھدے نیں۔ اجکل دے جیندے کرلیاں وچوں سکواماٹا 95٪ بندے نیں تے چوکھیاں ونڈاں کرلیاں دیاں نیں۔ کرلیاں دیاں نیڑے تریڑے 10,000 ونڈاں نیں تے ایہ پنچھیاں جنیاں ای نیں تے ایہ 5,700 ددپلانیاں توں دونیاں نیں۔
ونڈ
[سودھو]| کرلے | ||||
|---|---|---|---|---|
|
|
| ||
| گرگٹ | سپ | کومودو | ||
لکھتاں وچ پہلی واری کرلیاں دیاں 50 ونڈاں نوں ارسطو نے لکھیا۔ اوہنے کرلیاں دیاں ونڈان مگرمچھاں، سپاں, کھچوپڑیاں تے دوپاسی جندڑیاں دی گل کیتی۔ اوہنے مچھیاں، پنجھیاں تے چارپیریاں نون وکھرا کرکے دسیا۔ کرلے تے دوپاسی جندڑیاں شروع وچ اکو تھاں تے منے جاندے سن۔ لنیاس نے ایہناں نوں اپنی کتاب سسٹما نیچرا وچ کٹھا رکھیا سی۔ سویڈن دے جانوراں وج کرلے بہت تھوڑے نیں تے ایتھے دے سپ وی پانی وچ شکار کردے نیں تے ایس باہجوں لنیاس نے کرلے تے دوپاسی جندڑیاں کٹھیاں رکھیاں۔ 19ویں صدی دے مڈھ وچ ایہ دسن لگ پیا جے کرلے تے دو پاسی جندڑی وکھرے جانور نیں۔ ٹیٹراپوڈ دے چار حصے بناۓ گۓ: ددپلانے، کرلے، پنچھی تے دوپاسی جندڑیاں۔
تھامس ہنری ہکسلے اک برطانوی ٹانچہ گرو نے کرلیاں وج ڈائنوساراں نوں وی رلایا۔
پربندھ
[سودھو]سارے کرلے پھپھریاں نال سآ لیندے نیں۔ پانی والے وی ایس تے بھروسہ کردے نیں۔ وکھریاں پتیاں وج وکھریاں ولان نال سآ لیا جاندا اے۔ سکوامیٹ وج اوہو ریشے سا لین وج ہتھ ونڈاندے نیں جیہڑے ٹرن پھرن وچ وی کم اندے نیں تے ایسے باہجوں تیزی ٹردیاں اوہنان نوں سا روکنا وی پے جاندا اے۔
کرلے دن تے رات نوں ویکھ سکدے نین پر اوہ بنے دن نوں ویکھ والے ای نیں۔ ایہ دوپاسی جنڈریاں تے کئی ددپلانیاں نالیں ودھیا ول نال ویکھ سکدے نیں تے رنگ تے ڈونکھائی وج جاکے ویکھنا ایہناں لئی اسان اے۔ کجھ سپان وج لبھائی لئی ہور انگ لگے ہوندے نین جیہڑے کسے جانور یا شکار دی پنڈے دی کرمی نوں دسدے نین تے ایہنان نون اپنے شکار دا پتہ جلدا اے۔
بچاؤ ول
[سودھو]
کئی نکے سپ تے کرلیا جیہڑے زمین تے پھردے نیں اوہ ہر ویلے دوسرے سب کجھ کھاجانوالے جانوراں ہتھوں کھادے جان دے ڈر وج ریندے نیں۔ پرے رہنا ایس لئی کرلیاں وچ بچاؤ دا سب توں عام ول اے۔ ڈر دی پہلی نشانی تے ای سپ تے کرلیاں کسے شے تھلے چھپ جاندیاں نیں تے کھچوپڑے تے مگرمچھ پانی وج وڑ جاندے نین تے اپنے اپ نوں ڈوب لیندے نیں۔
کرلے لکن لئی بھیس وٹاندے نین تے اوہنان دی کھل، میلی، مٹیالی، پوری یا ہری ہوندی تے اوہ محول وچ رج جاندے نیں تے اسانی نال نہیں دسدے۔ اگر اجانک کوئی شے اجاوے تے نسن دی کوئی راہ نہ ہووے تے سپ کرلے سی سی دی واز کڈدے نیں۔ چھنکنے سپ تیزی نال اپنی پوچھل دا انت چھنکاندے نیں.
بھیس وٹالہ ہرویلے نہیں کم کردا تے شکاری کدے سر تے آکھلوندا اے . سپ ایس توں بچن لئی کئی ول دے ٹنگ ورتدے نیں۔ کئی سر اچا کرلیندے نین ڈران لئی۔ کغی جیوین کوبرا اے سر دے دوالے پھن کھلارکے دسدے نیں تاں جے وڈے تے ڈراندے دسن۔ اگر ایہ وی ناں کم کرے تے فیر سپاں دیاں کئی ونڈاں ڈنگ مار کے اپنا بجا کردیا نیں۔ ڈنگ وچ زہر ہوندا اے۔ ایہ تھک ای ہوندا اے جیہڑا اچیچیے غدوداں وج بندا اے۔ کج انزریلے سپ جیویں مکی سپ (guttatus Pantherophis ) تے یورپی پانی سپ (natrix natrix) اپنے آپ نوں مریا بنالیندے نیں۔
جدوں کسے مگرمچھ نوں کسے ہور توں در پیندا اے تے اوہ اپنہ مونہ کھول کے دند تے پیلی جیب وکھاندا اے۔ اگر ایس نال وی کم نہ بنے تے فیر اوہ چوش وچ آکے سی سی دیاں وازاں کڈھدا اے۔ ایس مگروں اوہ ہور ڈراونا بندا اے۔ اپنے پنڈے نوں پھلا کے اوہ ہور وڈا لگدا اے۔ ایس نال وی کم نہ جلے تے فیر اوہ اپنے تے ہلہ بولن والے تے ہلہ بولدندا اے ۔
کجھ ونڈاں تے فورن چک ماردیاں نیں یا اپنے سر نوں تھوڑے وانگوں ورتدیاں ہویاں اپنے ویری دی مج کڈ دیندیاں نیں۔ کج نس کے تر کے اپنے ویری وال تیزی نال آنگیاں تے سکے تے آکے وی اوہدے تے ہلہ بولن کے اوہدے پچھے نسن گے۔ ایہنان دا وڈا ہتھیار چک مارنا ای اے تے ایہناں دے جک وچ بہت زور ہوندا اے۔ ایہناں دے دند بڑے تکھے ہوندے نیں تے چک مارن، شکار پھڑن تے لڑن لئی ورتے جاندے نیں۔
گکو سکنک تے ہور کرلیاں نوں اگر پوچھل توں پھڑیا جاوے تے ایہ اپنی پوجھل ترواکے نس کے اپنی جان بجاندے نیں تے ایہنان دی پوچھل کج چر ٹپدی ریندی اے تے شکاری دی توجہ اوہدے ال ہوجاندی اے تے اوہ اپنے شکار نوں کجھ چر لغی بھل جاندا اے۔ کرلی کجھ جر مگروں اک نویں پوچھل بنالیندی اے۔
کھان پین
[سودھو]چوکھے کرلے ماس کھانے نیں۔ اوہ ونسونے شکار کردے نیں تے کیڑے پتنگے توں لے کے ہرن تک کھا جاندے نیں۔ کج پتے کھانے وی نیں۔ ایہناں دے ہولی کم کرنوالے ہاضمے باہجوں ایہ جوکھا چر تک کھے وی رہ سکدے نیں۔
سیانف
[سودھو]کرلیاں نوں پنچھیاں تے ددپلانیاں توں گھٹ سیانا سمجھیا جاندا اے۔ اوہناں دے دماغ دا ناپ اوہناں دے پنڈے دے حساب نال اگر ددپلانیاں نوں ویکھیا جاوے تے نکا اے۔ ایہناں دا حرام مغز اے ایہناں دا چوکھا سارا کم کردا اے۔ وڈے کرلے جیویں مگرمچھ کرلیاں وچ سیانف پدھر تے آکو منے گے نیں۔
ونڈائی 31 ٹبر
[سودھو]کرلے رہتل وچ
[سودھو]کرلے دیاں ونڈاں رہتل وچ صدیاں توں اپنے جنگے ماڑے ویسان نال ہے نیں۔ مصری رہتل وج سوبک اک پانی دا دیوتا اے ایہدا مونہہ مگرمچھ ورگا اے۔ برکینا فاسو وچ پانی دے تلاواں وج مگرمچھ رکھے جاندے نیں چنگی قسمت لئی۔ دوائیاں دے کم وچ اک ڈنڈے تے لپیٹے ہوۓ دو سپ ایس کم دی نشانی نیں۔ بائبل تے قرآن وچ حوآ نوں ورغلان والا وی اک سپ اے تے سپ نوں سزا لئی کسیٹ کے جلنا پیندا اے۔
بارلے جوڑ
[سودھو] |
وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: کرلے |
- پاکستان دے کرلے
- پاکستان وج جنگلی جیون
- وڈیو Archived 2016-03-04 at the وے بیک مشین
اتہ پتہ
[سودھو]- ↑ Gauthier, J.A.; Kluge, A.G.; and Rowe, T. (1988). "The early evolution of the Amniota", The Phylogeny and Classification of the Tetrapods 1. Oxford: Clarendon Press, 103–155. ISBN 0198577052.