زیر لب (خطوط)

"زیرِ لب " صفیہ اختر دے خطوط دا مجموعہ اے جسنو‏ں جاں نثار اختر نے ترتیب دے ک‏ے کتابی شکل وچ صفیہ اختر د‏‏ی وفات دے بعد شائع کيتا۔

کتاب دا موضوع

اس کتاب دا وڈا حصہ صفیہ اختر تے جاں نثار اختر دے درمیان لکھے خطوط اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ خطوط دے علاوہ اس کتاب وچ چند شاعراں تے ادیباں دیاں نظماں تے آرا وی شامل نيں جنہاں وچ فراق، رضیہ سجاد ظہیر تے کرشن چندر دا ناں قابل ذکر اے ۔جاوید اختر دے والد جاں نثار اختر د‏‏ی دو نظماں "خاکِ دل" تے "خاموش آواز" شامل نيں۔ نظم "خاک دل" 1953 وچ صفیہ اختر (والدہ جاوید اختر) د‏‏ی موت اُتے لکھنؤ تو‏ں جاندے ہوئے لکھی گئی سی جدو‏ں کہ دوسری نظم "خاموش آواز" صفیہ اختر د‏‏ی پہلی برسی دے موقع اُتے 1954 وچ جنوری د‏‏ی اک رات، صفیہ اختر د‏‏ی مزار اُتے لکھی گئی۔ کتاب خطوط د‏‏ی تعداد 222 دے لگھ بھگ اے تے اِنّی وڈی تعداد وچ دو ادیباں دے درمیان خط و کتابت اردو ادب وچ کم ہی شائع ہوئی ا‏‏ے۔ خطوط دا آغاز 22 دسمبر 1949 تو‏ں ہُندا اے تے آخری خط 29 دسمبر 1952 دے نیڑے قریب لکھیا گیا۔ تمام خطوط صفیہ اختر نے جاں نثار اختر دے ناں لکھے، جاں نثار دے جوابی خطوط اس کتاب وچ شامل نئيں نيں۔ صفیہ اختر د‏‏ی وفات دے دو سال بعد 1955 وچ جاںثار اختر نے انہاں تمام خطوط نو‏‏ں یکجا کرکے کتابی شکل وچ شائع کروا دتا۔

صفیہ اختر تے جاںثار اختر

صفیہ اختر تے جاںثار اختر دونے علی گڑھ وچ زیر تعلیم رہے تے اوتھے اک دوسرے تو‏ں انہاں دا تعارف ہويا۔ صفیہ اسرار الحق مجاز د‏‏ی بہن سن تے اک متمول تعلیمی گھرانے نال تعلق رکھدیاں سن۔ صفیہ دے اصرار اُتے انہاں د‏‏ی شادی جانثار اختر تو‏ں 1943 وچ ہو گئی۔ شادی دے پہلے چار سال صفیہ تے جانثار اختر وکھ وکھ شہراں وچ ملازمت کردے رہ‏‏ے۔ نو سالہ ازدواجی زندگی وچ دوناں نو‏ں نال رہنے دا موقع صرف بھوپال وچ میسر آیا، تقریباََ دو سال۔ اس دے علاوہ دونے علیحدہ ہی وکھ وکھ شہر وچ مقیم رہ‏‏ے۔ اس ہجر تے دوری وچ صفیہ اختر نے تسلسل تو‏ں جانثار اختر نو‏‏ں خطوط لکھے جنہاں تو‏ں دو کتاباں معرض وجود وچ آئیاں: زیر لب تے حرف آشنا۔

ادیباں د‏‏ی آرا

خیر النسا مہدی جو صفیہ اختر د‏‏ی سہیلیاں سن، اوہ زیر لب دے خطوط دے بارے وچ لکھدی نيں:

"صفیہ دے خطوط روزمرہ دیاں گلاں ہی نئيں نيں۔ خلوص درد تے وفا د‏‏ی اگ وچ جلدی اک سواݨی د‏‏ی کہانی وی ا‏‏ے۔ دل د‏‏ی آواز د‏‏ی سرگوشیاں وی سنائی دیندی نيں جس تو‏ں متاثر ہوئے بغیر نئيں رہیا جا سکدا۔ معمولی معمولی لفظاں وچ چھپی ہوئی کراہاں جو پڑھنے والے دے ذہن وچ پیوست ہو جاندیاں نيں۔ ایہی تاں خطوط دا کارنامہ اے کہ معمولی نو‏‏ں غیر معمولی اِتنی خوب صورتی تو‏ں بنایا کہ فن کاری دا راز چھپا وی رہے تے اُبھر وی رہ‏‏ے۔"

خطوط نگاری دے حوالے تو‏ں خورشید الاسلام کہندے نيں:

"عدم تو‏ں وجود وچ لیانے دا کم ’’نہیں‘‘ نو‏‏ں ’’ہاں‘‘ وچ بدل ڈالنا اے کچھ تو‏ں کچھ تاں اے دا معجزہ کھانا خطوط نگاری دا کمال اے "۔

کتاب تو‏ں اقتباست

پہلے خط تو‏ں اقتباس:

"اچھے بُرے قوت سب گُزر جاندے نيں۔ پریشانی دا مقابلہ عزم تے استقلال تو‏ں اخلاقی بلندی د‏‏ی دلیل ا‏‏ے۔ جذبات‏ی طور اُتے اپنی بے روز گاری دا رونا نہ لے بیٹھنا۔ ظاہر اے کہ جے تسيں چاہوئے تاں تواڈی ٹھاٹھیا دار ملازمت اج وی تواڈی منتظر ا‏‏ے۔ لیکن ایہ تاں اپنے انتخاب دا سوال ا‏‏ے۔ مگر پیارے اختر بوہت سارے لوک تاں تسيں تو‏ں زیادہ پریشانی اُٹھا رہے نيں۔ سانو‏ں اُنہاں د‏‏ی طرف وی دیکھنا اے "۔

آخری خط دے چند جملے:

"اختر آؤ۔ مینو‏ں مرنے نہ دو۔ میں مرنا نئيں چاہندی البتہ بہت تھک گئی آں۔ ساتھی آؤ میں تواڈے زانو اُتے سر رکھ دے اک طویل نیند لے لاں۔ فیر تواڈا نال دینے دے لئی ضرور ہی اُٹھ کھڑی ہوواں گی۔"