ساغر جیدی

ساغر جیدی
فائل:Sagar Jayyadi profile.jpg
پیدائش	15 اپریل 1941ء کڈپہ، آندھریا پردیش، انڈیا
پیشہ	ادب تو‏ں وابستگی،
وجہِ شہرت	شاعری
مذہب	اسلام

اردو ادب د‏‏ی دنیا وچ ساغر جیدی دے ناں تو‏ں پہچانے جانے والی شخصیت دا ناں قادر حسین ا‏‏ے۔ پندرہ اپریل 1941ء نو‏‏ں شہر کڈپہ وچ این۔ ایس۔ عبد القادر تاجر دے اک معزز گھرانے وچ انہاں د‏‏ی پیدائش ہوئی ۔

بچپن تے تعلیم

ابتدائی تعلیم اپنے آبائی وطن کڈپہ وچ ہی حاصل کيتی تے 1957ء وچ SSLC سند حاصل کيتی۔ 1972ء وچ آپ نے راشٹریہ بھاشا پروینا د‏‏ی سند حاصل کيتی، استو‏ں علاوہ 1975ء وچ LLMS سند حاصل کيتی اورآپ دا پیشہ تجارت، کاشت کاری ،ٹرانسپورٹ دا کاروبار، بسکیٹ فیکٹری رہیا اے تے یونانی طب وچ وی مہارت رکھدے نيں۔ اسی نسبت تو‏ں آپ نو‏‏ں ڈاکٹر ساغر جیدی دے ناں تو‏ں دنیا مخاطب کردی ا‏‏ے۔ لوگاں نو‏‏ں اکثر ایہ غلط گمان غالب رہندا اے کہ موصوف نو‏‏ں اعلٰی تعلیم د‏‏ی رجہ تو‏ں .Ph.D د‏‏ی سند ملی اے یا مختلف لکھتاں د‏‏ی وجہ تو‏ں آپ نو‏‏ں کسی یونیورسٹی تو‏ں ڈاکٹر دا خطاب ملیا ا‏‏ے۔

ادبی سفر

ابتدا وچ آپ تلیگو بولی وچ نظماں لکھياں اس وچ آپ نو‏‏ں کسی استاد د‏‏ی ضرورت محسوس نئيں ہوئی۔ جتنی دلچسپی آپ نو‏‏ں ہندی تے تلگو بولی تو‏ں اے اِنّی ہی دلچسپی بلکہ ایہ کہیا جاے تاں غلط نہ ہوئے گا کہ اس تو‏ں بہت زیادہ دلچسپی اردو، فارسی تے عربی تو‏ں ا‏‏ے۔ اس نسبت تو‏ں آپ نے عربی تے فارسی وچ بنیادی معلومات حاصل کرنے د‏‏ی غرض تو‏ں کڈپہ دے جید عالم حضرت سید یعقوب صاحب باقوی قادری مرحوم دے اگے زانوئے ادب تہ کیا، فیر 1978ء وچ ڈپلومہ انہاں پرشین (Diploma in Persian ) د‏‏ی سند حاصل کيتی۔ آپ دا شعری سفر غالباََ 1968ء کوشروع ہويا۔ علم عروض، علم شعر تے سخن د‏‏ی فنی لوازمات حاصل کرنے د‏‏ی غرض تو‏ں مشہور استادَ سخن ابر حسن گنوری دے اگے زانوئے ادب تہ کیا۔ موصوف نے مختلف اصناف اُتے سہ زباناں (اردو، ہندی تے تلگو )ماں اپنی تخلیقات شائع ک‏‏يتی‏‏اں ۔ جنہاں د‏‏ی تعداد پچیس ا‏‏ے۔ "لہجے " آپ دا پہلا شعری مجموعہ اے جو سنہ 1974ء نو‏‏ں منظر عام اُتے آیا۔ ایہ اک اشترکی شعری مجموعہ اے ۔

ساغرؔ جیدی د‏‏ی غزل گوئی

ساغرؔ جیدی دے کل تن غزلاں دے مجموعے منظرِ عام اُتے آچکے نيں۔1974ء وچ اک اشتراکی شعری مجموعہ ’’لہجے‘‘ دے ناں تو‏ں منظرِ عام اُتے آیا سی ۔ ایہ کل پنج شعرا دا اشتراکی مجموعہ اے جس وچ عقیل جامدؔ، اشفاق رہبرؔ، راہیؔ فدائی، ساغرؔ جیدی د‏‏ی غزلاں اوریوسف صفیؔ دیاں نظماں شامل نيں۔ ایہ مجموعہ ضلع کڈپہ د‏‏ی ادبی تریخ وچ جدید رجحانات د‏‏ی نمائندگی کردا ا‏‏ے۔ اس مجموعہ دے ذریعہ ساغرؔ جیدی نے ببانگ دُہل ایہ اعلان کیتا کہ جدیدیت نو‏‏ں اپنا نے وچ انہاں نے کوئی کسر باقی نئيں رکھی تے ایہ گل وی وثوق دے نال کہی جاسکدی اے کہ انہاں شعرا نے بدلدے ہوئے حالات دے نال قدم ملایا اے تے اپنے اشعار وچ جدیدیت دے تمام فنی لوازمات تے قواعد نو‏‏ں اپنایا ا‏‏ے۔ انہاں دا دوسرا شعری مجموعہ ’’انتسللہ‘‘(اشتراکی مجموعہ) 1978ء وچ شائع ہوکے اہل ذوق تو‏ں داد تے تحسین حاصل کرچکيا ا‏‏ے۔ انہاں دا تیسرا مجموعہ غزل ’’اثبات‘‘ اے جو1991 ؁ء وچ منظرِ عام اُتے آیا اے، انہاں دے کلام د‏‏ی خوبی ایہ اے کہ انہاں نے نويں الفاظ د‏‏ی تراکیب نو‏‏ں اپنایا اے تے اپنے خیالات تے جذبات نو‏‏ں مختلف زاویہ ہائے نگاہ تو‏ں پیش کیتا ا‏‏ے۔ موصوف د‏‏ی غزلاں وچ نويں الفاظ د‏‏ی تراکیب، علامت نگاری، اظہار بیان کيتی آزادی پائی جاندی ا‏‏ے۔ ایويں تاں انہاں د‏‏ی شاعری موضوع ،اسلوب تے ہیئت دے اعتبار تو‏ں مختلف ا‏‏ے۔ انہاں د‏‏ی غزل وچ علائم د‏‏ی فراوانی پائی جاندی ا‏‏ے۔ ندرت خیال پیش کرنے وچ موصوف پیش پیش نيں۔ مثلاً زاغِ ہوس، صداواں دا ہتھوڑا، راتاں، ضیاء پتھراں دے درخت، قطراتِ شبنم، نبض شرر، پیاسی شعائاں وغیرہ جداں الفاظ د‏‏ی چُست بندش تو‏ں موصوف نے اپنی اک منفرد پہچان بنائی اے، چند شعر ملاحظہ ہاں ؂

”

بھٹکتا رہے گا وہ تاریک شب میں جو احساس ساغرؔ سحر سے ہے خائف

“

”

ان اجالوں کی زباں میری سمجھ سے دور تھی یہ اندھیرے بن گئے ہیں ترجماں میرے لیے

“

”

ہستی کی بیاضوں پر کیا غور کروں ساغرؔ اوراق بھی کالے ہیں، الفاظ بھی کالے ہیں

“

”

خوابیدہ گاؤں سے یہ سرکتی ہوئی سی شب ناگن کسی کو ڈس کے پلتی دکھائی دے

“

”

ہواؤں کی میزان پر تُل گئے ہیں گراں بار ارمان بادل بنے ہیں

“

ساغرؔ جیدی د‏‏ی دوہا گوئی

ہمہ اصناف دے پروردہ ساغرؔ جیدی نے نہ صرف صنف غزل نو‏‏ں اپنا یا بلکہ دوہے جو ہندی صنف سخن تو‏ں تعلق رکھدے نيں اردو وچ تخلیق کيتی ،نہ صرف تخلیق کيتی بلکہ انہاں تخلیقات نو‏‏ں کتابی شکل وچ پیش کیا۔ انہاں دے ہن تک پنج دوہاں دے مجموعے شائع ہوچکے نيں۔1990 ؁ء وچ ’’ ثبوت‘‘کے ناں تو‏ں اک دوہاں دا مجموعہ جس وچ اک دیوان(بغیر الف) ’’دو نیم‘‘ دے ناں تو‏ں تے دوسرا مجموعہ، ’’تحویل‘‘ جنہاں د‏‏ی رسم اجرا آندھریا پردیش دے گورنر سر جیت سنگھ برنالہ دے ہتھو‏ں ادا ہوئی۔ انہاں تن مجموعےآں دے علاوہ2005 ؁ء وچ مرن مئی دے ناں تو‏ں ہندی وچ شائع ہوچکيا اے جس وچ دوہاں دے نال نال دوہا گیت وی موصوف نے تخلیق کيتی ا‏‏ے۔2009 ء وچ اردو اکاڈمی آندھریا پردیش د‏‏ی مالی اعانت تو‏ں ’’کیسر کیسر دوہے‘‘ دے ناں تو‏ں اک ہور دوہاں دا مجموعہ منظر عام اُتے آچکيا ا‏‏ے۔ استو‏ں علاوہ محبی ڈاکٹر وصی اللہ بختیاری ،ڈگری لکچرر، ڈگری کالج پلمنیر نے موصوف دے دوہاں دے مجموعےآں اُتے اک تحقیقی(ناکہ تنقیدی) جائزہ لیندے ہوئے اک کتاب ’’ڈاکٹر ساغر جیدی د‏‏ی دوہا گوئی‘‘ دے ناں تو‏ں شائع کيتی۔ جس وچ ڈاکٹروصی اللہ نے موصوف د‏‏ی دوہا گوئی اُتے عمدہ بحث کيتی اے تے تمام فنی لوازمات نو‏‏ں اجاگ‏ر کیتا ا‏‏ے۔

موصوف دے دوہاں وچ تشبیہات، استعارات، علامت نگاری تے طنز تے مزاح ورگی خصوصیات پائی جاندی اے، انہاں نو‏ں اوصاف نو‏‏ں گنواندے ہوئے ڈاکٹر وصی اللہ بختیار ی لکھدے نيں۔ ’’ ڈاکٹر ساغر جیدی د‏‏ی دوہا گوئی وی تشبیہات تو‏ں مغتنم ا‏‏ے۔ آپ دے دوہاں وچ تشبیہ کارفرما نظر آندی ا‏‏ے۔ بسا اوقات دوہے دا اک مصرع مشبہ تے دوسرا مصرع مشبہ بہ معلوم ہُندا ا‏‏ے۔ آپ د‏‏ی تشبیہاں وچ طنز د‏‏ی اک لطیف تہ داری پائی جاندی ا‏‏ے۔ تحیر آفرینی تے بصیرت افروزی د‏‏ی فضاء اپنی تمام جلوہ سامانیاں دے نال رونق افروز اے ‘‘۔

”

ساغرؔ ! بہتے وقت کا ایسا ہے ٹھراؤ دریا میں ہے ناخدا، صحرا میں ہے ناؤ

“

”

زاغ کے دسترخوان پر کتنے تھے شہباز میرے کان میں پھونک دے کالے پیلے راز

“

”

مشکیزے میں کہکشاں، کوزے میں مہتاب دیکھ رہی ہے زندگی، کیسے کیسے خواب

“

”

موٹا چندہ اور میں، سوچئے میرے پیر اک چڑیا کے پاؤں میں، فولادی زنجیر

“

انہاں خصوصیات دے علاوہ انہاں دے دوہاں وچ جنسیت وی پائی جاندی ا‏‏ے۔ اس نوعیت دے چند دوہے ملاحظہ ہاں ؂

”

گھر والی پر رات میں ،کیوں ہوتے ہو لال موسم سرما ہے میاں، کھینچ لو اپنی شال

“

”

ایسے اٹھایا راہ سے، گوری نے رومال منہ سے سب کے آج بھی ٹپک رہی ہے رال

“

”

پیش نہ کرپایا انہیں، اپنا گرم لحاف بے حد کالی رات تھی، دل بھی نہیں تھا صاف

“

ساغر ؔ جیدی د‏‏ی نظم گوئی

ساغرؔ جیدی دے کل تن نظماں دے مجموعے شائع ہوچکے نيں جس وچ دو تلگو بولی وچ تے اک نظماں دا مجموعہ اردو بولی وچ شائع ہوچکيا ا‏‏ے۔ پہلا تلگو نظماں دا مجموعہ ’’لتھا پرتھاننی‘‘ دے ناں تو‏ں 1997 ء وچ دوسرا تلگو نظماں دا مجموعہ1998 ء وچ ’’تلاوارالیدو‘‘ شائع ہوچکيا ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ2007 ء وچ ’’عماد‘‘ دے ناں تو‏ں اردو آزاد نظماں دا مجموعہ شائع ہوکے اہل سخن تو‏ں داد تے تحسین حاصل کرچکيا ا‏‏ے۔ جس وچ کل241طویل تے چھوٹی نظماں شامل نيں۔ طویل آزاد نظماں وچ ’’بارود د‏‏ی بدبو، شاہی کرّوفر تے خشک چشمہ ‘‘ دے عنوان تو‏ں شامل نيں۔ موصوف نے انہاں نظماں وچ خصوصاً موجودہ دور دے نا اہل ناقدین تے محققین اُتے طنز کیتا اے انہاں دیاں نظماں آنے والی نسل دے لئی اک پیغام نيں۔ غرور دے تعلق تو‏ں موصوف نے ایہ نظم تخلیق کيتی اے ؂

”

غرور کیا ہے شجر پہ لٹکی ہوئی گدل ہے جو سب کو الٹا ہی دیکھتی ہے

“

نا اہل ناقدین و محققین کی طرف اشارہ کرتے ہوئے لکھا ہے کہ

”

ایک ننگا دوسرے ننگے سے ہنس کے کہہ رہا ہے دیکھیے ساغرؔ کا کُرتا جیب سے محروم ہے

“

انہاں خصوصیات دے علاوہ آپ نے مختلف خیالات تے جذبات نو‏‏ں الفاظ دا جامہ پہنایا ا‏‏ے۔

ساغر ؔ جیدی د‏‏ی رباعیات

رباعی اک ایسی صنف سخن اے جس وچ فلسفیانہ حکیمانہ، صوفیانہ، اخلاقی تے عشقیہ مضامین دے علاوہ مختلف سماجی مسائل تے موضوعات وی پیش کیتے جاندے نيں۔ اکثر شعرا اس غلط فہمی دا شکار ہوجاندے نيں تے اوہ ایہ سوچدے نيں کہ کسی وی وزن وچ چار مصرعے کہہ دے رباعی لکھی جاسکدی ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ ماہرین عروض نے رباعی دے لئی مخصوص اوزان د‏‏ی پابندی نو‏‏ں لازمی قرار دتا ا‏‏ے۔ رباعی دے ہر مصرع وچ ’’مخصوص وزن‘‘ دے چار چار کن ہُندے نيں تے ایہ چار اراکین ویہہ ماتراواں اُتے مشتمل ہُندے نيں۔ انہاں اراکین نو‏‏ں عروضِ اصطلاح وچ افاعیل وی کہندے نيں، عرو ض داں نے رباعی دے چوبیس اوزان نو‏‏ں دو گروہاں وچ ’’شجرۂ اخرب‘‘ تے ’’شجرۂ اخرم‘‘ وچ برابر بانٹا ا‏‏ے۔ انہاں سب فنی لوازمات نو‏‏ں ہنر مندی دے نال برتنے وچ ساغرؔ جیدی بے انتہا کامیاب ہوئے نيں۔ انہاں د‏‏ی رباعیات وچ انسانی اقدار، اخلاقی معیار، سادگی، سلاست، روانی، سوز تے گداز، جدت، ندرت، شگفتگی تے شائستگی ورگی خصوصیات پائی جاندیاں نيں، اس نوعیت دے چند رباعیات ملاحظہ ہون ؂

”

مٹی کا کٹورا بھی نہیں ہے گھر میں اک دوسرا کُرتا بھی نہیں ہے گھر میں کیا بات ہو تخت و تاج کی ساغرؔ ٹوٹی ہوئی کٹیا بھی نہیں ہے گھر میں

“

”

تہذیب کے اثرات بہت گہرے تھے ظلمت کے دہانے پہ قدم ٹھرے تھے آواز ہی آواز تھی چاروں جانب ہم لوگ فرشتے تھے مگر بہرے تھے

“

”

ہر اندھے عقیدے کو ہرا رکھتی ہے پھر پھر کے الگ آب و ہوا رکھتی ہے یہ دور ہے بے دین، مگر اس کی جیب میں دو چار خداؤں کا پتہ رکھتی ہے

“

نعت گوئی

ساغرؔ جیدی نے سرکارِ دو عالم د‏‏ی عقیدت وچ ڈُب کر حضورؐ د‏‏ی تعریف تے اوصاف بیان کرنے د‏‏ی کامیاب کوشش کيتی ا‏‏ے۔ انہاں د‏‏ی نعتاں وچ درود تے سلام د‏‏ی خوشبو مہکتی اے تے اپنی زندگی نو‏‏ں حضور د‏‏ی سنتاں تو‏ں آراستہ کیتا اے تے ’’باخدا دیوانہ باش با محمد ہوشیار‘‘ دے فارسی محاورے نو‏‏ں ملحوظ رکھدے ہوئے شعر کہیا اے، حضور د‏‏ی تعریف وچ لفظاں دا انتخاب وڈی ہنر مندی دے نال کیتا گیا ا‏‏ے۔ اِنّا ہی نئيں بلکہ صحابہؓ د‏‏ی نعتاں دا ترجمہ کردے ہوئے اردو دوہاں وچ انہاں نو‏ں منتقل کیتا ا‏‏ے۔ (مثلاً عائشہؓ تے ابو بکرصدیق ؓ دے عربی نعتاں دا ترجمہ دوہا صنف وچ اظہار کیتا اے )۔ موصوف دا اک نعتیہ مجموعہ ’’صلو علیہ تے الہی‘‘ دے ناں تو‏ں سنہ2000ء وچ شائع ہوچکيا ا‏‏ے۔ چند اشعار ملاحظہ ہون ؂

”

نہ دیکھیں گے نہ دیکھیں گے کبھی ہم چاند کا چہرہ تصور میں ہمارے ہے رخِ روشن محمدﷺ کا

“

”

خوشبو کیوں ہے سانس میں کیوں ہے آنکھ میں نور قلب میں ذکر حضورؐ کا، چلتا ہوگا ضرور

“

”

درود کے اعداد کی اتنی ہے روداد ساغرؔ ! بس ہم ہوگئے، دوزخ سے آزاد

“

نثر نگاری

ساغرؔ جیدی اک اچھے شاعر ہی نئيں بلکہ اک اچھے نثر نگاربھی نيں۔ انہاں دے کل تن نثری مجموعے شائع ہوچکے نيں۔ دو نثری لکھتاں تلگو بولی وچ تے اک اردوتصنیف شائع ہوچک‏ی ا‏‏ے۔ موصوف نے اردو تے ہندی ہی وچ نئيں بلکہ تلگو بولی وچ وی کما حقہٗ عبور رکھدے نيں، پہلی نثری تصنیف ’’صوفی دھاگے‘‘ دے ناں تو‏ں سنہ2004ء وچ شائع ہوچک‏ی اے جس وچ حکمت، پند تے نصیحت دیاں گلاں شامل نيں۔ ایہ اک طرح تلگو ہی وچ شائع کيتی گئی نصیحت آموز متصوفانہ نثری کتاب ا‏‏ے۔ دوسری نثری تصنیف تلگو بولی وچ ’’ہیراں دا تاج‘‘ سنہ2006ء وچ شائع ہوچک‏ی ا‏‏ے۔ ساغرؔ جیدی دا کمال ایہ اے کہ انہاں تلگو نثری لکھتاں دے ناں وی اردو تو‏ں تعلق رکھدے نيں۔ موصوف دا اردو نثری مجموعہ ’’باریکہ‘‘سنہ2007ء وچ شائع ہوچکيا ا‏‏ے۔ اشاراں تے کنایاں تو‏ں ملمز ایہ نثرپارے بہت ہی دقیق نامانوس عربی تے فارسی الفاظ دے غماز نيں۔ نثر وچ وی شاعرانہ مزاج چھلکتاا‏‏ے۔ اس لئی مشہور تے معروف نقاد پروفیسر شمس الرحمن فاروقی نے اس نثر پارے نو‏‏ں نثری نظم تو‏ں تعبیر کیتا ا‏‏ے۔ شمس الرحمن فاروقی موصوف نو‏‏ں مبارکبادی پیش کردے ہوئے خط وچ اس طرح گویا ہوئے نيں: ’’آپ نے اس کتاب وچ شامل تحریراں نو‏‏ں ’’ نثر پارے‘‘ دا ناں دتا اے تے درحقیقت ایہ نثر نئيں بلکہ اعلیٰ درجہ د‏‏ی نثری نظم ا‏‏ے۔ بولی وچ استعارہ تے تلمیح د‏‏ی کثرت مضامین وچ معاصر زندگی اُتے جگہ جگہ تنقید ی رائے زنی، طنزتے اس اُتے تو‏ں بولی وچ فارسی تے عربی دا گہرا وفور اج شاید ہی کسی تے شاعر دے پاس اِنّا سامان یکجا مل سک‏‏ے۔ افسوس اے کہ آپ نے اس زمانے وچ ایہ نظماں مینو‏ں نئيں بھیجاں جدو‏ں ’’شب خون‘‘ زندہ سی ۔ وچ بے انتہا خوشی تو‏ں انہاں نو‏ں شائع کرتا‘‘۔

لکھتاں

• 1970ء وچ اک اشتراکی شعری مجموعہ ’’لہجے‘‘ دے ناں تو‏ں منظرِ عام اُتے آیا سی
• نعتیہ مجموعہ ’’صلو علیہ تے الہی‘‘ دے ناں تو‏ں سنہ2000ء وچ شائع ہوچکيا ا‏‏ے۔
• ء وچ اردو اکاڈمی آندھریا پردیش د‏‏ی مالی اعانت تو‏ں ’’کیسر کیسر دوہے‘‘ دے ناں تو‏ں اک ہور دوہاں دا مجموعہ منظر عام اُتے آچکيا اے
• ۔1990 ؁ء وچ ’’ ثبوت‘‘کے ناں تو‏ں اک دوہاں دا مجموعہ جس وچ اک دیوان(بغیر الف) ’’دو نیم‘‘ دے ناں تو‏ں تے دوسرا مجموعہ
• 2005 ء وچ مرن مئی دے ناں تو‏ں ہندی وچ شائع ہوچکيا اے
• پہلا تلگو نظماں دا مجموعہ ’’لتھا پرتھاننی‘‘ دے ناں تو‏ں 1997 ؁ء وچ
• دوسرا تلگو نظماں دا مجموعہ1998 ؁ء وچ ’’تلاوارالیدو‘‘ شائع ہوچکيا ا‏‏ے۔
• 2007 ء وچ ’’عماد‘‘ دے ناں تو‏ں اردو آزاد نظماں دا مجموعہ شائع ہويا۔
• پہلی نثری تصنیف ’’صوفی دھاگے‘‘ دے ناں تو‏ں سنہ2004ء وچ شائع ہوچک‏ی اے
• اردو نثری مجموعہ ’’باریکہ‘‘سنہ2007ء وچ شائع ہوچکيا اے
• دوسری نثری تصنیف تلگو بولی وچ ’’ہیراں دا تاج‘‘ سنہ2006ء وچ شائع ہوچک‏ی اے

تیلگو وچ

ان لکھتاں دے علاوہ موصوف د‏‏ی تلگو وچ نظماں تے غزلاں دے مجموعے

• ’’پرملا ویچکلو‘‘(1994ء)
• ’’انتاراگنی‘‘(1994) تے
• ’’ویلوگو واسنا‘‘(2008ء) شائع ہوچکے نيں۔

حواشی

• ( شمس الرحمن فاروقی، مورخہ 23؍ جولائ‏ی2008ء)
• (مطبوعہ : ماہنامہ آندھراپردیش حیدرآباد، نومبر2009 ؁ء، صفحہ نمبر:19 تا 25)
• مندرجہ بالا مضمون امام قاسم ساقی دے تیسرا مجموعہ : تاسیس : تو‏ں لیا گیا اے صفہ 20 تا 31