ساکہ پنجہ صاحب

پنجہ صاحب دا خونی ساکہ

پنجہ صاحب اوہ پوتر استھان اے، جس نوں جگت گرو بابا گرو نانک دی چرن چھوہ حاصل اے۔ اتھے ہی گرو نانک دیوَ جی نے ہنکاری ولی قندھاری نوں سدھے راہ پا کے بھائی مردانہ جی نوں شیتل پانی چھکایا سی۔ ایہہ گرودوارہ صاحب پاکستانی پنجاب دے ضلعے اٹک دے نگر حسن ابدال وچ اے۔ اس ہی ستھان اُتے مرجیوڑے سنگھاں نے اپنیاں جاناں دی پرواہ کیتے بناں ریلوے لائن اُتے چھاتیاں ڈاہ کے، بھکھے-پیاسے گرفتار سکھاں نوں گڈی روک کے لنگر چھکایا سی۔

شیرے پنجاب مہاراجہ رنجیت سنگھ دی موت پچھوں پنجاب وچ انگریزاں دا راز ہو گیا۔ گرودوارہ صاحب توں ہی سکھ نوں حق-سچ لئی جوجھن دی پریرنا ملدی اے۔ ایہو ہی کارن اے کہ ہمیشہ ویلے دے حاکماں دا ایہہ رجھان رہا اے کہ سکھ دھرم دے ایہناں گردھاماں توں سکھ سنگت نوں کسے نہ کسے طریقے راہیں توڑیا جاوے۔ ایہو جہی چال انگریزی حکومت نے وی کھیڈی۔ اوہناں نے گرودوارہ صاحب اُتے قابض بیٹھے مہنتاں نوں سرکاری شہِ دتی، جس دا سٹہ ایہہ نکلیا کہ مہنت شریام گورو-گھراں وچ گرمتِی دے خلاف سرگرمیاں کرن لگ پئے سن ۔

اجیہے ورتارے نوں ٹھلھ پاؤن لئی سکھ دھرم وچ 'گردوارہ سدھار لہر' دا اتھان ہویا، جس نے سکھ سماج وچ اک نویں جاگرتی لیاندی، جس دے سٹے وجوں سکھ سنگت ہن ایہناں عیاش مہنتاں توں اپنے گورو-گھر آزاد کرواؤن لئی درڑھ ارادہ بنا چکی سی۔ اس لہر دوران ہی 'گرو کے باغ' دا مورچہ خاص اہمیت رکھدا اے۔ گرودوارہ صاحب دے نزدیک ہی گرودوارہ صاحب دی ملکیت والی زمین اے، جو کسے ویلے باغ سی جس نوں 'گرو کا باغ' کیہا جاندا اے۔ اس گرودوارہ صاحب دا پربندھ مہنت سندر داس کول سی، جو کہ اک گرے ہوئے اخلاق دا مالک سی۔ اگست، 1922 ء نوں پولیس اتے مہنت دی چال نے عدالت راہیں پنج سنگھاں نوں لنگر لئی گورو-گھر دی ملکیت والی زمین وچوں لکڑاں وڈھّ کے لیاؤن دے الزام ہیٹھ 6-6 مہینے دی قید اتے 50-50 روپئے جرمانہ کروا دتا، جس دے سٹے وجوں مورچہ 'گرو کا باغ' شروع ہو گیا۔ شروع وچ پنج-پنج سنگھاں دے جتھے جان لگے، پھر سو-سو دے جتھے سری ادور تخت صاحب توں ارداس کرکے شانتمئی طریقے نال اپنا خلاف ظاہر کرن لئی جان لگے۔ موقعے دا افسر ایسّ۔جی۔ایسّ۔ بیٹی جتھے وچ آئے سکھاں اُتے اس ویلے تک تشدد ڈھاہندا جدوں تک اکالی بے سدھ ہو کے زمین اُتے ڈگ نہ پیندے۔ اس مورچے دوران گرفتار کیتے سنگھاں نوں عامَ طور اُتے ریل گڈی راہیں اٹک اتے کیبلپر دیاں جیلھاں وچ بھیج دتا جاندا سی۔

ایہناں جتھیاں وچ فوجی پینشنراں دا جتھا وی اپنا روس ظاہر کرن لئی گرفتاری دین گیا۔ انگریزی حکومت نے ایہہ اعلان کیتا ہویا سی کہ اس مورچے وچ جے کسے فوجی پینشنر نے حصہ لیا تاں اس نوں غدار مندے ہوئے سخت توں سخت سزا دتی جاوے گی۔ پر اس سبھ دے باو جود صوبیدار امر سنگھ دھالیوال دی اگوائی ہیٹھ فوجی پینشنراں نے مورچے وچ حصہ لیا اتے اپنی گرفتاری دتی۔ اس جتھے دے سنگھاں دے گلاں وچ ہار اتے اکو جہیاں وردیاں تے دستاراں سن۔ اس مورچے دے میت جتھیدار حوالدار ما: چتر سنگھ پلٹن نن: 19 سن۔ عدالت وچ سنائی دوران میجسٹریٹ اسلم خان نے فیصلہ سناؤندے ہوئے اس جتھے دے گرفتار کیتے سنگھاں نوں ڈھائی-ڈھائی سال دی قید اتے 100-100 روپئے جرمانے دی سزا سنائی۔ 29 اکتوبر، 1922 نوں ایہناں فوجی مرجیوڑیاں دے جتھے نوں سری امرتسر صاحب توں اٹک اتے کیبلپر دیاں جیلھاں وچ بھیجن لئی ریل گڈی راہیں روانہ کیتا گیا۔

جدوں اس دی خبر حسن ابدال (پنجہ صاحب) دیاں سنگتاں تک پہنچی تاں اوہناں نے ایہناں بھکھے-بھانے فوجی سنگھاں نوں لنگر چھکاؤن دا من بنا لیا۔ اس مقصد دی تکمیل لئی گرودوارہ پنجہ صاحب کمیٹی اتے ہور سنگت نے سٹیشن ماسٹر نوں گڈی روکن دی بینتی کیتی پر سٹیشن ماسٹر نے کیہا کہ سرکار ولوں سخت حکم اے کہ گڈی کسے وی قیمت اُتے اتھے نہیں رکیگی پر سکھ سنگتاں وی گرو دے پیارے سنگھاں نوں لنگر چھکاؤن لئی بضد سن۔ 30 اکتوبر، 1922 نوں گرودوارہ پنجہ صاحب دے نیڑلے سٹیشن حسن ابدال وکھے تقریباً تن سو کو دی گنتی وچ سنگت نے ارداسا سودھ کے سکھ قیدیاں نوں لنگر چھکاؤن لئی اپنے پراناں دی اہوتی دین دا نشچا کر لیا۔ بھائی کرم سنگھ اتے بھائی پرتاپ سنگھ سمیت گروہ سنگت ریل پٹڑی اُتے دھرنا مار کے بیٹھ گئی۔ گڈی دے ڈرائیور نے سکھ سنگت نوں وار-وار وسلاں دتیاں پر گرو دے سکھ واہگرو دا جاپ کردے اڈول حالت وچ ریلوے لائن اُتے ڈٹے راے۔ ریل گڈی دا انجن بھائی پرتاپ سنگھ اتے بھائی کرم سنگھ دیاں ہڈیاں نوں چور-چور کردا ہویا اپر دی لنگھ گیا۔ دوواں سنگھاں دے سریر پنجے گئے۔ ہور بہت سارے سنگھ وی زخمی ہوئے۔ سٹیشن اُتے ریل گڈی اس دردناک خونی مورت نوں انجام دین توں بعد رک گئی۔ جدوں سکھ سنگت نے انجن دے پہیئے وچوں دوواں سنگھاں نوں کڈھن دی کوشش کیتی تاں بھائی پرتاپ سنگھ نے پہلاں بھکھے سکھ قیدیاں نوں لنگر چھکاؤن لئی کیہا۔ بعد وچ سنگھاں نوں زخمی حالت وچ انجن دے پہیئے تھلیوں کڈھ کے گرودوارہ صاحب وکھے لیاندا گیا، جتھے ایہہ گرو دے کہنی اتے کتھنی وچ پورے سنگھ شہادت حاصل کر گئے۔ شہید پرتاپ سنگھ گرودوارہ صاحب وکھے خزانچی اتے شہید بھائی کرم سنگھ کیرتن دی سیوا نبھاؤندے سن۔

پولیس نے سکھ سنگت نوں انگریزی حکومت دے خلاف بھڑکا کے ریلوے سٹیشن اتے لیاؤن دے الزام ہیٹھ بھائی اوتار سنگھ، منیجر گرودوارہ پنجہ صاحب نوں گرفتار کر لیا اتے عدالت ولوں اس نوں دو سال دی سزا سنائی گئی۔ اس تو علاوہ حسن ابدال ہسپتال وچ داخل پنج ہور زخمی ہوئے سکھاں نوں وی پولیس ولوں ریلوے ایکٹ دی دھارا 128 ماتحت گرفتار کر لیا گیا۔

ایہہ ساکہ سکھ تواریخ وچ میل-پتھر ثابت ہویا۔ ا