سرسام

سرسام دے بارے طبری نے کہیا اے کہ "سرسام" فارسی ناں اے تے ایہدے معنی" سر دا مرض" نيں، کیونکہ "سر" راس (یعݨی سر) نو‏‏ں کہندے نيں، تے سام دے معنی اوہناں دے نزدیک "مرض" دے نيں تے شیخ دا بیان اے کہ سرسام دے معنی "ورم سر" دے نيں، اس لئی "سام" دے معنی "ورم" دے نيں، خورے ایہ معنی پرانی فارسی وچ ہوݨ تے ایہدا استعمال متروک ہو چکيا ہووے۔

اسی طرحاں برسام وی اے، اس لئی کہ بر دے معنی ”سینہ“ دے نيں، مذکورہ بالا معنی دے لحاظ ناݪ) سرسام دا ناں اوہد‏ی ذات تے حقیقت دے مطابق رکھیا گیا اے کیونکہ ایہدے لغوی معنی وی سر دے ورم یا سر دے مرض دے نيں تے اصطلاحی طور تے وی ایہدے معنی ایہی نيں۔

{سرسام ورم اے} چاہے ورم گرم ہووے یا ٹھنڈا، لیکن بعض اطباء نے سرسام نو‏‏ں ورم گرم دے نال مخصوص کيتا اے تے ورم اک غیر طبعی زیادتی اے جو مادہ فضلیہ تو‏ں پیدا ہُندی اے تے عضو وچ ایسا تمدد پیدا کر دیندی اے جو اوہدے افعال وچ ضرر پہچاؤݨ لگدا اے، {جو دماغ د‏‏یاں دونے جھلیاں وچو‏ں کِسے اک جھلی وچ پیدا ہُندا اے}، دونے جھلیاں وچو‏ں اک تاں اوہ باریک جھلی اے جیہڑی دماغ ناݪ لپٹی ہوئی اے (ام رقیق) تے دوسری اوہ موٹی جھلی اے جیہڑی کھوپڑی دی اندرونی جانب لگی ہوئی اے (ام غلیظ، غشاء صلب)۔ {یا خاص دماغ وچ پیدا ہُندا اے} دماغ وچ ورم پیدا ہوݨ د‏‏ی رائے، شیخ ابوسہل مسیحی گرگانی تے اکثر متاخرین د‏‏ِتی اے، لیکن جالینوس نے بعض قدماء دے حوالے ناݪ لکھیا اے کہ ”ورم اوہناں اعضاء وچ پیدا ہو سکدا اے جو نرمی تے سختی وچ متوسط درجے دے نيں۔ لیکن جو اعضاء ودھ نرم نيں جِداں کہ دماغ یا جیہڑے اعضاء ودھ سخت نيں جداں کہ ہڈیاں، ایہناں وچ ورم پیدا نئيں ہو سکدا۔ جیہد‏‏ی وجہ ایہ اے کہ ودھ نرم اعضاء وچ ایہناں د‏‏ی نرمی دے باعث فضلات نئيں ٹھہر سکدے تے ودھ سخت اعضاء وچ ایہناں د‏‏ی سختی دے باعث فضلات نفوذ نئيں ک‏ر سکدے۔“