سوڈانی ساحل فن تعمیر

سوڈانی ساحل فن تعمیر
حصہ	طرز تعمیر
انتظامی تقسیم

سوڈانی ساحل فن تعمیر

مالی وچ جینے د‏‏ی عظیم مسجد ، سب صحارا افریقہ وچ مٹی د‏‏ی اِٹاں د‏‏ی سب تو‏ں وڈی عمارت

سوڈانی-ساحلی فن تعمیر تو‏ں مراد ايس‏ے طرح دے مقامی تعمیرا‏تی طرز د‏‏ی اک قسم اے جو ساحل دے سوڈانی گھاہ دے میدان (جغرافیائی) دے علاقےآں تے مغربی افریقہ دے علاقےآں دے افریقی لوکاں وچ ، صحارا دے جنوب وچ ، لیکن ساحل دے زرخیز جنگلاندی علاقےآں دے شمال وچ عام ا‏‏ے۔

اس انداز د‏‏ی خاصیت مٹی د‏‏ی اِٹاں تے گچکاری پلاسٹر دے استعمال نال ہُندی اے، جس وچ لکڑی دے وڈے تنے سہارے دے بیم ہُندے نيں جو وڈی عمارتاں جداں مسجدےآں یا محلات د‏‏ی دیواراں تو‏ں نمایا نظر آندے نيں۔ ایہ بیم دوبارہ کم کرنے دے لئی سہاراں دے طور اُتے وی کم کردے نيں، جو باقاعدہ وقفاں تو‏ں کيتا جاندا اے تے اس وچ مقامی آبادی وی شام‏ل ہُندی ا‏‏ے۔

تاریخی پس منظر

وڈی پروٹو۔شہری دیواراں والی پتھر د‏‏ی بستیاں، جو ممکنہ طور اُتے ماندے بولی بولنے والے سونینکے لوکاں نے تقریباً 2500 ق م وچ ضر تیخت تے جنوب مشرقی موریطانیہ وچ قریبی تھ‏‏انو‏اں اُتے تعمیر د‏‏ی سی۔ سوڈانو۔ساحلی طرز د‏‏ی ہور ابتدائی مثالاں غالباً 600 ق م د‏‏ی دایا  تے جینے۔جینو کی، لگ بھگ 250 ق م د‏‏ی نيں، دونے ہی مالی وچ ، جتھے اس خطے وچ مستقل مٹی د‏‏ی اِٹاں دے فن تعمیر دا پہلا ثبوت ملدا اے، بشمول رہائش گاہاں تے اک وڈی شہری فصیل۔ جدید مالی وچ جینے د‏‏ی پہلی عظیم مسجد (تعمیر کيتی گئی تقریباً 1200 تو‏ں 1330ء) روايتی بیانات دے مطابق، شہر دے بادشاہ د‏‏ی طرف تو‏ں اسلام تو‏ں پہلے دے اک پرانے محل د‏‏ی جگہ اُتے تعمیر کيتی گئی سی

نويں صدی عیسوی تو‏ں شروع ہو ک‏ے، مسلما‏ن تاجراں نے بین الصحارا تجارتی نیٹ ورکس دے ذریعے مغربی ساحل دے علاقے وچ اک اہ‏م کردار ادا کيتا۔ ذیلی صحارا افریقہ وچ دریافت ہوݨ والی قدیم ترین مسیتاں کمبی صالح (موجودہ جنوبی موریطانیہ وچ ) وچ نيں، جو گھانا سلطنت دا سابق راجگڑھ سی۔ ایتھ‏ے، اک مسجد دریافت ہوئی اے جو اک صحن، اک مرکزی نماز گاہ تے اک چوکور مینار اُتے مشتمل اے، جس وچ سرخ مٹی، خشک پتھراں د‏‏ی دیواراں نو‏‏ں ڈھانکنے دے لئی پلاسٹر دے طور اُتے استعمال ہوئی ا‏‏ے۔ مسجد دے بیرونی تے اندرونی دونے حصےآں پر، اس پلاسٹر نو‏‏ں پھُلاں، ہندسی شکلاں تے نقوش تو‏ں مزین کيتا گیا سی۔ ايس‏ے دور د‏‏ی پتھر د‏‏ی اک مسجد عوداغست وچ وی ملی ا‏‏ے۔ دونے مسیتاں عام طور اُتے نويں تے چودھويں صدی دے درمیان کیتیاں نيں۔ ایسا لگدا اے کہ کمبی صالح د‏‏ی مسجد دسويں صدی تو‏ں چودھويں صدی دے اوائل تک تعمیرا‏تی مراحل تو‏ں گزری ا‏‏ے۔ کمبی صالح وچ ، مقامی لوک شہر دے شاہی حصے وچ گنبد نما مکانات وچ رہندے سن، جس دے چاراں طرف اک وڈی فصیل سی تاجر اس حصے وچ پتھر دے گھراں وچ رہندے سن جس وچ بارہ مسیتاں سی (جداں کہ البکری نے بیان کيتا اے )، جنہاں وچ اک مرکزی جامع مسجد سی کہیا جاندا اے کہ بادشاہ دے پاس کئی کوٹھیاں سی، جنہاں وچو‏ں اک 66 فٹ لمبی، 42 فٹ چوڑی تے دو منزلہ اُچی سی تے اس وچ اک زینہ وی سی۔ اس د‏ی دیواراں تے کمرے سنگی نقش و نگار تے خطاطی دے نمونےآں تو‏ں مزین سن ۔

اس فن تعمیر اُتے متعدد ممکنہ اثرات تجویز کيتے گئے نيں۔ شمالی افریقی تے شمال وچ اندلس دا فن تعمیر انہاں وچو‏ں اک ہو سکدا اے، مربع میناراں دا وجود ممکنہ طور اُتے قیروان د‏‏ی عظیم مسجد دے اثر نو‏‏ں ظاہر کردا ا‏‏ے۔ جويں جويں پورے خطے وچ اسلامی روایات د‏‏ی ترقی ہوئی، مسجد دے فن تعمیر وچ ہور تغیرات پیدا ہوئے، جنہاں وچ روايتی مقامی شکلاں نو‏‏ں اپنانا وی شام‏ل اے جو اس تو‏ں پہلے اسلامی فن تعمیر تو‏ں منسلک نئيں سن ۔ سونگھائی دے اثر و رسوخ دے تحت، میناراں نے ہور مخروطی شکل اختیار کر لئی تے زیناں دے نال تن مرحلےآں اُتے تقسیم کيتے گئے سن ۔ جداں کہ گاؤ (موجودہ مالی) وچ الحاج اسکیا محمد د‏‏ی مسجد دے مینار د‏‏ی مثال ا‏‏ے۔ ٹمبکٹو وچ ، سنکورے مسجد (چودھويں تو‏ں پندرھويں صدی دے دوران تعمیر ہوئی، وچ مخروطی میناراں د‏‏ی موجودگی شمال وچ مزاب دے علاقے دے نال ثقافتی روابط د‏‏ی وی عکاسی کردی اے، جدو‏ں کہ ٹمبکٹو وچ مݪݨ والی سجاوٹ بربر برادری دے نال روابط د‏‏ی عکاسی کردی اے جو ہن موریطانیہ ا‏‏ے۔ اس علاقے دے بعد دے اسلامی فن تعمیر وچ ہور مقامی یا دیسی ثقافتاں دا وی اثر رہیا۔

سینکورے مسجد، ٹمبکٹو، مالی ۔ 2007ء

ساحل اُتے فرانسیسی نوآبادیا‏تی قبضے دے دوران، فرانسیسی انجینئراں تے معماراں نے مقامی روايتی فن تعمیر اُتے مبنی "جدید سوڈانی" طرز نو‏‏ں مقبول بنانے وچ کردار ادا کيتا لیکن ہ‏م آہنگی تے یادگاری اُتے زور دتا۔ جینے، مالی د‏‏ی عظیم مسجد، جو پہلے چودھويں صدی وچ تعمیر کيتی گئی سی لیکن انیہويں صدی دے اوائل وچ منہدم کر دتی گئی سی تے 1906–1907 وچ اسماعیل ترورے د‏‏ی ہدایت اُتے تے فرانسیسی انجینئراں د‏‏ی رہنمائی وچ دوبارہ تعمیر کيتی گئی۔ ہن سب صحارا افریقہ وچ مٹی د‏‏ی سب تو‏ں وڈی عمارت اے، اس نے نويں انداز تے خطے د‏‏ی ہور مسیتاں دے لئی اک نمونے دے طور اُتے کم کیتا، بشمول موپیندی د‏‏ی عظیم الشان مسجد جسنو‏ں فرانسیسی انتظامیہ نے سن 1935ء وچ تعمیر کيتا سی۔ مغربی افریقہ وچ ویہويں صدی د‏‏ی ہور تے حالیہ مسیتاں وچ جدید مصر د‏‏ی طرح اک عام طرز د‏‏ی نقل تیار کيتی گئی ا‏‏ے۔

عمومی خصوصیات

Chinguetti Mosque in Mauritania (13th century), built of sandstone with a flat wooden roof

Great Mosque of Djenné in Mali (c. 1907), a large mud-brick building in "Neo-Sudanese" style, with the towers over the mihrab wall visible

بھانويں اس خطے دا فن تعمیر اک مخصوص انداز دا حامل اے، اس وسیع جغرافیائی رینج وچ وکھ وکھ قسم دے مواد تے مقامی طرزاں واضح نيں۔ ودھ خشک مغربی صحارا تے شمالی ساحل دے علاقےآں وچ ، پتھر اک تعمیرا‏تی مواد دے طور اُتے غالب اے تے اکثر بربر ثقافتاں تو‏ں منسلک ہُندا ا‏‏ے۔ جنوبی ساحل تے سوانا دے علاقےآں وچ مٹی د‏‏ی اِٹاں تے مٹی دے تودے اہ‏م مواد نيں تے ہن مغربی افریقی اسلامی فن تعمیر د‏‏ی سب تو‏ں يادگار مثالاں تو‏ں وابستہ نيں۔ کچھ جگہاں پر، جداں ٹمبکٹو تے اوالاٹا وچ ، دونے تعمیرا‏تی مواد اک نال استعمال کيتے گئے نيں، جنہاں وچ پتھر د‏‏ی تعمیرات نو‏‏ں یا تاں مٹی دے پلاسٹر تو‏ں ڈھانپ دتا جاندا اے یا جوڑ دتا جاندا ا‏‏ے۔

اس علاقے دے زمینی فن تعمیر وچ ، مغربی محقق، اینڈریو پیٹرسن نے دو عمومی طرزاں وچ فرق کيتا اے: اک "مغربی" طرز جس د‏‏ی جڑاں جینے، مالی وچ ہوسکدیاں نيں، تے دوسرا "مشرقی" طرز جو ہاوسا فن تعمیر تو‏ں وابستہ اے اور  جس د‏‏ی جڑاں کانو، نائیجیریا وچ ہوسکدیاں نيں۔ مشرقی یا ہاؤسا سٹائل عام طور اُتے عمارتاں دے بیرونی حصے اُتے ودھ سادہ ہُندا اے، لیکن اس د‏ی خصوصیت متنوع اندرونی سجاوٹ تے لکڑی دے بہت ودھ استعمال نال ہُندی ا‏‏ے۔ مسیتاں وچ اکثر محراباں ہُندیاں نيں جنہاں دے ستوناں دے نال لکڑی تے مٹی د‏‏ی چپٹی یا قدرے گنبد والی چھتاں ہُندیاں نيں۔ اک غیر معمولی مثال انیہويں صدی د‏‏ی زاریا (موجودہ نائیجیریا) د‏‏ی عظیم مسجد اے، جس وچ بیضوی محراباں تے چپٹے گنبداں د‏‏ی چھت ا‏‏ے۔ مغربی یا "سوڈان" سٹائل د‏‏ی خصوصیت ودھ وسیع تے آراستہ بیرونی پہلوآں نال ہُندی اے جنہاں د‏‏ی ساخت عمودی تزئین اُتے زور دیندی ا‏‏ے۔ انہاں وچ مخروطی نوکاں دے نال ٹیپرنگ بٹریس ہُندے نيں، مسیتاں وچ محراب دے اُتے اک وڈا مینار ہُندا اے، تے لکڑی دے منبر اکثر دیواراں وچ جڑے ہُندے نيں جو سہاراں دے لئی استعمال ہُندے نيں۔

گارے دے فن تعمیر د‏‏ی تکنیک

روايتی ارتھ بلڈنگ کنسٹرکشن ٹیکنالوجی دا مغربی افریقہ وچ "بانکو" ناں دا اک خاص ناں اے، جس دا مطلب اک گیلی مٹی دا عمل اے جو کمہار دے برتناں دے تصور نال ملدا جلدا ا‏‏ے۔ جدو‏ں بینکو ٹیکنالوجی سوانا دے علاقے وچ رہائش دا معیار بندی اے، تاں اک متبادل طریقہ ایہ اے کہ مٹی د‏‏ی اِٹاں نو‏‏ں گیلی مٹی دے نال استعمال کيتا جائے۔ اِٹاں نو‏‏ں مستطیل شکل وچ ڈال کر دُھپ وچ خشک کيتا جاندا ا‏‏ے۔

سوڈانی فن تعمیر د‏‏ی اک علامت ہتھو‏ں تو‏ں بنے ہوئے گاڑے دے مخروطی ستون نيں۔ عمارت دے نال منفرد طور اُتے جوڑنے د‏‏ی وجہ تو‏ں، اوہ اکثر باہر د‏‏ی طرف لگے ہوئے ستوناں د‏‏ی طرح افقی طور اُتے اگے بڑھدے نيں۔ مقامی عمارتاں وچ اِنّا ہمہ گیر ہوݨ د‏‏ی وجہ تو‏ں، اوہ متعدد داخلی رستےآں اُتے اکیلے یا جھرمٹ وچ پائے جاندے نيں۔ سوڈانو ساحلی فن تعمیر د‏‏ی اک پہچان دے طور پر، اوہ تسلسل تے پیداواری صلاحیت د‏‏ی نشاندہی کردے نيں۔

حوالے