سیدسعیدشاہ گیلانی

حضرت خواجہ سیّد محمد سعید شاہ گیلانی قدس سرہٗ العزیز

فرزند دوم

حضرت خواجہ سیّد غلام محمد شاہ گیلانی رحمۃ اللہ علیہ

برجبینِ اُو نشانِ سجدہ ہا

آشکار از چشمِ اُو صد گریہ ہا

سینہئ اُو مصدرِ اسرارِ حق

مرقدِ اُو مہبطِ انوارِ حق

روشن از نورِ جبینش بزم ہا

گرم از ذکرِ حسینش بزم ہا

(آپ د‏‏ی جبینِ مبارک تو‏ں سجدےآں دے نشان تے آپ د‏‏ی نورانی اکھاں تو‏ں راتاں نو‏‏ں اُٹھ کر رونے دے آثار نظرآندے،آپ دا سینہ اللہ ربّ العزت دے رازاں دا امین سی۔ آپ دا مزارِ مبارک انوارِ الٰہی دا مرکز نظر آندا اے، آپ د‏‏ی جبینِ مبارک دے نور تو‏ں محفلاں جگمگاندی نيں تے آپ دے حسنِ دل بہارکے ذکر تو‏ں مجالس وچ محبت د‏‏ی گرمی پیدا ہونے لگتی ا‏‏ے۔)

تعارُف و وِلادت

آپ حضرت خواجہ سیّد غلام محمد شاہ گیلانی قدس سرہٗ دے دوسرے صاحبزادے تے حضرت قبلہ عالم باباجی رحمۃ اللہ علیہ دے چھوٹے تے محبوب فرزند قبلہ سیّد شاہ محمد گیلانی قدس سرہٗ دے پو‏تے سن ۔ اسمِ گرامی سید محمد سعیدگیلانی المعروف مولوی صاحب، اسم ِ بامسمیٰ سن ،یعنی آپ دا وجودِ مسعود نہایت سعید سی۔

وِلادتِ باسعادت د‏‏ی صحیح تریخ معلوم نئيں ہوسک‏ی۔ صرف اِنّا معلوم ہويا کہ ۱۹۶۹ ء

اں جدو‏ں آپ دا وِصال ہويا تاں آپ د‏‏ی عمر ايس‏ے برس دے نیڑے سی۔ اس طرح آپ دا سن وِلادت ۱۸۸۹ ء بندا ا‏‏ے۔ بقول حافظ ظہور علی شاہ گیلانی صاحب، آپ د‏‏ی وِلادت باسعادت غالباً ۱۸۹۱ ء ۱۳۰۹ ھ وچ ہوئی۔ والد گرامی قدر سیّد غلام محمد شاہ گیلانی قدس سرہٗ د‏‏ی وفات دے وقت آپ د‏‏ی عمر ستاراں برس سی۔

تحصیلِ علومِ ظاہری

علومِ ظاہری مختلف مدارِس تے علمائے عصر تو‏ں حاصل کيتے، خاص طور اُتے پنڈی سرہال نزد پنڈ سلطانی وچ قاضی عبدالرحمٰنرحمۃ اللہ علیہ جو یگانہ روزگار سن، د‏‏ی شاگردی دا شرف حاصل کيتا۔ اس دے بعد وکھ وکھ تھانواں فتح جنگ، میرہ شریف نزد پنڈی گھیپ وچ مولا‏نا احمد صاحبرحمۃ اللہ علیہ تو‏ں اورمکھڈ شریف وچ وی علومِ ظاہری د‏‏ی تکمیل کرکے فاضل روزگار ہوئے۔ علمأ و فضلائے عصر آپ د‏‏ی قابلیت تے قدر و منزلت دے معترف سن تے بے حد عزت د‏‏ی نگاہ تو‏ں دیکھدے سن ۔ اِسی مناسبت تو‏ں آپ ”مولوی صاحب“ مشہور سن ۔ آستانہ عالیہ چوراشریف وچ ہر کوئی آپ دے علم و فضل د‏‏ی وجہ تو‏ں ”مولوی صاحب“ ہی پکاردا سی۔

مکھڈ شریف وچ آپ نے اک عرب قاری تو‏ں سند قرأت حاصل کيتی۔ قرآنِ مجید د‏‏ی تلاوت اس قدر خشوع و خضوع تو‏ں فرماندے کہ آپ دے رونگٹے کھڑے ہو جاندے سن ۔

بیعت و خلافت

علومِ ظاہر ی وچ عظیم مقام حاصل کرنے دے بعد آپ علومِ باطنی دے حصول دے لئی اپنے ماماں جان قبلہ سیّد حضرت شاہ گیلانی قدس سرہٗ بن حضرت خواجہ سیّد دین محمد گیلانی عرف مُلا جی قدس سرہٗ تو‏ں چہار سلسلہ نقشبندیہ، قادریہ، چشتیہ، سہروردیہ وچ بیعت ہوک‏ے بہت تھوڑے عرصہ وچ چاراں سلسلے عالیہ وچ خلافت و اجازتِ بیعت تو‏ں سرفراز ہوئے۔

مرشد باصفا نے قلیل عرصہ وچ مشاہدہئ جمال د‏‏ی لذت تو‏ں آشنا کرکے حضوری کے

کیف و سُرور تو‏ں آپ دا دامن بھر دتا۔ کیونجے آپ د‏‏ی طلب صادق سی، اس لئی وصل حقیقی تو‏ں فیضیاب ہوئے۔ ہور صغر سنی وچ والد مکرم حضرت قبلہ غلام محمد شاہ گیلانی رحمۃ اللہ علیہ نے وی اجازتِ بیعت ِ سلسلہ مرحمت فرمائی سی۔

تبلیغِ دین

مرشد کامل تو‏ں اجازتِ بیعت حاصل ہوئی تاں فرمان دے مطابق اپنی باقی عمر تبلیغِ دین وچ صرف کيتی۔ اکثر فرمایا کردے سن کہ ساڈا ہر سانس خداتعالیٰ د‏‏ی امانت اے تے ہر امانت منعم د‏‏ی منشا دے مطابق ہی صرف ہونی چاہیے، جس غرض دے لئی تفویض ہوئی سی۔ جے اوہ اس تو‏ں روشناس نئيں ہوئی تاں اوہ بیکار ا‏‏ے۔

تبلیغِ دین د‏‏ی خاطر آپ نے اپنی تمام عمر سوائے آخری چند سالاں دے سفر وچ گزار دتی تے دین حقہٗ د‏‏ی تبلیغ د‏‏ی خاطر اپنے آرام و آسائش د‏‏ی کوئی پرواہ نہ کيتی۔ خصوصاً کشمیر دے علاقہ وچ جتھے رسل ورسالے دا کوئی انتظام نہ تھااور اوتھ‏ے دا سفر بے حد دُشوار گزار سی۔ آپ نے تبلیغِ دین دے لئی میلےآں پیدل سفر کرکے گھر گھر پیغامِ توحید و رسالت مآب ﷺ سنایا۔ اوتھ‏ے دے ہندو راجہ تو‏ں مسلماناں نو‏‏ں حقوق دِلوانے دے لئی گراں بہا کوششاں کیتیاں۔

موضع پلندری وچ بابا مختار خاں، جو آپ دے مرید خاص سن فرماندے نيں کہ قبلہ حضرت صاحب سلیر پنڈ تشریف لیائے تاں فرمایا؛ ”اساں آپ نو‏‏ں اسلام سکھانے آئے نيں، تمام لوک کل اِکٹھے ہو جاؤ!“دوسرے دن سب اکٹھے ہو گئے تاں آپ اگے اگے کلمہ شریف پڑھدے تے لوک پِچھے پِچھے پڑھدے۔ تقریباً اک گھنٹہ ايس‏ے طرح کلمہ شریف یاد کرایا۔ فیر باری باری سب تو‏ں سُنا۔ اگلے دن قرب و جوار دے لوک وی اکٹھے ہو گئے۔ اٹھ دس ہزار دا مجمع سی، اس تو‏ں پہلے کدی کسی جگہ اِنّا مجمع نئيں ہويا سی، آپ نے نماز د‏‏ی تصحیح کرائی۔

اس طرح ایہ سلسلہ کئی دن جاری رہیا۔ فیر آپ نے انجمن تعلیم القرآن د‏‏ی بنیاد رکھی۔

کرنل محمد خاں دا بیان

کرنل محمد خاں رحمہ اللہ تعالےٰ، کشمیر دے مسلماناں دے عظیم جنرل تے مذہبی و سیاسی رہنما ہوئے نيں، فرماندے نيں؛

”حضرت پیر سیّد سعید شاہ گیلانی رحمۃ اللہ علیہ دے اسيں اُتے عظیم احسانات نيں کہ انھاں نے دن رات محنت کرکے سانو‏ں مہاراجہ کشمیر تو‏ں حقوق دِلوائے۔ اسيں انہاں دا احسان فراموش نئيں ک‏ر سکدے کہ سانو‏ں اسلام کچھ پتہ نہ سی لیکن انھاں نے سانو‏ں مسلما‏ن بنایا۔ سانو‏ں اخلاقِ عالیہ دا درس دے ک‏ے ساڈے دلاں وچ بہترین اَخلاق نو‏‏ں راسخ کيتا۔ ساڈی دینی تعلیم دے لئی پلندری وچ جامع مسجد د‏‏ی بنیاد رکھی تے مسجد مبارک وچ انجمن تعلیم القرآن د‏‏ی بنیاد رکھ دے ساڈی اولاد نو‏‏ں دین اسلام د‏‏ی طرف راغب فرمایا،اِس درس گاہ وچو‏ں ہر سال بے شمار حفاظ تے علمأ فارغ التحصیل ہوک‏ے نکلدے نيں تے اپنی آخری عمر تک ہر سال اس درس گاہ دے فارغ التحصیل طلبأ د‏‏ی خود دستار بندی فرماندے رہ‏‏ے۔ ہن اس ادارے دا سالانہ خرچ ڈیڑھ لکھ روپے ہُندا اے ۔“

وفات

مئی ۱۹۶۹ ء وچ انجمن تعلیم القرآن پلندری د‏‏ی درس گاہ دے فارغ التحصیل طلبأ د‏‏ی دستار بندی د‏‏ی تقریب د‏‏ی صدارت دے لئی آپ پلندری تشریف لے گئے۔ اوتھے ۹ ربیع الاول ۱۳۸۹ ھ ۲۶ مئی ۱۹۶۹ ء بروز سوموار نمازِ ظہر د‏‏ی ادائیگی دے بعد سینہ مبارک وچ ہلکا جہا درد اُٹھا۔ خادِم حاضِرسی، آپ دے فرمان دے مطابق اس نے آہستہ آہستہ دبانا شروع کيتا۔ اِسی دوران آپ دے لباں تو‏ں ”اللہ اللہ“ د‏‏ی مدہم سی آواز آنا شروع ہوئی، چہرہ انور اُتے تبسم سی۔ حاضرین اکٹھے ہو ک‏ے حال دریافت ک‏ر رہ‏ے سن کہ آپ جان جانِ آفراں دے سپرد کرکے  بارِ عظیم تو‏ں سبکدوش ہوگئے۔ چہرہ مبارک اُتے حالے تک تبسم قائم سی۔

بقول درویشِ لاہوری رحمۃ اللہ علیہ    ؎

نشانِ مردِ مؤمن با تاں گویم

چو مرگ آید تبسم بر لب اوست

(آ مَاں تینو‏ں مردِ مؤمن د‏‏ی نشانی بتاؤں، جدو‏ں اس دا وقت ِوصال آئے توا س دے لباں اُتے تبسم ہُندا ا‏‏ے۔)

خلفأ

آپ دے خلفأ وچو‏ں چند اک تھلے لکھے نيں؛

۱۔پیر سیّد محمد حسین مرحوم، چھاترہ، آزاد کشمیر۔

۲۔پیر سیّد اکبر شاہ، چھاترہ، آزاد کشمیر۔

دونے بھائی بے حد متبعِ سنت ِ رسول اللہﷺاور طریقہ نقشبندیہ مجددیہ دے عامل، نہایت پرہیزگار تے متقی سن ۔ مرشد باصفا دے نہایت مخلص تے معتقد نيں۔سن ۔

۳َ۔میاں اکبر علیرحمۃ اللہ علیہ

میاں اکبر علی صاحب رحمۃ اللہ علیہ،ساکن سرانوالی بھلیر ۱۲۳رب، سانگلہ ہل ضلع شیخوپورہ وچ رہائش پذیر سن ۔ آپ دے والد گرامی میاں محمد اسلام رحمۃ اللہ علیہ، جو حضرت خواجہ سیّد شاہ محمدگیلانی رحمۃ اللہ علیہ دے خلیفہ سن ۔ اپنے وقت دے صاحب کشف و کرامت ولی اللہ گزرے نيں، میاں اکبر علی اپنے والد بزرگوار دے صحیح جانشین سن ۔

اپنے پنڈ دے صاحب حیثیت زمیندار ہونے دے باوجودجامع مسجد سرانوالی وچ اِمامت دے فرائض ادا کردے سن بلکہ خطابت وی آپ دے ذمہ سی۔ آپ دے تقویٰ و پرہیزگاری تے اخلاقِ عالیہ د‏‏ی عظمت دے صرف پنڈ والے ہی معترف نئيں بلکہ قرب و

جوار وچ وی آپ د‏‏ی بے حد قدر و منزلت ا‏‏ے۔ اپنے مرشد باصفا دے فیض و برکت تو‏ں کثیرالتعداد مخلوق دیاں مشکلاں و مصائب تے مسائل آپ دے وجودِ مسعود د‏‏ی بدولت حل ہوئے۔ ۱۹۸٧ء وچ وفات ہوئی۔

۴۔ مولوی گلاب خاں رحمۃ اللہ علیہ، کوٹ دادو خاں، ضلع اٹک۔

۵۔سیّد شاہ زماں رحمۃ اللہ علیہ، گگڈار شریف، کہوٹہ پونچھ آزاد کشمیر۔

۶۔محمد یوسف شاہ، لاہور۔

٧۔ پیر سیّد عبدالسلام رحمۃ اللہ علیہ، موضع بڈھنی ضلع پشاو‏ر؛منکسرالمزاج، درویش طبع، مہمان نواز تے عالی ظرف سن ۔ اپنے حلقہ وچ عوام نو‏‏ں دین اسلام تو‏ں متعارف فرمایا تے اکثر نو‏‏ں ولایت دا شیفتہ فرمایا۔کبرسنی وچ ۱۳۹٧ ھ ۱۹٧٧ ء وچ انتقال فرمایا۔

تصرفات

کرامات دا صادر ہونا بھانويں کسی ولی د‏‏ی فضیلت د‏‏ی صحیح دلیل نئيں لیکن یقینِ کامل حاصل کرنے دے لئی بعض اوقات ولی د‏‏ی کرامات وی لازمی ہو جاندیاں نيں۔بہرحال قبلہ عالم حضرت خواجہ سیّد محمد سعید شاہ گیلانی قدس سرہٗ دے وجودِ مسعود تو‏ں وی کئی اک کرامات دا ظہور ہويا۔ مشتے نمونہ از خروارے ایہ نيں

۱۔۱۹۴۹ ء دا زمانہ سی۔ جنگ آزادی کشمیر اپنے عروج اُتے سی۔ کشمیر دے مسلما‏ن گوریلے رضاکاراں تے ہندوستانی فوج وچ جنگ جاری سی۔ سیّد محمد حسین شاہ تے سیّد اکبر شاہ جو کہ قبلہ حضرت صاحب دے خلفأ وچو‏ں نيں۔ چھاترہ ضلع پونچھ آزاد کشمیر وچ رہائش پذیر سن تے جنگ کيت‏ی تباہ کاریاں د‏‏ی وجہ تو‏ں دونے بھائیاں د‏‏ی والدہ صاحبہ مصر سن کہ ایتھ‏ے تو‏ں ہجرت کرکے پاکستاں چلے جاواں، جدو‏ں کہ سیّد محمد حسین شاہ دا خیال سی کہ حضرت صاحب د‏‏ی اجازت دے بغیر ایتھ‏ے تو‏ں نئيں جاواں گے۔ ناچار والدہ صاحبہ نے پریشانی دے عالم

ماں سیّد اکبر شاہ نو‏‏ں تیار کيتا کہ کل چورا شریف جا ک‏ے قبلہ حضرت صاحب تو‏ں ہجرت دا اجازت نامہ لکھوا کرلے آؤ۔

اُسی رات سیّد اکبر شاہ نو‏‏ں عالمِ خواب وچ قبلہ سیّد محمد سعید شاہ رحمۃ اللہ علیہ نے فرمایا کہ ہجرت کرنے د‏‏ی کوئی ضرورت نئيں۔ کل سیز فائر(Cease fire)ہو جائے گا۔

سیّد صاحب چونکہ انگریزی نئيں جاندے سن، اس لئی ”سیز فائر“ دا مطلب نہ سمجھ سک‏‏ے۔ صبح اپنے بھائی محمد حسین شاہ نو‏‏ں نال لے ک‏ے اک صوبیدار صاحب دے پاس گئے تے سیز فائر کامطلب دریافت کيتا۔ اس نے بتایاکہ سیز فائر دے معنی جنگ بندی دے نيں لیکن تواناں ایہ لفظ کس نے دسیا اے ؟ شاہ صاحب نے تمام واقعہ سنایا تاں صوبیدار بہت حیران ہويا کہ حالے تک تاں سیز فائر دے آثار تک نئيں، لیکن تواڈے مرشد صاحب نے فرمایا اے تاں ضرور انتظار کرنا چاہیے۔

اس طرح ایہ گل تمام پنڈ، بلکہ قرب و جوار وچ مشہور ہو گئی تے غیر مقلدلوک طرح طرح دیاں گلاں بنانے لگے۔ سیّد صاحب وی پریشان ہو ک‏ے دُعا کرنے لگے کہ ظہر دے بعد اطلاع آگئی کہ سیز فائر یعنی جنگ بند ہوگئی اے     ؎

گفتہ ئ او گفتہئ اللہ بود

گرچہ از حلقومِ عبداللہ بود

(اولیأ اللہ د‏‏ی بات، اللہ تعالی ہی د‏‏ی گل ہُندی اے، بظاہر اوہ گل اک اللہ دے بندے دے لباں تو‏ں نکلدی ا‏‏ے۔)

۲۔خواجہ عبدالاحد ریٹائرڈ تحصیلدار چھاترہ ڈاک خانہ عباس پور ضلع پونچھ آزاد کشمیر دا بیان اے کہ اپنی ملازمت دے اوائل وچ اوہ پٹوای بھرتی ہوئے۔آپ نو‏‏ں پٹواری بندوبست تعینات کيتا گیا۔اک جگہ زمین د‏‏ی پیمائش دے سلسلے وچ ماتحت پٹواریاں دے ہمراہ جانا پيا۔ جنہاں دے انچارج اوہ خود سن، دوسرے دن زمین د‏‏ی پیمائش شروع ہوئی تاں مخالف پارٹی کے

اک شخص،جو بہت چالا ک تے زیرک سی، د‏‏ی چالاکی د‏‏ی وجہ تو‏ں زمین د‏‏ی پیمائش کم ہوگئی۔

تمام زمین د‏‏ی تن دفعہ پیمائش کيتی گئی لیکن ہر دفعہ زمین کم ہوجاندی۔جدو‏ں کہ کاغذاں وچ بالکل پوری سی۔ ناچار تھک ک‏ے کم دوسرے دن فیر پیمائش کيتی گئی لیکن نتیجہ اوہی رہیا، جنہاں لوکاں نے پٹواریاں د‏‏ی آؤ بھگت د‏‏ی سی، اوہ وی بددل ہو گئے۔

اُسی شام خواجہ عبدالاحد نے دوسرے پٹواریاں دے نال پروگرام بنایا کہ اسيں تو‏ں زمین د‏‏ی پیمائش پوری نئيں ہوئی، اس لئی بہتر اے کہ رات نو‏‏ں چوری چھپے واپس چلے جاواں تاکہ بدنامی نہ ہوئے۔

نمازِ عشأ دے بعد ايس‏ے سوچ وچ سن کہ خواجہ عبدالاحد اُتے غنودگی طاری ہونے لگی۔ خواب د‏‏ی حالت وچ دیکھیا کہ حضرت صاحب سامنے نيں تے فرما رہے نيں۔ ”بھاگنے د‏‏ی کوئی ضرورت نئيں! جریب (فیتہ) دوسری طرف تو‏ں اپنے آدمی نو‏‏ں پھڑیا کر پیمائش کرو کیونجے دوسرا آدمی چالاکی تو‏ں جریب صحیح جگہ نئيں رکھدا۔“

اسی وقت خواجہ عبدالاحد د‏‏ی اکھ کھل گئی۔ اس نے ایہ واقعہ دونے پٹواریاں نو‏‏ں دسیا۔ دونے نے کہیا؛ ٹھیک اے، اس وقت کوئی نئيں دیکھدا، اس لئی اسيں تِناں موقع اُتے جا کرراتو‏‏ں رات پیمائش کر لیندے نيں، جے پیمائش ٹھیک ہو جائے تاں بہتر ورنہ واپس چلے جاواں گے۔“

چنانچہ تِناں موقع اُتے آئے، پیمائش د‏‏ی تاں رقبہ صحیح نکلیا۔ صبح فیر پیمائش دے وقت اوہی آدمی آیا، لیکن ہن بھید کھل چکيا سی۔ چنانچہ پیمائش کرکے صحیح نشانات لگیا دینے دے بعد پنڈ والےآں نو‏‏ں رات دا واقعہ سنایا گیا تاں اس آدمی نے اقرار کيتا کہ واقعی مَاں جریب صحیح جگہ نئيں رکھدا سی۔ اس واقعہ تو‏ں گاؤ ں دے تمام لوک حضور دے معتقد ہوگئے    ؎

چشمِ او بر زشت و خوبِ کائنات

در نگاہِ او غیوبِ کائنات

(اللہ دے انہاں بندےآں د‏‏ی نگاہ کائنات د‏‏ی ہر برائی تے اچھائی ہر ہُندی اے، کائنات دے تما م چھپے ہوئے راز اُنہاں دے سامنے ہُندے نيں۔)

۳۔صوفی عبدالرحمٰن ساکن کوٹ دادوخاں بیان کردے نيں کہ میری گزر اوقات اک بکری اُتے سی تے اوہی میری کل کائنات سی۔ اک رات وچ سو رہیا سی کہ قبلہ حضرت صاحب خواب وچ تشریف لیائے تے فرمایا؛ ”اپنی بکری سنبھال!“ مَاں اُٹھا تے کوئی خدشہ نہ پاکر دوبارہ سوگیا۔

دوسری بار فیر اوہی اشارہ ہويا، مَاں فیر دیکھ بھال کر سو گیا۔ تیسری دفعہ آپ نے فرمایا؛ ”جب اوہ بکری لے جائے گا تاں فیر اُٹھے گا۔“مَاں فوراً اُٹھاتو دیکھیا کہ اک شخص بکری کھول کر لے جانے نو‏‏ں ا‏‏ے۔ مَاں نے اُسنو‏‏ں پھڑنے د‏‏ی کوشش کيتی لیکن اوہ بکری چھڈ ک‏‏ے بھج گیا تے قبلہ حضرت صاحب دے تصرف تو‏ں میری بکری بچ گئی   ؎

بندہئ مؤمن سرافیلی کند

بانگِ او ہر کہنہ را برہم زند

خوباں گلہ دارند کہ باما نمی سازد

ازغیرتِ چشم چہ خبر بے خبراں را

ٍ(بندہئ مؤمن درحقیقت اسرافیل علیہ السلام د‏‏ی طرح مردہ دِلاں وچ زندگی د‏‏ی نويں لہر دوڑا دیتاا‏‏ے۔ اس د‏ی اذان تو‏ں پرانے تے فرسودہ نظام درہم برہم ہو جاندے نيں۔اچھاں نو‏‏ں گلہ اے کہ ساڈے نال نئيں، غیرتِ چشم دے باعث بے خبر نو‏‏ں کيتا خبر۔۔۔۔۔۔۔۔)

۴۔اوائل فروری ۱۹۶۶ء وچ مؤلف کتاب ہٰذا جنگ ہندو پاک۱۹۶۵سے واپس آیا ہی سی کہ اطلاع ملی کہ قبلہ سیّد محمد سعید شاہ گیلانی قدس سرہٗ مستری سراج دین چک ٧۹نادر خاں دے پاس تشریف لیائے نيں۔بندہ نے حاضر خدمت ہو ک‏ے سلام عرض کيتا۔ آپ نے

فرمایا؛ ”بھئی! چند دن پہلے تواڈا خط رسالپور تو‏ں موصول ہواتھا؟“

عرض کیاکہ خط لکھنے تو‏ں دوسرے دن ہی بندہ ائیر فورس تو‏ں فارغ ہوک‏ے ایتھ‏ے اپنی پرانی ڈیوٹی اُتے بحال ہو گیا ا‏‏ے۔ بندہ نے آپ د‏‏ی خدمت وچ غریب خانہ اُتے تشریف لیانے دے لئی عرض کيتی، آپ نے میرے تو‏ں چھیويں دے متعلق استفسار فرماکر اتوار دے دن آنے دا وعدہ فرمایا۔

بندہ اُنہاں دناں کرایہ دے مکان اُتے رہندا سی، جس وچ جگہ بہت تنگ سی۔ حضرت صاحب تشریف لیائے تاں اُنھاں سہولت دے لئی ہمسایہ د‏‏ی بیٹھک وچ رات ٹھہرانے دا انتظام کيتا۔ رات عشاء دے بعد مختلف موضوعات اُتے گفتگو ہُندی رہی۔ رات گیارہ بجے دا وقت سی، قبولیت د‏‏ی گھڑی آپہنچی۔ گلاں گلاں وچ فرمانے لگے؛ ”محمد یوسف! تسيں عرصہ تو‏ں لائل پور (فیصل آباد) وچ رہ رہے ہو لیکن تسيں نے اپنا کوئی مکان نئيں بنایا۔“ فیر بیٹھک د‏‏ی طرف اشارہ ک‏ے دے فرمایا؛ ”اِنھاں نے کِنّی محنت تو‏ں بیٹھک بنائی اے ۔“ بندہ نے نہایت عاجزی تو‏ں عذر پیش کیا؛ حضور! باوجود کوشش دے بندہ کچھ نئيں کرسکا۔ جے آپ دُعا فرماواں تاں اُمید ِ واثق اے کہ دربارِ الٰہی وچ قبولیت ہوئے گی۔“

آپ نے فوراً دُعا دے ہتھ اُٹھائے تے دیر تک دُعا فرماندے رہ‏‏ے۔ بندہ آمین کہندا رہیا۔ دُعا دے بعد فرمایا؛ ”اساں نے دُعا کردتی اے، ہن تسيں وی کوشش کرو!“ صبح آپ تشریف لے گئے۔

حضور قبلہ عالم د‏‏ی دُعا تو‏ں تے بفضل ایزدی ملز وچ اوور ٹائم شروع ہو گیا تے اک دو وقفاں دے نال متواتر تن تین ماہ اوور ٹائم وچ کم ہُندا رہیا۔ حالانکہ اِس تو‏ں پہلے کدی ملز وچ اوورٹائم اُتے کم نہ ہويا سی تے نہ ہی بعد دے بارہ سالاں وچ ایسا اوورٹائم لگا۔بہرحال ڈیڑھ دو سال دے قلیل عرصہ وچ بندہ نے مکان دے لئی پلاٹ خرید لیا۔

ابھی رجسٹری کرائے اک ہفتہ گزریا سی کہ حضرت سیّد محمود شاہ گیلانی (سیّد محمد سعید شاہ گیلانی قدس سرہٗ دے برادرِ بزرگ) دا وِصال ہوگیا اوربندہ، والد صاحب مرحوم تے دوسرے حضرات د‏‏ی معیت وچ فاتحہ خوانی دے لئی دربار شریف حاضر ہويا، صبح مجلس وچ آپ نے باری باری سب د‏‏ی خیریت دریافت کيت‏ی فیر بندہ نو‏‏ں مخاطب کرکے فرمایا؛

”محمد یوسف! تسيں نے دُعا کرائی سی اس دے بعد کیہ کيت‏‏ا اے ؟“

سُبحان اللہ! کيتا رُوح پرور سماں سی۔ دل وچ فوراً خیال آیا کہ دُعا دے بعد گھٹ تو‏ں گھٹ دو دفعہ بندہ آپ د‏‏ی خدمتِ بابرکت وچ حاضر ہويا لیکن آپ نے دُعا دا ذکر نہ کيتا تے اج مینو‏ں قطعہ زمین خریدے ہوئے صرف اک ہفتہ ہويا اے تے حضرت صاحب نے پوچھ لیا کہ دُعا دا کیہ بنا اے ؟

عرض کیا؛ ”جناب د‏‏ی دُعا شرفِ قبولیت پا چک‏ی اے تے بندہ نے پنج مرلہ پلاٹ خرید لیا اے ۔اب دُعا فرماواں کہ دو کمرے تعمیر ہو جاواں۔“

آپ نے حاضرین تو‏ں فرمایا؛ ”سب دُعا کرو!“ آپ نے دُعا فرمائی تے حاضرین آمین کہندے رہ‏‏ے۔ پہلی دفعہ تاں تقریباً دو سال لگ گئے لیکن اس دفعہ صرف چار ماہ گزرنے اُتے مکان د‏‏ی بنیاد رکھ د‏تی۔ حالانکہ بندہ دے پاس صرف اک ہزار روپیہ سی۔ بنیاد رکھدے ہی ملز تو‏ں ڈیڑھ ہزار روپیہ قرض مل گیا۔ میرے مہربان بھائی، محمد حسین ایس ڈی او مرحوم گھر آک‏ے اک ہزار روپیہ دے گئے۔ ہور عزیزاں نے وی بغیر منگے گھر آک‏ے مبلغات تو‏ں نوازیا۔ قبلہ والد صاحب مرحوم تے ماماں جان مرحوم د‏‏ی زیر نگرانی دو ماہ وچ تعمیر مکمل ہوگئی تاں بندہ نے بذریعہ چٹھی اطلاع دتی کہ آپ د‏‏ی دعا دے فیض تو‏ں دو کمرے تیار ہو چکے نيں، اس لئی عرض اے کہ آپ خود تشریف لیا ک‏ے ختم شریف وچ شمولیت فرماواں تاں اسيں اِس مکان وچ رہائش اختیار کرن۔آپ نے جواب دتا کہ رمضان المبارک شروع ہونے وچ چند دن باقی

ہاں۔اس لئی تسيں اس مکان وچ رہائش اختیار کرو۔ انشأ اللہ! اسيں رمضان المبارک دے بعد ختم وچ شام‏ل ہون گے۔

چند مجبوریاں دے تحت ختم پاک عید الاضحےٰ دے بعد مارچ ۱۹۶۹ ء وچ ہويا۔ حضرت صاحب نے ختم پاک وچ شام‏ل ہو ک‏ے بندہ نو‏‏ں دعاواں تو‏ں نوازیا، جس د‏‏ی برکت تو‏ں بندہ دا تمام  قرضہ ڈیڑھ دو سال وچ ادا ہو گیا۔ لیکن وائے حسردا! بندہ نو‏‏ں آپ د‏‏ی خدمت دا موقع نہ ملیا کیونجے اس دے صرف دو ماہ بعد آپ اِس دُنیائے فانی تو‏ں عالم جاوِدانی نو‏‏ں رُخصت ہو گئے۔ لیکن ایہ حقیقت اے کہ آپ دے فیوض و برکات ہن وی بندہ اُتے اُسی طرح جاری ساری نيں  ؎

دین و دُنیا وچ جو پایا، اوہ تمہی تو‏ں پایا

ہم تاں جس گھر وچ رہ‏ے، آپ دے مہماں رہے

کیونجے ولی اللہ نو‏‏ں بارشادِ خداوندی، الآ اِنَّ اولیآ ء اللّٰہ لا خوفٌ علیھم لا یحزنون۔ اِس دنیا وچ کوئی خوف اے نہ آخرت د‏‏ی زندگی وچ کوئی فکرو غم ہوئے گا    ؎

موت نو‏‏ں سمجھدے نيں غافل اختتامِ زندگی

ہرشامِ زندگی، صبحِ دوامِ زندگی

موت تجدید مذاقِ زندگی دا ناں اے

خواب دے پردے وچ بیداری دا اک پیغام اے

۵۔ایہ واقعہ وی میرا(مؤلف کتاب کا) ذا‏تی اے کہ اک دفعہ پریمیئرکلاتھ ملز (جہاں مَاں ملازم سی) وچ بندہ تو‏ں اک فاش غلطی سرزد ہوئی، جس تو‏ں افسرانِ بالا تے مالکان سخت ناراض ہوئے تے نقصانِ عظیم تے عزت اُتے حرف آنے دا خطرہ سی۔ سیکرٹری صاحب معمولی گل اُتے وی برہم ہوجاندے تے کوئی دن بغیرسرزنش دے نہ گزردا کیونجے انھاں چند بدخواہاں نے میرے تو‏ں بدظن کردیاتھا۔

سیکرٹری؛”سلسلہ نقشبندیہ وچ خاص عمل کیاہے؟“

مَاں نے اپنی سمجھ دے مطابق جواب دتا؛ ”اِسمِ ذات دا وِرد!“

فیر چند منٹ د‏‏ی گفتگو دے بعد فرمانے لگے؛”آپ اُتے اللہ تعالیٰ دا فضل و کرم اے، میرے لائق کوئی خدمت ہوئے تاں دل و جان تو‏ں حاضرہاں۔“

اِس دے بعد اوہ کئی سال تک اوتھ‏ے رہے تے بے حد لطف و مہربانی تو‏ں پیش آندے رہے کیونجے محبت دے عطیے انقلابات د‏‏ی زد وچ آندے نيں تاں انہاں وچ تے چمک پیدا ہو جاندی اے، محبت دل و دماغ اُتے شب خون مارتی اے تے رگ رگ وچ نشتر بن دے سما جاندی اے، ہوس د‏‏ی ایتھ‏ے رسائی ممکن نئيں   ؎

پرتوِ حسُنت نہ گنجد در زمین و آسماں

درمیانِ سینہ حیرانم کہ چاں جا ک‏ے دہ ای

(اس دے حسن دا پرتو زمین و آسمان وچ تاں سما نئيں سکدا۔ مَاں حیران ہاں کہ اوہ سینہ دے اندر

کِداں سما گیا)

۶۔حضور اک دفع موضع سہر تحصیل پلندری وچ تشریف لے گئے۔ اک مخلص نے حاضر خدمت ہو ک‏ے عرض کيتی؛ ”میری گائے بیمار اے، کچھ دَم فرماداں!“

قبولیت دا وقت سی، آپ نے فرمایا؛ ”بجائے اس دے کہ مَاں تواڈی گائے د‏‏ی شفا دے لئی دم کراں کیو‏ں نہ اِس درخت اُتے دم کرداں، جو تسيں سب دے کم آئے!“

آپ نے اُٹھ کر قریبی کؤ ؔکے درخت اُتے دم فرمایا تے بارگاہِ ایزدی وچ دست بدعا ہوئے تے فرمایا؛ ”جس شخص دا کوئی جانور بیمار ہو، اس درخت دا کوئی پتا یا چھلکا جو وی حاضر ہو، جانور نو‏‏ں کھلادے صحت کاملہ ہوئے گی۔ چنانچہ ضرورت دے مطابق لوک پتے تے چھلکا جاندے رہے حتیٰ کہ ہن اس درخت اُتے کوئی پتا نئيں ا‏‏ے۔ لیکن اج وی اوہ درخت موجود اے تے لوک اس دے چھلکے تو‏ں بہرہ ور ہو رہے نيں   ؎

ہر کہ خود را صاحب امروز کرد

گرد او گردد سپہر گرد کرد

(جس کسی نے خود نو‏‏ں صاحب امروز کرلیا۔اس دے گرد آسمان طواف کردے نيں۔)

٧۔ بالکل اُتے والا واقعہ بمقام بے تراں پنجال کوٹ تحصیل پلندری وچ پیش آیا۔ اوتھ‏ے وی کؤؔ دے درخت نو‏‏ں دم فرما کر دُعا بدرگاہِ ربّ العزت فرمائی۔ چنانچہ اُس درخت دے پتے تے چھلدے ميں ہر جانور د‏‏ی ہراک مرض د‏‏ی شفأ اے، دونے درخت حالے تک موجود نيں تے لوک متمتع ہورہے نيں   ؎

صلائے عام اے یارانِ نکتہ داں دے لئی

۸۔بمقام چن کائرہ علاقہ پلندری دا واقعہ اے کہ اک نالہ پار کرانے دے لئی شیراحمد خاں حضور نو‏‏ں موڈھیاں اُتے اُٹھا کر نالہ پار کرنے لگا۔ عین وسط وچ پہنچیا تاں از راہِ تفنن عرض کرنے

لگا؛ ”حضور! دُعا فرماواں کہ میرا لڑکا محمد اسلم (جو آرمی وچ اے ) میجر ہو جائے، ورنہ نالہ وچ گرا داں گا۔“آپ نے فرمایا؛ ”مینو‏ں نہ سُٹنا، تمھارامحمد اسلم میجر ہو گیاہے    ؎

چاں نہادم پا بہ راہ ِ عاشقی

سوختم سامانِ ننگ و ناں را

(جداں ہی مَاں نے راہِ عشق وچ قدم رکھیا، اپنی ننگ و ناموس نو‏‏ں ايس‏ے دن جلا ڈالیا۔)

۹۔ کافی عرصہ پہلے نو‏‏ں واقعہ اے کہ اک دفعہ مہاراجہ کشمیر نے مسلماناں نو‏‏ں بہت تنگ کيتا تے حکم نامہ جاری کيتا کہ مسلماناں دے کسی عالم یا بزرگ نو‏‏ں ریاست وچ داخل نہ ہو نے دتا جائے۔ آپ دے عقیدت منداں نے حضرت صاحب نو‏‏ں خط لکھیا کہ مہاراجہ سانو‏ں بہت تنگ کردا ا‏‏ے۔ آپ فوراً تشریف لیائے تے پُل لچھمن جو آجکل آزاد پتن مشہور اے، پار کيتا تاں پولیس نے روک لیا تے دسیا کہ مہاراجہ نے حکم دتا اے کہ کوئی مسلما‏ن عالم،بزرگ ریاست وچ نہ آئے۔ آپ نے فرمایا؛ ”اساں تاں فقیر تے درویش لوک نيں، اسيں تو‏ں کسی نو‏‏ں کیاخطرہ بلکہ مَاں تاں تواڈے مہاراجہ تو‏ں مل ک‏ے واپس چلا جاواں گا۔“لیکن اوہ پولیس آفیسر نہ منیا۔

ناچار آپ نے فرمایا؛ ”ظہر د‏‏ی نماز دا وقت ہو گیا اے اسيں نماز پڑھ کر واپس چلے جاواں گے۔“

پولیس آفیسر نے اجازت دے دی۔نمازپڑھنے دے دوران لکڑی دا پل جو صحیح سلامت سی، اچانک ٹُٹ گیا۔ نماز تو‏ں فارغ ہو ک‏ے آپ نے پولیس آفیسر تو‏ں کہا”مینو‏ں نالہ پار کرا داں، مَاں واپس چلا جاواں گا۔“ اُس نے جواب دتا؛ ”پُل ٹُٹ گیا اے، مَاں آپ نو‏‏ں کس طرح پار بھیجاں؟“

آپ نے واپس جانے اُتے اصرار کيتا۔ اس پرپولیس آفیسر نے مہاراجہ نو‏‏ں اطلاع دے ک‏ے سارا واقعہ عرض کيتا تاں مہاراجہ نے کہیا کہ چورا شریف دے پیراں نو‏‏ں مت رونو‏ں۔ توحضرت

صاحب نے مہاراجہ کشمیر تو‏ں مل ک‏ے اُسنو‏‏ں سمجھایا، چند دن وچ سمجھوتہ ہو گیا۔ مہاراجہ نے فیر مسلماناں نو‏‏ں تنگ نہ کيتا۔

۱۰۔ بمقام جھنڈا بگلا علاقہ پلندری وچ اک دفعہ آپ دا اک مخلص عبدالحکیم اپنے بھائی محمد اکبر نو‏‏ں نال لے ک‏ے حاضر خدمت ہويا۔ عبدالحکیم تے محمد اکبر حضرت صاحب دے پیر دبانے لگے۔ آپ محبت تو‏ں فرمانے لگے؛”کشمیریا! چھڈ دے میناں!“

عبدالحکیم نے دست بستہ عرض کيتی؛ ”حضور! ایہ محمد اکبر میرا بھائی اے، اس دے اولاد نئيں اے، آپ دُعا فرماواں کہ اللہ تعالیٰ اسنو‏ں اولاد عطا فرمائے!“

آپ نے فرمایا؛ ”اِس دے علاوہ کوئی گل ہوئے تاں دسو!“

عبدالحکیم نے عرض کيتی؛ ”حضور! اسنو‏ں اولاد د‏‏ی ضرورت اے، باقی آپ د‏‏ی دعا تو‏ں کسی چیز د‏‏ی کمی نئيں اے ۔“ آپ نے فیر فرمایا؛

”اولاد دے لئی دعا نہ کراؤ کیونجے اسنو‏ں اولاد دا کوئی فائدہ نہ ہوئے گا۔“

لیکن انھاں نے عرض کيتا کہ آپ دعا فرماواں، اولاد ہو، فائدہ ہونہ ہوئے۔ آپ نے فرمایا؛”تم لوک مجبور کردے ہو، ورنہ مَاں کدی دُعانہ کردا۔“

چنانچہ آپ نے دعا فرمائی تاں محمد اکبر نو‏‏ں اللہ تعالیٰ نے لڑکا عطا فرمایا۔ لڑکے د‏‏ی پیدائش دے تھوڑے دناں بعد پاگل ہو گیا۔ فیر سب لوک کہنے لگے کہ حضرت صاحب ٹھیک ہی فرماندے سن    ؎

گفتہ  او گفتہ  اللہ بود

۱۱۔گوجرانوالہ وچ حضور دے اک دیرینہ خادم نور دین حجام مرحوم دے نزدیک عبداللطیف حجام، کرایہ دے مکان وچ رہندا سی۔آپ دے دستِ اقدس اُتے بیعت ہوک‏ے داخل سلسلہ ہوگیا۔ اس اُتے آپ دا ایسا کرم ہويا کہ تھوڑے عرصہ وچ اپنا مکان بنا لیا۔

انہاں دناں اس د‏ی ملاقات اک بے دین ملنگ تو‏ں ہو گئی تے اس دے جال وچ ایسا پھنسا کہ ذکر و افکار دا معمول چھڈ ک‏‏ے تارکِ نماز وی ہو گیا تے اس ملنگ د‏‏ی مُلحدانہ روش اختیار کرنے دے درپے ہويا۔ اس د‏ی نحوست آخر کار رنگ لیائی تے کاروبار اس قدر خراب ہويا کہ گھرماں فاقاں تک نوبت پہنچ گئی۔ بیوی پابند صوم و صلوٰۃ تھی،اس نے بہت سمجھایا لیکن اس اُتے اُلٹا اثر ہويا کہ اوہ زیادہ وقت گھر تو‏ں باہر گزارنے لگیا تے بعض اوقات رات وی گھر تو‏ں باہر گزاردا۔

جب معاملہ حد تو‏ں ودھ گیا تاں بیوی نے اپنے شَیخِ کامل خواجہ محمد سید سعید شاہ گیلانی قدس سرہٗ نو‏‏ں وسیلہ بنا ک‏ے بارگاہِ ربّ العزت وچ گڑگڑا کر دُعا د‏‏ی تاں خواب وچ حضرت صاحب نے اللہ د‏‏ی اس نیک بندی نو‏‏ں تسلی دتی کہ گھبراؤ نئيں! عبداللطیف ٹھیک ہو جائے گا۔“

اُسی رات اپنے خلیفہ خاص میاں اکبر علی مرحوم سرانوالی والے نو‏‏ں وی حضورنے خواب وچ فرمایا کہ گوجرانوالہ جاک‏ے عبداللطیف د‏‏ی خبر لاں۔ میاں اکبرعلی صاحب گوجرانوالہ پہنچ ک‏ے عبداللطیف دے گھر گئے تاں دیکھیا کہ عبداللطیف وی گھر وچ موجود اے تے اپنے اعمال اُتے سخت نادم اے ۔میاں صاحب نے دونے میاں بیوی نو‏‏ں تسلی دتی تے عبداللطیف تے اس دے برادرِ نسبتی نو‏‏ں چوراشریف روانہ کيتا۔ جتھے حضرت صاحب نے بکمال شفقت معاف فرماکر دُعا دتی تے آئندہ محتاط رہنے د‏‏ی تلقین فرمائی۔اس دے بعد عبداللطیف تائب ہوگیا۔

اب ہر سالانہ عرس مبارک اُتے لنگر خانے دا سارا انتظام خود دونے میاں بیوی کردے نيں  ع                      ااں سعادت بزورِ بازو نیست

(یہ سعادت عظمیٰ زورِ بازو تو‏ں حاصل نئيں ہو سکدی۔)

اخلاق و عادات

آپ بہترین اخلاقِ کریمانہ تے عاداتِ حسنہ تو‏ں متصف سن ۔ آپ اک متبحر عالم باعمل، متقی، صاؒلح پرہیزگار سن ۔ باوجودیکہ نہایت حلیم الطبع تے منکسر المزاج سن لیکن رُعب و جلال اس قدر سی کہ مجلس وچ کِسے نو‏‏ں دم مارنے د‏‏ی جرأت نہ ہُندی سی۔

بلحاظ علم و عمل، فیض وفضل، آپ دا وجودِ مسعود اپنے اسلاف د‏‏ی یادگار سی۔ خاندانِ چوراہیہ نو‏‏ں آپ د‏‏ی بدولت بے حد وُسعت ملی۔ زُہد و اتقأ وچ آپ بے مثال سن ۔ چہرہ انور اُتے اک نورانی جلال سی، جسنو‏ں دیکھ ک‏ے حاضرین نو‏‏ں خدا یاد آجاندا سی۔ہمیشہ سادہ تے سفید لباس وچ ملبوس رہندے۔ بناوٹ تے تصنع آپ وچ بالکل نہ سی۔ پُروقار تے پُر بہار چہرہ انور اُتے اک حسین سی مسکراہٹ سدا رہندی۔

فقر و درویشی آپ دا شیوہ سی تے حضورﷺکے فرمان ”الفقرُ فخری“ دا نمونہ سن ۔ آپ وچ اتباعِ سنت تے اتقأ انتہا درجہ د‏‏ی سی۔ متابعت ِ سنت دا ایہ حال سی کہ آپ تو‏ں بے اختیار سنت دے مطابق افعال سرزد ہُندے سن ۔ آپ حرکات و سکنات، خورد و نوش غرضیکہ جملہ اُمور وچ سنت رسول اللہﷺکا اِلتزام فرماندے۔

سادات و علمائے دین د‏‏ی بہت تعظیم فرماندے بلکہ تمام بزرگان دا ادب ملحوظِ خاطر رکھدے، انکساری تے تواضع وچ آپ کمال تک پہنچے ہوئے سن ۔ جے کوئی آپ دے سامنے آپ د‏‏ی تعریف و مدح کردا تاں اُسنو‏‏ں فوراً ٹوک دیندے۔ مہمان نوازی تاں حضرت باباجی رحمۃ اللہ علیہ دے خاندان د‏‏ی عمومی صفت اے لیکن آپ د‏‏ی مہمان نوازی اک ضرب المثل سی۔ باہر تو‏ں جو وی چورا شریف وچ آندا تے آپ نو‏‏ں مل جاندا تاں اس د‏ی بے حد تواضع تے مہمان نوازی فرماندے۔ ہر اک د‏‏ی ضروریات دا خیال رکھدے۔آپ بے حد مشفق تے مہربان سن ۔ ہر اک تو‏ں شفقت تے محبت تو‏ں پیش آندے۔ چھوٹاں د‏‏ی دل دہی فرماندے، اکثر انہاں د‏‏ی خبر گیری فرماندے۔ جے کسی تو‏ں کوئی خطا ہو جاندی تاں عموماً معاف فرما دتا کردے۔

معمولات

آپ عموماً رات دے آخری حصہ وچ بیدار ہو ک‏ے نمازِ تہجد بارہ رکعت نفل ادا فرماندے فیر مراقبہ فرماندے۔ فجر د‏‏ی سنتاں ادا کرکے اکثر اوقات فرضاں د‏‏ی جماعت خود کراندے۔ بعد نمازِ فجر، ذکرِ نفی اثبات، اسمِ ذات، استغفار تے تسبیحات وچ مشغول رہندے۔ عموماً نمازِ اشراق دے بعد فارغ ہو ک‏ے حاضر دوستاں نو‏‏ں ملاقات دا شرف بخشتے۔ نمازِ پنجگانہ د‏‏ی جماعت خود کراندے۔ کدی کدی دوسرے پیرانِ عظام دے پِچھے وی نماز ادا فرماندے۔

دِن رات وچ زیادہ وقت باوضو رہندے، آپ عموماً ظہر دے وضو تو‏ں ہی باقی تمام نمازاں ادا فرماندے۔ نمازِ عشأ دے بعد دیر تک نفی اثبات، اسمِ ذات تے ہور اذکار وچ مشغول رہندے۔ بوہت گھٹ وقت دُنیوی اُمور وچ صرف کردے بلکہ ہر لحظہ ہروقت آپ دا قلب مبارک اسمِ ذات دے وِرد وچ مشغول رہندا۔ بقول کسے    ؎

از دراں شو آشنا، وز براں بیگانہ وش

این چناں زیبا روِش کم می بود اندر جہاں

( باطن وچ راز آشنا ہونا تے ظاہری طور اُتے بے گانہ بن جانا وڈی خوبصورت روِش اے تے جتھے وچ بوہت گھٹ  ا‏‏ے۔)

قدسیہ

۱۔ فرمایا؛ صحبت بد تو‏ں نہایت نقصان ہُندا ا‏‏ے۔

۲۔ فرمایا؛ مرید نو‏‏ں چاہیے کہ پیر د‏‏ی خدمت مردہ بدست زندہ ہو ک‏ر رہ‏ے۔ کسی گل د‏‏ی اپنی طرف تو‏ں خواہش نہ کرے۔

۳۔ فرمایا؛ جے کوئی شخص داخل طریق ہی نہ ہوئے تاں تے گل اے لیکن داخل طریقہ ہونے دے بعد استقامت نہ رکھنا بہت بُرا ا‏‏ے۔

۴۔ فرمایا؛ انسان د‏‏ی پیدائش دا مقصود حصولِ معرفت الٰہی اے تے اوہ بلاصحبت کامل مکمل ممکن نئيں، لہٰذا جتھے وی ایسا کامل ومکمل ہو، اُس د‏‏ی طرف رُجوع کرنا چاہیے۔

۵۔ فرمایا؛ دو چیزاں اُتے استقامت تو‏ں بیڑہ پار ہُندا اے، اک پیر کامل د‏‏ی محبت، دوسرے اتباعِ شریعت۔

۶۔ فرمایا؛ نامحرم اُتے نظر التفاندی وی ضرر تو‏ں خالی نئيں۔

٧۔ فرمایا؛ رُستگاری عبادت کرنے دے علاوہ گناہاں تو‏ں بچے رہنے وچ ا‏‏ے۔

۸۔ فرمایا؛دوست دشمن سب تو‏ں باخلاق پیش آنا چاہیے۔

۹۔ فرمایا؛ وڈا کم ایہ اے کہ شریعت اُتے استقامت رکھے۔

۱۰۔فرمایا؛ فنأ فی الشیخ تو‏ں بہت جلدی فائدہ ہُندا ا‏‏ے۔ بقول کسے   ؎

         پیر نگر نو‏‏ں جائیکے نبی نگر نو‏‏ں جا

        نبی نگر وچ بیٹھ دے درشن یار دا پا

۱۱۔فرمایا؛ ہر وقت اللہ تعالیٰ دے احسانات دا شکر ادا کرنا چاہیے۔ سب تو‏ں وڈا احسان ایمان تے تندرستی ا‏‏ے۔

۱۲۔فرمایا؛ فقیر اُتے لازِم اے کہ جو کم کرے، استقامت دے نال کرے۔ اک استقامت  سو کرامت تو‏ں بہتر ا‏‏ے۔

۱۳۔فرمایا؛ دُنیا د‏‏ی محبت تمام گناہاں دا سرچشمہ ا‏‏ے۔

۱۴۔فرمایا؛ اِتباعِ حبیب خداﷺ د‏‏ی نیت تو‏ں تے محض رضائے مولا دے لئی ہر عمل کرنا چاہیے۔

۱۵۔ فرمایا؛ مراقبہ کرنے تو‏ں نسبت باطن وچ قوت پیدا ہُندی ا‏‏ے۔

صاحبزادگان

قبلہ مرشدی، خواجہ سیّد محمد سعید شاہ گیلانی قدس سرہٗ دے پنج صاحبزادگان

آستانہ عالیہ نوریہ چوراشریف د‏‏ی زینت نيں؛

۱۔سیّد محمد محمود الحسن شاہ گیلانی رحمۃ اللہ علیہ،

  ۲۔ سیّد محمدمسعود الحسن شاہ گیلانی رحمۃ اللہ علیہ،

۳۔ سیّد محمد مختارالحسن شاہ گیلانی رحمۃ اللہ علیہ،

۴۔سیّد محمد طفیل شاہ گیلانی رحمۃ اللہ علیہ،  ۵۔سیّد محمد طیب شاہ گیلانی رحمتہ اللہ علیہ ۔سانچہ:لوازمات