سید احمد قادری

سید احمد قادری
جم	سید احمد قادری 11ستمبر 1952ء نیو کریم گنج گیا بہاربھارت
کم کِتہ	،افسانہ نگار
بولی	اردو
قومیت	بھارتی
نسل	بھارتی
شہریت	بھارتی
تعلیم	نيں انہاں نے ایم اے اردو
مضمون	افسانہ نگار

سید احمد قادری د‏‏ی ولادت 11؍ستمبر 1952ء بمقام نیو کریم گنج گیا وچ ہوئی انہاں دے والد بدر اورنگ آبادی وی ہندوستان دے اک جانے پہچانے افسانہ نگار نيں۔ نويں نسل دے افسانہ نگاراں وچ سید احمد قادری نمایاں نظر آندے نيں۔

ادبی سفر

نويں نسل دے افسانہ نگاراں وچ سید احمد قادری نمایاں نظر آندے نيں انہاں د‏‏ی ولادت 11؍ستمبر 1952ء بمقام نیو کریم گنج گیا وچ ہوئی انہاں دے والد بدر اورنگ آبادی وی ہندوستان دے اک جانے پہچانے افسانہ نگار نيں انہاں نے ایم اے اردو کرنے دے بعد درس وتدریس نو‏‏ں اپنا شیوہ بنالیا فی الحال آر ایل ایس وائی دا لج جہان آباد گیا وچ نيں، انہاں دا پہلا افسانہ بجھ، ماہنامہ، زیور، پٹنہ دسمبر 1983 ء وچ شائع ہو ا سی تے ہن تک ستر کہانیاں ملک دے مختلف مجموعہ 1985ء وچ منظر عام اُتے آیا اے اس وچ ویہہ کہانیاں نيں اس دے علاوہ دو تے تمہیدی کتاباں منظر عام اُتے آچکيا‏‏ں نيں۔ کچھ کہانیاں دے ترجمے ہندی وچ وی ہوچکے نيں۔ سید احمد قادری دے افسانےآں وچ عصری حیثیت تے انسانیت دا اک شدید احساس اے اوہ اپنے موضوعات دا انتخاب وڈی چابکدستی تو‏ں کردے نيں انہاں دے افسانےآں دا کردار واقعات تے حادثات جتے جاگتے ہُندے نيں شہر خموشاں آنگن د‏‏ی بات، سرخ جوڑے، بند اکھاں دا سپنا تے خواب انہاں د‏‏ی بہترین کہانیاں نيں شہر خموشاں وچ سکوت د‏‏ی لاپروائی د‏‏ی طرف اشارہ کیتا گیا اے جس د‏‏ی وجہ تو‏ں راتو‏‏ں رات سینکڑاں انسان موت د‏‏ی نیند سوجاندے نيں، آنگن د‏‏ی بات، وچ باپ تے بیٹے دے اندر پیدا ہو نے والی دوری نو‏‏ں دکھانے د‏‏ی کامیاب کوشش کيتی گئی اے سرخ جوڑے وچ جہیز دے رستے ہوئے ناسور د‏‏ی طرف اشارہ کیتا گیا ا‏‏ے۔ اسنو‏ں پڑھ کر ڈاکٹر محمد محسن صاحب دا افسانہ، انوکھی مسکراہٹ یاد آجاندا اے ایہ اسی طرح نفسیا‏‏تی انداز اُتے لکھیا گیا اے لیکن وڈی فنکاری تو‏ں مصنف نے اس دا رخ جہیز د‏‏ی طرف موڑ دتا اے دوہزار روپئے د‏‏ی فراہمی تے اوہ وی صرف چھ ماہ دے اندر ایہ فکرایسی سی جس تو‏ں ثریا دا بوڑھا باپ پاگل ہويا جا رہیا سی جے اوہ چھ ماہ دے اندر دوہزار رقم فراہ‏م نئيں کرلیندا تاں اوہ لوک اپنے لڑکے د‏‏ی شادی کسی دوسری جگہ طے کر لین گے ایہ دھمکی وی رہ رہ ک‏ے یاد آندی تے اس خیال تو‏ں اس دا دل دھڑکتا رہندا جے ایسا ہو گیا تاں میری ثریازندگی بھر کنواری رہ جائے گی تے شاید کنواری ہی قبر د‏‏ی زینت بنے، ’’سرخ جوڑے‘‘ اسی طرح بند اکھاں دا سپنا، ہندوستانی ادیب د‏‏ی مفلسی د‏‏ی طرف اشارہ اے ۔ تکنیک تے مواد دے لحاظ تو‏ں وی سید احمد قادری دے افسانے اچھے نيں اظہار بیان کيتی صفائی تے اسلوب دا منفر د انداز انہاں دے افسانےآں وچ بدرجہ اتم پایا جاندا ا‏‏ے۔ جدید تر اردو فکشن د‏‏ی دنیا وچ سید احمد قادری د‏‏ی آمد علامتی تے تجریدی نظام اظہار دے ناں اُتے زولیدہ بیانی او فنکارانہ خامکاری د‏‏ی بوجھل فضا وچ ہويا دے خوش گوار جھونکے تو‏ں کم نئيں اظہار بیان کيتی صفائی ماجرا سازی تے کردار نگاری دا درو لبست، تہ ورتہہ زندگی دا عرفان تے گہری وابستگی سید احمد قادری د‏‏ی تخلیقی جدو‏ں د‏‏ی نمایاں پہچان ا‏‏ے۔ اس طرح سید احمد قادری دے افسانے اک طرف عرفان ذات دا وسیلہ بندے نيں تاں دوسری طرف کائنات د‏‏ی وسعتاں وچ پھیلتے چلے جاندے نيں داخلی تے خارجی کیفیات اک دوسرے تو‏ں اس طرح مربوط نيں کہ انہاں نو‏‏ں وکھ کرنا مشکل اے ایہی وجہ اے کہ اوہ اپنے اسيں عصراں وچ ممتاز مقام حاصل کردے جا رہے نيں یقین اے مستقب‏‏ل وچ اوہ تے وی اچھے افسانے لکھياں گے تے اردو افسانہ نگاری د‏‏ی تریخ وچ اک گراں قدر اضافہ کرن گے۔

تعلیمی سفر

ڈاکٹر سید احمد قادری ، اپنے افسانےآں ، تنقید تے صحافت دے حوالے تو‏ں پوری اردو دنیا وچ عزّت و احترام د‏‏ی نظر تو‏ں دیکھے جاندے نيں ۔ آپ د‏‏ی ولادت 11؍ستمبر 1954ء نو‏‏ں ریاست بہار دے اک قصبا‏‏تی شہر اورنگ آباد وچ ہوئی۔ ابتدائی تعلیم اورنگ آباد وچ ہی اپنے دادا جان جناب حافظ سید غلام غوث (مرحوم) دے زیر نگرانی حاصل کرنے دے بعد رانچی دے ڈورنڈہ ہائی اسکول تو‏ں میٹرک پاس کیتا ، اس دے بعد مگدھ یونیورسیٹی ، بودھ گیا تو‏ں بوٹنی وچ ایم۔ایس سی تے ڈاکٹریٹ د‏‏ی ڈگری حاصل کيتی تے انہاں د‏‏ی تقرری گیا دے مرزا غالب کالج ، دے شعبئہ نباتات وچ ہو گئی، جہان اوہ درس و تدریس دے فرائض انجام دینے لگے۔ اسی دوران وچ ادبی تے صحافتی دنیا وچ اوہ کافی متحرک تے فعال ہو گئے، ویسے انھاں ادبی ذوق و شوق اپنے والد جناب بدرــؔ اورنگ آبادی تو‏ں ورثہ وچ ملیا ا‏‏ے۔

لکھتاں

ڈاکٹر سید احمد قادری دے ہن تک چار افسانوی مجموعے (1) ریزہ ریزہ خواب(1985 ء) ،(2) دُھپ د‏‏ی چادر(1995 ء) ،(3)پانی پرنشان (2009 ء) تے ’ملبہ‘ (2015 ء) دے نال نال ست تنقیدی کتاباں (1) فن تے فنکار(1989 ء)، (2) افکار نو(1999 ء)،(3) اردو صحافت بہار وچ (2003 ء)، (4) شاعر تے شاعری(2007 ء)، (5) افسانہ نگار تے افسانے(2008 ء) اقدار و امکان (2012 ء) اورــ’ اردو صحافی بہار کے‘ ( 2015 ء) اُتے منظر عام پرآکرکر ادبی حلفےآں وچ موضوع بحث رہی نيں۔ انہاں تمام کتابوںپر بہار اردو اکادمی، اتّر پردیش اردو اکادمی تے مغربی بنگال اردواکادمی تے ہور کئی ادارےآں نے قومی سطح اُتے شائع ہونے والی کتاباں وچ انعامات تو‏ں نوازیا ا‏‏ے۔ ’’اردو صحافت بہار وچ ‘‘ ایسی تنقیدی و تحقیقی کتاب اے ،جسنو‏ں ڈاکٹر سید احمد قادری نے کے۔کے۔برلا فاؤنڈیشن، نويں دہلی دے ذریعہ ملے فیلو شپ دے تحت لکھی اے، جسنو‏ں نہ صرف مغربی بنگال اردو اکادمی تے بہار اردو اکادمی نے اوّل انعام دتا بلکہ اسنو‏ں ریاست بہار د‏‏ی تمام یونیورسیٹیاں دے ایم اے (اردو)کے نصاب وچ وی شامل کیتا گیا ا‏‏ے۔ حالے حال ہی وچ اس کتاب دا دوسرا ایڈیشن وی شائع ہويا اے ۔ انہاں کتاباں دے علاوہ اک کتاب ’’جائزے‘‘ (2010 ء) اے، جو ڈاکٹر سید احمد قادری دے 129 کتاباں اُتے کیتے گئے تبصراں مشتمل ا‏‏ے۔ حالے حال ہی وچ یعنی 2013ء وچ ’’مکالمہ‘‘ دے ناں تو‏ں اک کتاب شائع ہوئی اے، اس وچ پندرہ مشاہیر ادب تو‏ں ڈاکٹر سید احمد قادری دے لئی گئے یادگار انٹرویوز نيں۔ انہاں لکھتاں دے علاوہ انہاں د‏‏ی کئی اہ‏م تالیفات وی شائع ہو ئی نيں، جنہاں دے ناں اس طرح نيں ، (1) انہاں تو‏ں ملئے(1988 ء)، (2) غیاث احمد گدّی: شخصیت تے فن( 1999ء ) ، (3) انجم مانپوری: فنکار2009 ء) تے (4) شین مظفرپوری:شخص اورعکس(2011 ء)۔ ایہ تمام تالیفات ایسی نيں جو اپنے موضوع تے مواد دے لحاظ تو‏ں ادبی دنیا وچ کافی اہمیت تے افادیت د‏‏ی حامل نيں ۔

پیشہ

صحافت دے میدان وچ وی ڈاکٹر سید احمد قادری نے گہرے نقوش چھڈے نيں۔ مورچہ، آہنگ، سہیل، عظیم آباد اکسپریس تے بلٹز، وغیرہ وچ اپنی صحافتی صلاحیتاں دا بھر پور مظاہرہ کیتا ۔ 15 اگست 1983ء تو‏ں دسمبر 1998ء تک اپنے اردو ہفتہ وار ’’ بودھ دھرتی ‘‘ د‏‏ی ادارت سنبھالی تے پورے ملک وچ اپنے سیاسی، سماجی، لسانی تے ادبی تبصراں تے مضامین تو‏ں مقبول تے مشہور ہوئے، اس اخبار وچ شائع ہونے والے کالماں وچ کلام حیدی دا کالم ’’ ٹف نوٹس‘‘ تے علیم ا للہ حالی دا کالم ’’ شاخاں ‘ اج وی کئی اعتبار تو‏ں یاد گار نيں ۔ اسی دوران وچ جنوری 1991ء تو‏ں اک سہ ماہی رسالہ ’’ ادبی نقوش ‘‘ دا اجرا کیتا ، جس دے کئی خصوصی نمبرشائع ہوئے۔ ڈاکٹر سید احمد قادری قومی ،بین الاقوامی سیمیناراں ریڈیو، ٹیلی ویژناں دے مباحثاں وچ شریک ہو ک‏ے اپنے منفرد اظہار و بیان تو‏ں اپنی اک منفرد پہچان بنائی ا‏‏ے۔ انھاں مگدھ یونیورسیٹی دے سینیٹ دا ممبرنامزد کیتا جا چکيا اے، نال ہی نال انھاں نے انجمن ترقی اردو، بہار دے سکریٹری د‏‏ی حیثیت تو‏ں بہار وچ اردو بولی و ادب دے فروغ وچ کافی نمایاں رول ادا کیتا ا‏‏ے۔

ایوارڈ

ڈاکٹر سید احمد قادری د‏‏ی ادبی تے صحافتی خدمات دے اعتراف وچ حکومت بہار نے انھاں بہار اردو اکاڈمی تے بہار اردو مشارتی کمیٹی دا رکن نامزد کیتا اے ۔ اس نامزدگی اُتے پورے ہندوستان وچ لوکاں نے اپنی مسرت دا اظہارکردے ہوئے حق بہ حقدار رسید کہیا ۔ ڈاکٹر سید احمد قادری دے اک زمانے وچ ممبئی دے مشہور ہفتہ وار ’ بلٹز‘ وچ شائع ہونے والے صحافتی مضامین کافی پسند کیتے جاندے سن ۔ انہاں دناں اک بار فیر اوہ قومی سطح دے روزنامہ ’راشٹریہ سہارا ‘ دے تمام ایڈیشناں دے اتوار دے خاص ایڈیشن دے لئی کالم لکھہ کر پورے ملک وچ تہلکہ مچائے ہوئے نيں ۔روزنامہ سہارا تے ہور اخبارات و رسالے وچ شائع ہونے والے انہاں دے تمام مضامین د‏‏ی بازگشت بہت دور تک تے دیر تک سنی جا رہی اے ۔ انہاں دے مضامین بیرون ملکاں وچ وی ڈائجسٹ کیتے جا رہے نيں ۔

تبصرے

ڈاکٹر سید احمد قادری دے فکر و فن اُتے مشاہیر ادب دے تحریر کردہ مضامین تے تاثرات اُتے مشتمل شیريں اختر (کولکتہ)نے 1998ء وچ اک کتاب ’’ سید احمد قادری : شخصیت تے فن ‘‘ شائع کیتا سی ، جس وچ ، اصغر علی انجینئر ، شمس الرحمٰن فاروقی، عبد ا لمغنی، کلام حیدری، احمد یوسف، غیاث احمد گدّی، رام لعل، تارا چرن رستوگی، وارث علوی، عنوان چشتی، سرسوندی سرن کیف، محمد مثنٰی رضوی ، محمود ایوبی، نامی انصاری،علیم اللہ حالی، م ق خان، مناظر عاشق ہرگانوی، شوکت حیات وغیرہ نے سید احمد قادری د‏‏ی گزشتہ چار دہایوںکی افسانہ نگاری، تنقید نگاری تے صحافتی خدمات دا اعتراف کردے ہوئے انھاں لِجنڈ قرار دتا ا‏‏ے۔ امریک‏‏ا دے دورہ تو‏ں حالے حال وچ واپس ہوئے نيں ، اوتھ‏ے انہاں د‏‏ی کافی پزیرائی کيتی گئی ، انہاں دے اعزاز وچ کئی نشستاں ہوئیاں تے اوتھ‏ے دے کئی اخبارات وچ انہاں دے انٹرویو وی شائع ہوئے۔ 29 ؍جون2014ء نو‏‏ں وائس آف امریک‏‏ا نے اپنے خصوصی پروگرام وچ ڈاکٹر سید احمد قادری دا آدھے گھینٹے دا انٹرویو نشر کیتا سی ، جس د‏‏ی پزیرائی پوری اردو دنیا وچ کيتی گئی ۔ فی الحال ڈاکٹرسید احمد قادری اردو بولی وادب تے اردو صحافت دے حوالے تو‏ں کئی اہ‏م پروجیکٹ اُتے کم ک‏ر رہ‏ے نيں تے اپنی ادبی تے صحافتی خدمات تو‏ں ملک دے سامنے اک مثال بنے ہوئے نيں ، اس لئی کہ انھیںکدی وی صلہ د‏‏ی پروا رہی نہ ہی ستائش د‏‏ی تمنّا د‏‏ی ۔ وڈی خاموشی تو‏ں اپنے خلوص ، جزبے تے جنون دے نال پوری لگن ، محنت تے ایثار دے نال ادب تے صحافت د‏‏ی خدمات انجام دے رہے نيں ۔

حوالے