سید احمد کبیر رفاعی
چھیويں صدی ہجری وچ جنہاں نفوس قدسیہ نے اپنے وجود مسعود توں اک جہان نوں فیضیاب دی ا، اُنہاں وچ اک اہم ناں شیخ کبیر سیداحمد کبیررفاعی قدس سرہٗ دا اے۔ شیخ کبیر دی پوری زندگی خدمت خلق تے مخلوق نوں بہرصورت فائدہ پہنچانے توں عبارت اے۔ اُنہاں دا اصل ناں احمد، کنیت ابوالعباس، تے لقب محی الدین اے۔ جدامجدسید حسن اصغر ہاشمی مدی معروف بہ رفاعہ قدس سرہٗ دی مناسبت توں رفاعی کہلاندے نيں ، تے چاں کہ امام موسیٰ کاظم تے شہیداعظم سیدنا امام حسین رضی اللہ عنہما دی اولاد توں نيں ، اس لئی موسوی تے حسینی وی کہلاندے نيں۔ بلنددرجات تے اعلیٰ مقام اُتے فائز ہونے دی وجہ توں معتقدین دے نزدیک سلطان الاولیاء تے شیخ کبیرتوں مشہورومعروف نيں ، جدوں کہ مسلکاً شافعی المذہب نيں۔
بشارت و ہدایت نبوی[سودھو]
شان رفاعی وچ اے کہ شیخ کبیردی پیدائش توں چالیس دن پہلے ہی نبی کریم صلی اللہ علیہ وسلم شیخ سیدمنصوربطائحی دے خواب وچ تشریف لیائے تے اُنہاں دی پیدائش دی خبردیندے ہوئے فرمایا:اے منصور!آج توں چالیس دن بعد تیری بہن دے ایتھے اک لڑکا پید ا ہوئے گا، اس دا ناں احمد رکھنا۔ اوہ تمام اولیا دا سردار ہوئے گا جس طرح میں تمام انبیا دا سردار آں۔ اس دی وجہ توں میری اُمت وچ شریعت وطریقت تے معرفت دا نورپھوٹے گا۔ اس دی پیدائش دی خبر لوکاں تک پہنچادو۔ جدوں اوہ ہوشیار ہوجائے تاں تعلیم دے لئی اُسنوں شیخ علی قاری واسطی دے پاس بھیج دینا، اُس دی تربیت وچ غفلت نہ کرناتے بطور خاص اس دا خیال رکھنا۔ (ص:29)
ولادت باسعادت تے پرورش[سودھو]
بشارت نبوی دے ٹھیک چالیس دن بعدشیخ کبیر سیداحمد رفاعی یکم؍ رجب 512ھ؍مطابق یکم نومبر1118 ء کوبمقام اُم عبیدہ قصبہ حسن وچ پیدا ہوئے۔ اس وقت مسترشد باللہ عباسی کاعہدخلافت سی۔ شیخ کبیر حالے ست ہی دے سن کہ والد ماجدسید علی ہاشمی مدی قدس سرہٗ دا سایہ سر توں اُٹھ گیا۔ اس دے بعد اُنہاں دی نشو ونما تے پرورش وپرداخت شیخ سیدمنصور بطائحی قدس سرہٗ دی زیرنگرانی ہوئی، جو اُنہاں دے حقیقی ماموں سن ۔
تعلیم وتربیت[سودھو]
شیخ کبیراپنی ابتدائی تعلیم حاصل کرلینے دے بعدشیخ عبدالسمیع حربونی دی نگرانی وچ پہنچے تے اُنہاں دی شاگردی وچ قرآن کریم دا حفظ مکمل دی ا، تے ہور تعلیم وتربیت دے لئی شیخ ابوالفضل علی واسطی قدس سرہٗ دے سپرد ہوئے، جتھے شیخ کبیر نے عقلی ونقلی علوم مثلاً:حدیث، تفسیر، منطق وفلسفہ ہور مروجہ علوم وغیرہ وچ بطورخاص کمال ومہارت حاصل کيتی تے مختلف علمی فضل وکمال دے گوہرمراد توں اپنے دامن آرزو نوں پُردی ا۔
اساتذۂ کرام[سودھو]
شیخ کبیر دے مشہورومعروف تے ناموروجلیل القدراستاداں وچ شیخ منصور بطائحی، شیخ عبدالسمیع حربونی، شیخ ابوالفضل واسطی، شیخ ابوالفتح محمد بن عبد الباقی، شیخ محمد بن عبد السمیع عباسی ہاشمی، شیخ ابوبکر واسطی تے عارف باللہ سیدعبد الملک بن حسین حربونی وغیرہ قابل ذکر نيں۔
درس وتدریس[سودھو]
شیخ کبیر نے جس شہر علم ومعرفت وچ تعلیم حاصل کيتا اُسی شہر واسط وچ درس وتدریس دا سلسلہ وی شروع کيتا۔ اللہ دادقابلیت تے انتہائی ذکاوت دی وجہ توں جدوں اُنہاں دی علمی شہرت چاراں طرف پھیل گئی، تاں طالبانِ علوم اپنی تشنگی بجھانے دے لئی شہر واسط کارُخ کرنے لگے تے اِس دے علاوہ عظیم علماوفضلا وی اُنہاں دی درس بافیض توں فیضیاب ہونے دی خاطر اُنہاں دی خدمت وچ پہنچدے تے اُنہاں دے سامنے زانوئے تلمذ طے کردے۔ جناب طیب قاسم رشید عمرانی دے مطابق :شیخ کبیر دے درس وتدریس دا معمول ایہ تھاکہ روزانہ صبح وشام حدیث، فقہ، تفسیر تے عقائد کادرس دیندے، جس وچ کثرت توں طلبا شریک ہُندے سن ۔ انہاں وچ علماوفضلا تے اپنے عہد دے مشائخ کبار وی شامل سن ۔ (معدن الاسرار)
تصنیفات و تالیفات[سودھو]
توحیدوتصوف، پندونصائح تے فقہ وتفسیرکے موضوع اُتے مشتمل جنہاں مفیدو گراں قدر کتاباں نوں شیخ کبیر توں منسوب دی اجاندا اے، اُنہاں وچ چند ایہ نيں ، مثلاً:برہان موید، حکم رفاعیہ، احزاب رفاعیہ، تفسیر معانی بسم اللہ الرحمٰن الرحیم، عقائد رفاعیہ، مجالس احمدیہ، تفسیر سورۃ القدر، شرح تنبیہ، ست، رحیق الکوثر، الوصایاوغیرہ۔
سیرت وشخصیت[سودھو]
طبقات امام شعرانی وچ اے کہ صوفیائے کرام دے احوال دی شرح تے اُنہاں دے منازل دیاں مشکلاں حل کرنے دی سرداری شیخ کبیر اُتے ختم اے، تے علاقہ بطائح وچ تربیت مریدین دا عمل انہاں دی وجہ توں پروان چڑھا، نیزبے شمار مخلوق نے انہاں توں تزدی ہ وتصفیہ دا نور پایا۔ مؤلف شان رفاعی دے مطابق:قناعت وشکر دا ایہ حال سی کہ کدی اپنے پاس دوقمیصاں نہ رکھدے سن ۔ جدوں قمیص دھونے دی ضرورت پیش آتی تاں دریا وچ خودہی اُترجاندے، قمیص دا میل کچیل وی خودہی صاف کردے، ایتھے تک کہ دُھپ وچ کھڑے ہوکے اُسنوں خودہی سوکھاندے وی سن تے اُس وقت تک دُھپ وچ کھڑے رہندے سن جدوں تک کہ قمیص خشک نئيں ہوجاندی۔ کھانے دا معاملہ ایسا تھاکہ دو تن بعداک آدھ لقمہ کھاندے، البتہ!اگر کوئی مہمان آجاندا تاں اُس دے کھانے پینے دا ضرور انتظام فرماندے۔ اُنہاں دے اندرخدمت خلق دا جذبہ کوٹ کوٹ کر بھریا ہويا سی۔ ایتھے تک کہ اوہ خودجنگل جاندے، لکڑیاں جمع کردے، اُسنوں خود اُٹھا کرلاندے تے بیوگان ومسادی ن تے غربا دے گھراں وچ پہنچاندے، بلکہ اُنہاں گھراں وچ پانی وی خود بھر دیندے سن ۔
شیخ کبیر اِس قدر نرم دل تے محبتی سن کہ انسان تاں انسان، چرندوپرندتوں وی بے پناہ محبت فرماندے تے اُس دے آرام دا ہر ممکن خیال فرمایا کردے سن ۔ طبقات امام شعرانی وچ اے کہ جو شخص وی ملتااُسنوں پہلے سلام کردے، ایتھے تک کہ جانوراں نوں وی دیکھدے تاں فرماندے کہ تواڈی صبح اچھی ہوئے۔ اس تعلق توں دریافت دی اجاندا تاں فرماندے کہ وچ اپنے نفس نوں اچھے کماں دا عادی بناتاہون۔ ایہی وجہ سی کہ جدوں اُنہاں دے جسم اُتے مچھر بیٹھ جاندا تاں اُسنوں اڑاندے نہ کسی نوں اُڑانے دیندے تے فرماندے کہ اُسنوں خون پینے دو، جتناکہ اللہ رب العزت نے اس دی قسمت وچ لکھیا اے۔ جدوں دُھپ وچ چل رہے ہُندے تے ٹڈی اُنہاں دے کپڑے اُتے بیٹھ جاندی تاں اُس وقت تک سایہ دار جگہ اُتے ٹھہرے رہندے جدوں تک کہ ٹڈی سایہ وچ بیٹھ نہ جاندی۔ جدوں کدی بلی اُنہاں دی آستین اُتے سوجاندی تے نماز دا وقت ہوجاندا تاں تھلے توں آستین کٹ دیندے لیکن بلی نوں نہ جگاندے، تے جدوں نماز توں واپس آتے تاں آستین نوں اُس دے دوسرے حصے دے نال سی لیندے۔ اک بار دا ذکر اے کہ شیخ کبیر نے اک خارش زدہ کتا نوں دیکھاجسنوں لوکاں نے گاؤں توں باہر کڈ دتا سی۔ شیخ کبیر اُس کتے دے نال جنگل چلے گئے۔ اُسنوں تیل لگاندے رہے تے اُسنوں کھلاندے پلاندے تے کپڑےآں دی مدد توں اُس دی خارش کوبھی کھرچدے رہے۔ فیر جدوں اُس دی خارش ٹھیک ہوگئی تاں گرم پانی سیاُس نوں نہلایاتے اُس دی پوری نگہداشت کيتی۔ بستی وچ کِتوں دی بیماری دا حال سندے بھانويں اوہ دور دا ہُندا، اُس دی عیادت تے خبرگیری دے لئی جاندے۔ جدوں کسی بُڈھے نوں دیکھدے تاں اُس دے محلے والےآں دے پاس جاندے تے اُس بُڈھے شخص دے بارے وچ نصیحت فرماندے کہ نبی کریم صلی اللہ علیہ وسلم دا ارشاد اے کہ جس نے سفید بال والے مسلمان دی تعظیم وعزت دی اللہ رب العزت بڑھاپے وچ اُس دی عزت وتعظیم کرنے والا مقرر فرمائے گا۔ شیخ کبیر دوسرےآں دی خیر خواہی دا کوئی موقع وی نئيں گنواندے سن، بلکہ وڈے انوکھے اندازماں ہر اک خیرخواہی فرماندے سن ۔ مثال دے طورپر جدوں اُنھاں پتا چلتاکہ فقرا وچ کوئی اپنی لغزش دی بنیاد اُتے پٹائی کھانے والا اے تاں اُس توں اُس دے کپڑے بطور عاریت لیندے تے اُسنوں پہن اُس دی جگہ اُتے سور ہندے، تے اِس طرح فقرا اُنہاں دی پٹائی کردیندے۔ جدوں پٹائی ہوجاندی تے فقرا دا غصہ سرد پڑجاندا تاں اپنا چہرہ کھول دیندے، حالاں کہ اُنہاں اُتے غشی طاری ہوجاندی لیکن اُنہاں توں فرماندے کہ تواڈا بھلا ہوکہ تسيں لوکاں نے مینوں اجروثواب کمانے دا موقع دتا۔ فقرا اک دوسرے توں کہندے کہ ایہ اخلاق سیکھو۔ (ص:294-300)
خلافت تے سجادگی[سودھو]
تقریباً ویہہ سال دی عمرکے ہوگئے تاں اُستاذ ومربی شیخ ابوالفضل علی واسطی قدس سرہ نیان نوں تمام علوم شریعت وطریقت دی اجازت عنایت فرمادی، تے اس دے نال خرقہ وخلعت خلافت توں وی نوازدتا۔ اُتے اس دے بعد وی علم حاصل کرناجاری رکھاتے اپنے مرشد ومربی دی نگرانی وچ نورِتصوف توں منورہونے دے بعد اپنے ماماں شیخ سیدمنصور بطائحی توں علم فقہ وچ کامل مہارت حاصل کيتی، تے اس طرح فقہ وتصوف دے عطرمجموعہ قرارپائے۔ شیخ سیدمنصوربطائحی قدس سرہ اپنی زندگی دے آخری لمحات وچ پہنچے تواُنھاں نے شیخ کبیرکواپنے مرشدومربی شیخ الشیوخ دی اَمانت تے اپنے خاص وظائف کااُنہاں توں عہد لیا، تے پھراُنہاں نوں مسندسجادگی تے منصب ارشاد اُتے فائز فرمادتا۔ (شان رفاعی)
تعلیمات تے ارشادات[سودھو]
شیخ کبیر دے چند مفید تعلیمات وارشادات ایہ نيں:
رسول کریم نال محبت[سودھو]
نبی کریم صلی اللہ علیہ وسلم شان نوں بہت وڈی شان والاجانو۔ خالق ومخلوق دے درمیان آپ واسطہ وی نيں تے وسیلہ بھی۔ آپ ہی نے خالق ومخلوق دا فرق واضح فرمایااے۔ آپ اللہ دے خاص بندے، اللہ دے محبوب تے اللہ دے رسول نيں۔ آپ تمام مخلوق وچ سب توں کامل تے تمام پیغمبراں وچ سب توں افضل نيں۔ آپ اللہ دی راہ دکھانے تے اللہ دی طرف بلانے والے نيں ، تے آپ ہی سب دے لئی بارگاہِ رحمانی دا دروازہ تے بارگاہِ صمدیت دا وسیلہ نيں۔ خوب جان لو کہ ساڈے پیارے نبی صلی اللہ علیہ وسلم دی نبوت، وفات دے بعد وی ايسے طرح باقی اے جس طرح حیات وچ باقی سی۔ تمام مخلوق قیامت تک آپ دی ہی شریعت دے مکلف نيں تے آپ دا معجزہ قرآن کریم ہمیشہ باقی رہنے والا اے۔ جس نے نبی کریم صلی اللہ علیہ وسلم دی صحیح حدیثاں نوں رَد دی اگویا اُس نے کلام اللہ نوں رَد کيتا۔ (شان رفاعی)
صحابہ کرام نال محبت[سودھو]
صحابۂ کرام وچ سب توں افضل سیدنا ابوبکر صدیق، فیر سیدنا عمر فاروق، فیر سیدنا عثمان ذوالنورین، فیر سیدنا علی مرتضیٰ نيں۔ تمام صحابہ کرام ہدایت اُتے نيں (رضی اللہ عنہم اجمعین)۔ نبی کریم صلی اللہ علیہ وسلم دا ارشادمبارک اے کہ میرے صحابہ ستارےآں دی مانندہاں۔ تسيں اُنہاں وچوں جس کسی دی وی تابع داری کرلوگے ہدایت پالوگے۔ صحابہ کرام (رضی اللہ عنہم)نال محبت رکھو۔ اُنہاں دے ذکر وتذکرے توں برکت حاصل کرو، تے اُنہاں جداں اخلاق اپنے اندرپیداکرنے دی کوشش کرو۔ (ایضاً)
=اہل بیت نال محبت[سودھو]
دوستو!اپنے دلاں نوں نبی کریم صلی اللہ علیہ وسلم دی آل -اولاد دی محبت توں وی روشن کرو، دی وں کہ ایہ نفوس قدسیہ جود دے چمکدے ہوئے انوار تے سعادت دے منور آفتاب نيں۔ رسول کریم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دا ارشاد اے کہ میرے اہل بیت دے تعلق توں اللہ ڈرو، تے اُنہاں دے حقوق ادا کرو۔ اہل بیت نوں اپنے توں مقدم رکھو۔ خوداُنہاں توں مقدم نہ رہوئے۔ اُنہاں دی مدد کرو، اُنہاں دی تعظیم کرو، اُنہاں دا ادب کرو، اُس دی برکدیاں تواڈے اُوپر برساں گی۔ (ایضاً)
=اولیاء اللہ نال محبت[سودھو]
اولیاء اللہ دے دامن توں چمٹ جاو۔ اولیاء اللہ اُتے نہ کوئی خطرہ اے نہ اوہ غمگین ہون گے۔ ولی اوہ اے جو اللہ نال محبت رکھدا اے، لہٰذاجس نوں اللہ نال محبت ہو اُس نال دشمنی نہ کرو۔ اللہ تعالیٰ فرماندا اے کہ جو وی شخص میرے کسی ولی/دوست نوں تکلیف دے گا وچ اس توں اعلان جنگ کرتاہاں ، گویا جواولیاء اللہ نوں تکلیف دیندا اے اللہ اُس توں انتقام لیتاہے تے جواولیاء اللہ نال محبت کردا اے اللہ اُس دی حفاظت فرماندا اے، اس لئی تسيں وی اولیاء اللہ دی محبت کواپنے اُتے لازم کرلو۔ اُنہاں دا قرب حاصل کرو۔ اُنہاں دے نال اپنے اعتقاد مضبوط رکھو۔ اُنہاں دی وجہ توں تواناں برکت تے سعادت ملے گی۔ (ایضاً)
=مسلماناں نوں نصیحت[سودھو]
عزیز من!شریعت دی پابندی لازم پکڑلو۔ ظاہری احکام وچ وی تے باطنی احکام وچ وی، تے اپنے دل نوں اللہ دی یاد توں غافل کردینے والی چیزاں توں بچاؤ۔ درویشاں تے غریباں دی خدمت نوں لازم جانوتے نیک کماں وچ ہمیشہ جلدی کرو۔ سستی تے کاہلی توں بہر حال بچو۔ اللہ رب العزت دی مرضی اُتے ہمیشہ جمے رہوئے۔ اپنے آپ نوں رات وچ عبادت دا عادی بناو۔ ریاکاری توں دور بھاگو۔ خلوت تے جلوت ہرجگہ اپنے گناہاں اُتے آنسو بہاؤ۔ (البرہان الموید)
علما دی صحبت[سودھو]
علما توں میل جول ختم نہ کرو۔ اُنہاں دی مجلساں وچ بیٹھاکرو۔ اُنہاں توں علم حاصل کرو، تے ایہ مت کہو کہ فلاں عالم بے عمل اے۔ تسيں اس توں علم دیاں گلاں لے لو، تے خود اُنہاں اُتے عمل کرو، تے اُس نوں تے اُس دے عمل نوں اللہ رب العزت دے حوالے کردو۔ (ایضاً)
وصال مبارک[سودھو]
اس طرح ارشادات فرمودات دے گوہر آبدار لٹاندے رہے کہ اک دن شیخ کبیرسیداحمد رفاعی پیٹ دی اک مہلک مرض وچ مبتلا ہو گئے۔ اس دی وجہ توں مہینہ بھر صاحب فراش رہے تے پھرایہی بیماری مرضِ الموت دی شکل اختیار کرگئی۔ بالآخر66؍ سال دی عمرماں 12؍جمادی الاولیٰ 578ھ کوشریعت وطریقت دا ایہ آفتاب ہمیشہ دے لئی غروب ہوگیا، تے اپنے جد کریم شیخ یحییٰ بخاری دے گنبد تلے بمقام اُم عبیدہ، عراق وچ مدفون ہوئے۔ اُنہاں کاروضہ انورآج وی ہرخاص وعام دے لئی مرکز عقیدت دی حیثیت رکھدا اے۔ [۱]
ہورویکھو[سودھو]
حوالے[سودھو]
- ↑ (ایڈیٹر ماہنامہ خضرراہ، الہ آباد)