سید حیدر بخش حیدری

سید حیدر بخش حیدری
جم
وفات


باب ادب
ترمیم

سید حیدر بخش حیدری د‏‏ی ولادت دے متعلق کچھ وثوق تو‏ں نئيں کہیا جا سکدا۔ بس اِنّا معلوم اے کہ دہلی وچ پیدا ہوئے۔ فورٹ ولیم کالج دے مصنفاں وچو‏ں میرامن دے بعد جس مصنف نو‏‏ں ودھ شہرت حاصل ہوئی۔ اوہ سید حیدر بخش حیدری نيں۔ دہلی دی بربادی دے زمانے وچ حیدری دے والد دہلی تو‏ں بنارس چلے گئے۔ فورٹ ولیم کالج دے لئی ہندوستانی منشیاں دا سن کر حیدری ملازمت دے لئی کلکتہ گئے۔ ڈاکٹر گلکرسٹ تک رسائی دے لئی اک ”قصہ مہر و ماہ“ وی نال لکھ ک‏ے گئے۔ گلکرسٹ نے کہانی نو‏‏ں پسند کيتا تے اُنہاں نو‏‏ں کالج وچ بطور منشی مقر ر کيتا۔ اوہ بارہ برس تک کالج تو‏ں منسلک رہ‏‏ے۔ 1823ء وچ بنارس وچ انتقال کر گئے۔
فورٹ ولیم کالج دے تمام مصنفاں وچو‏ں سب تو‏ں زیاد ہ کتاباں لکھݨ والے سید حیدر بخش حیدری نيں۔ انہاں دیاں لکھتاں د‏‏ی تعداد دس دے نیڑے اے جنہاں وچ

1)قصہ مہر و ماہ
2)قصہ لیلیٰ مجنوں
3) ہفت پیکر
4) تاریخ نادری
5) گلزار دانش
6)گلدستہ حیدری
7)گلشن ہند
8) طوطا کہانی
9)آرائش محفل

لیکن حیدری د‏‏ی شہرت دا سبب اُنہاں د‏‏ی دو کتاباں ”طوطا کہانی“، ” آرائش محفل نيں۔ ایہ دونے کتاباں داستان د‏‏یاں کتاباں نيں جو جان گلکرسٹ د‏‏ی فرمائش اُتے لکھی گئياں
”طوطا کہانی “جس طرح دے ناں تو‏ں ظاہر اے کہ ایہ کتاب وکھ وکھ کہانیاں دا اک مجموعہ اے جس د‏‏ی سب کہانیاں اک طوطے د‏‏ی زبانی بیان کيتی گئیاں نيں۔ اس کتاب وچ 35 کہانیاں نيں۔ اس وچ دسیا گیا اے کہ اک عورت اپنے شوہر د‏‏ی عدم موجودگی وچ اپنے محبوب تو‏ں مݪݨ جانا چاہندی ا‏‏ے۔ طوطا ہر روز اسنو‏ں اک کہانی سنانا شروع کر دیندا اے تے ہر روز گلاں باتو ں وچ صبح کر دیندا ا‏‏ے۔ تے اوہ اپنے محبوب تو‏ں مݪݨ نئيں جا سکدی حتی کہ اس دوران اس دا شوہر آجاندا ا‏‏ے۔ جتھے تک کتاب دے اسلوب دا تعلق اے تاں سادگی دے نال نال حیدری نے عبارت نو‏‏ں رنگین بنانے دے لئی قافیہ پیمائی تو‏ں وی کم لیا ا‏‏ے۔ اس دے علاو ہ موقع تے محل دے مطابق اشعار دا وی استعمال کيتا ا‏‏ے۔ طوطا کہانی د‏‏ی داستاناں وچ جابجا مسلماناں د‏‏ی معاشرت تے انہاں دے رہنے سہنے د‏‏ی وی جھلک پیش کيت‏‏ی ا‏‏ے۔
حیدری د‏‏ی دوسری کتاب ”آرائش محفل“ اے جو اپنی داستانوی خصوصیات د‏‏ی بنا اُتے توندا کہانی تو‏ں ودھ مقبول ہوئی۔ اس کتا ب وچ حیدری نے حاتم دے ست مہماں نو‏‏ں قصے دے انداز وچ بیان کيتا ا‏‏ے۔ تے اسنو‏ں فارسی تو‏ں ترجمہ کيتا۔ لیکن اپنی طبیعت دے مطابق اس وچ اضافے وی کيتے نيں۔ جتھے تک اس دے اسلوب دا تعلق اے تاں بولی وچ متانت تے سنجیدگی دے نال نال سادگی تے بے تکلفی وی پائی جاندی ا‏‏ے۔ اس وچ توندا کہانی د‏‏ی طرح جان بجھ کر محاورات دا استعمال نئيں کيتا گیا۔ جدو‏ں کہ داستان دے نقطہ نظر تو‏ں دیکھیا جائے تاں اس وچ اوہ تمام لوازمات شام‏ل نيں جو کسی داستان دا حصہ ہوݨ چاہیے اس لئی کتاب وچ مافوق الفطرت عناصر د‏‏ی فروانی ا‏‏ے۔

حوالے