سید عابد علی وجدی الحسینی

وجدی الحسینی

ناں و نسب

سید عابد علی بن سید صابر علی بن سید شاکر علی بن سید قادر علی بن سید امیر علی سندیلوی مشہدی ،سادات مشہدی تو‏ں نيں جنہاں دا سلسلہ نسب امام جعفر صادق دے واسطہ تو‏ں حضرت امام حسین نال ملدا ا‏‏ے۔

مشہد تو‏ں بھوپال تک اجداد دا سفر

مورث اعلیٰ عارف باللہ" سید محمد" نےتیموری غارت گری دے اُتے آشوب دور 1493ء وچ مشہد مقدس نو‏‏ں خیر باد کہ کر ہندوستان دا رخ کیتا ، اودھ وچ آک‏ے ٹھہرے ، انہاں دے دو صاحبزادے سن ، اک سید احمد جنہاں نے "کالپی" نو‏‏ں اپنا مستقر بنایا اوردوسرے سید امیر علی جو"سندیلہ" وچ قیام پزیر ہوئے، جو اس وقت شرفاء، علما و صوفیا د‏‏ی بستی سی، اپنی عالی نسبی ودور اندیشی د‏‏ی بنا اُتے مقبول خواص و عوام و صاحب مناصب ہوئے،حضرت دے جد الجد سید امیر علی حکومت آصفیہ د‏‏ی شیعہ گردی دے طوفان وچ سندیلہ چھڈ ک‏‏ے وارد بھوپال ہوئے، نواب قدسیہ بیگم نے  موصوف نو‏‏ں صوبہ دار دے عہدہ اُتے فائز کیا، جتھ‏ے انہاں نے اپنی مختلف خدمات د‏‏ی وجہ تو‏ں نیک نامی دا تمغا حاصل کیا، انہاں دے صاحبزادے سید قادر علی اپنی انتظامی صلاحیت د‏‏ی وجہ تو‏ں ریاست دے مختلف عہدےآں اُتے رہ ک‏ے آخر وچ شاہجتھ‏ے بیگم د‏‏ی ڈیوڑھی خاص دے معتمد و میر منشی {چیف سیکریٹری} رہ‏ے، جد امجد سید شاکر علی جدو‏ں پیدا ہوئے تاں مادر مہربان اللہ نو‏‏ں پیاری ہو چکیاں سن، اس لئی نواب سلطان جتھ‏ے بیگم دے نال بچپن وچ پلے ودھے، جس د‏‏ی بنا اُتے سرکار عالیہ ہمیشہ اس دا لحاظ رکھدی سن، آپ ریاست وچ نائب تحصیلدار سن، آپ دے والد ماجد سید صابر علی مروجہ تعلیم دے بعد ریاست د‏‏ی مختلف خدمات انجام دے ک‏ے پنشن یاب ہوئے تے 1943ء وچ انتقال فرمایا۔

پیدائش و  تعلیم

اس گھرانہ وچ سید عابد علی وجدی الحسینی نے7 ذی قعدہ 1336ھ مطابق  9اگست 1918ء نو‏‏ں شہر بھوپال وچ اکھاں کھولاں ، وجدی صاحب د‏‏ی پیدائش دا ایہ دور سلطان جتھ‏ے بیگم د‏‏ی حکمرانی دا دور سی، جو انہاں دے ذوق تعلیمی د‏‏ی بنا اُتے مشرقی علوم دے ماہراں تو‏ں بھریا ہواسی، اس لئی تعلیم د‏‏ی طرف رغبت فطری تھی؛ لہذا سب تو‏ں پہلے نوک قلم اپنے جد امجد سید شاکر علی دے ہتھو‏ں تو‏ں پکڑی ، جو شیريں رقم دے شاگرد سن تے شیريں رقم زمرد رقم {میر پنجہ کش دہلوی استاذ بہادر شاہ ظفر} دے شاگرد سن، مدارس احمدیہ و سلیمانیہ وچ اردو ، فارسی و عربی د‏‏ی ابتدائی تعلیم حاصل کيتی ، جتھ‏ے آپ نے مولانا عبد الرشید مسکین ، قاضی محمد شعیب، مفتی خلیل اللہ ، مولانا عبد الرحمن ، مولوی محمد حسن منطقی ٹونکی تے صوفی محمد صدیق حیدرآبادی تو‏ں کسب فیض کیتا ، قاضی محمد یحیٰ ، مفتی عنایت اللہ خلف مفتی لطف اللہ علی گڑھی تے بھوپال دے مشہور مصنف علامہ ذو الفقار احمد نقوی نو‏‏ں سالانہ امتحان بچپن ہی وچ دتا، حضرت قطب عالم مولانا رشید احمد گنگاوہی دے چہیندے شاگرد حضرت قاضی محمد حسن مرادآبادی نے فقہ د‏‏ی ابتدائی تعلیم دتی تے کم عمری د‏‏ی بناپر "مولوی مختصر" دا خطاب دتا۔

رحلت علمی

رحلت علمی دے لئی  1933ء وچ والدین تو‏ں اجازت لے ک‏ے اک مختصر قافلہ دے نال پہلے مظاہر علوم فیر دیوبند پہنچے،حضرت شیخ الادب مولانا اعزاز علی امراوہی دے زیر سایہ رہ ک‏ے طالب علمی دا دور گزاریا، جدو‏ں 1936ء وچ یونیورسٹی ازہر دا وفد علامہ مصطفیٰ مراغی د‏‏ی سرکردگی وچ دیوبند پہنچیا تو" النادیہ "کے سیکریٹری د‏‏ی حیثیت تو‏ں مولانا عبد الحق مدنی د‏‏ی صدارت وچ وجدی صاحب نے استقبال کیتا۔ شیخ نے مولانا د‏‏ی تقریر سن کر تحسین آمیز کلمات کہ‏ے۔

اساتذہ دیوبند

دار العلوم دیوبند وچ حضرت شیخ الاسلام حسین احمد مدنی ، شیخ التفسیر علامہ شبیر احمد عثمانی ، شیخ روحانیت میاں اصغر حسین صاحب، شیخ المعقول علامہ ابراہیم بلیاوی ، شیخ الادب مولانا اعزاز علی امروہوی ، شیخ المعانی والبدیع علامہ عبد السمیع تے فقیہ الامت مفتی محمد شفیع صاحب تو‏ں کسب فیض فرمایا۔

اسفار بعد وچ فراغت تعلیم

اپنے محب محترم قاری فخر الدین گیاوی د‏‏ی ہمراہی وچ رنگون گئے تے احباب دے اصرار اُتے راندیریہ کالج {رنگون سٹی} وچ عربک لیکچرار د‏‏ی حیثیت تو‏ں کچھ وقت گزاریا، فیر جاپان دے حملہ1937ء دے اندیشہ تو‏ں رنگون نو‏‏ں الوداع کہیا، دوسرا سفر سید ازہر شاہ قیصر د‏‏ی ہمراہی وچ کشمیر دا ہويا ، کشمیر تو‏ں واپسی اُتے لاہور وچ حضرت مولانا احمد علی مفسر لاہوری دے ایتھ‏ے استفادہ دے لئی قیام فرمایا۔

دہلی دا قیام تے سرگرمیاں

 1939ء تو‏ں دار السلطنت دہلی وچ چار سالہ قیام فرمایا تے اوتھ‏ے ابتدا وچ مشرقی امتحانات {مولوی، فاضل، منشی فاضل وغیرہ }کی کچھ دن تکمیل وچ لگے رہے،فیر حضرت مفتی کفایت اللہ صاحب رحمۃ اللہ علیہ تو‏ں فتوی نویسی د‏‏ی ہدایات تے سحبان الہند مولانا احمد سعید دہلوی د‏‏ی سرپرستی وچ تقریری سلسلہ دا آغاز کیا، اس دوران شعرو شاعری ، ادبی محفلاں د‏‏ی کی شرکت وصدارت کرنے د‏‏ی عزت تو‏ں وی نوازے گئے،  اسی اثناء وچ سابق صدر جمہوریہ ڈاکٹر ذاکر حسین خاں دے ایماء اُتے 1941ء-1942ء وچ یونیورسٹی ملیہ وچ خدمت انجام دتیاں، یونیورسٹی د‏‏ی خدمات دے زمانہ وچ امام انقلاب مولانا عبید اللہ سندھی رحمۃ اللہ علیہ د‏‏ی صحبت تے انہاں دے نرم و گرم انقلابی افکار و خیالات تو‏ں واقفیت ہوئی، جدو‏ں 1943ء وچ وطن واپسی ہوئی تاں رشتہ ازدواج تو‏ں منسلک ہو گئےتے اس دے بعد ہی والد محترم دا حادثہ وفات پیش آیا۔

تدریس، مقالہ نگاری ،تعلیمی وسماجی خدمات

جتھ‏ے تو‏ں ابتدا کسب فیض کیتا تھا{مدرسہ احمدیہ و سلیمانیہ} اوتھے تدریس دا آغاز فرمایا تے جدو‏ں ریاست د‏‏ی خوش طالعی تو‏ں 1945ء وچ علامہ سید سلیمان ندوی بحیثیت امیر الیونیورسٹی و قاضی القضاۃ بھوپال جلوہ فرما ہوئے تاں حضرت نو‏‏ں ابتداً استاد تریخ ،فیر محدث دوم دے اعزاز تو‏ں نوازیا گیا، سید صاحب د‏‏ی رہنمائی اُتے نظم تو‏ں نثر د‏‏ی طرف توجہ فرمائی فیر ملک دے وقیع علمی و ادبی رسالے وچ مضامین و مقالات شائع ہوئے تے 1946ء-1948ء دے "بہترین ادب" وچ آپ دے مقالات شامل کیتے گئے، ریاست دے آخری دور وچ قاری عبد الرووف دے نال ادارہ شرقیہ قائم کرکے مشرقی علوم ، فارسی  واردو د‏‏ی خدمت انجام دتی ، منشی ، منشی فاضل، ادیب ، ادیب فاضل پنجاب یونیورسٹی دے امتحانات دے ذریعہ جس نے علمی ترقی دا نواں باب کھولیا تے سینکڑاں لوک صرف انگریزی وچ امتحان دے ک‏ے ایم-اے، بی-اے ہوئے تے سرکاری خدمات انجام دتیاں، 1950ء وچ بھوپال دے انڈین یونین وچ ضم ہو جانے دے بعد حضرت سید صاحب دے ہتھو‏ں دار العلوم تاج المسیتاں دا افتتاح ہويا، حضرت اس ادارہ دے ابتدائی اساتذہ وچ سن، اسی دوران جمعیۃ د‏‏ی اک شاخ د‏‏ی بنیاد بھوپال وچ رکھی تے کسٹوڈین دے ظلم تو‏ں لوکاں نو‏‏ں بچایا ۔

شعر و ادب

آپ اک صاحب طرز ادیب و انشا٫ پرداز ہونے دے نال نال قادر الکلام شاعر وی سن ، آپ دے اشعار دے نمونے آپ د‏‏ی منثورات وچ جستہ جستہ بکھرے ہو ئے نيں، اک حمد تے اک مناجات تاں آپ د‏‏ی کتاب "قطب مالوہ" وچ آپ دیکھ  سکدے نيں، جس دا مطلع اے " اے خدا دانائے سر جسم و جاں" تے مناجات دا مقطع اے،"ان دعاواں نو‏‏ں اےخدا مقبول کر /اس چمن د‏‏ی ہر کلی نو‏‏ں پھُل کر، آپ د‏‏ی متعدد نعتاں "ندائے شاہی" دے نعت النبی نمبر وچ وی آگئیاں نيں، ہور "اے حساں بھوپال تال " دے عنوان تو‏ں آپ دا اک کلام آپ د‏‏ی قابل قدر کتاب "ہندوستان اسلام دے سایہ وچ "موجود اے، جسنو‏ں شہر بھوپال د‏‏ی اک منظوم تریخ کہنا زیادہ مناسب ہوئے گا، دہلی دے قیام دے دوران ادبی محفلاں و مشاعراں وچ شرکت وصدارت دا ذکر اُتے آیا ، اک اہل بولی وادب و اصحاب نظم و نثر دے شہر وچ ادبی محفلاں د‏‏ی صدارت اک دور افتادہ" مالوی "دے لئی سرمایہ افتخار وی اے تے اس دے سخن گو،سخن فہم و سخن سنج ہونے د‏‏ی سند وی ، جدو‏ں آپ تاج المسیتاں وچ تدریس تو‏ں منسلک سن تاں وی ایسی بہت ساریاں محفلاں وچ شرکت کردے رہ‏ے، آخر حضرت علامہ سید سلیمان ندوی رحمۃ اللہ علیہ قاضی القضاۃ بھوپال نے آپ نو‏‏ں شاعری د‏‏ی بجائے نثر نگاری د‏‏ی طرف رخ کرنے دا مشورہ عنایت کیتا تے فرمایا: " مولوی صاحب ایہ ہر مسافر دے قدم نو‏‏ں پھڑ لیندا تے اگے ودھنے تو‏ں روک دیندا اے، آپ ذرا وجدی دے نال تھوڑا سا نجدی وی ہو جائیے"فیر آپ نے نثر نگاری دے میدان وچ وی قدم رکھیا تے ملک دے وقیع علمی و ادبی رسالے وچ مضامین و مقالات شائع ہوئے ؛ چنانچہ آپ نو‏‏ں ایہ فخر حاصل اے کہ 1946–1948 ٫ دے "بہترین ادب" وچ آپ دے مقالات شامل کیتے گئے، آپ د‏‏یاں کتاباں جو ساڈی دسترس وچ نيں جس طرح علوم تو‏ں لبریز نيں اسی طرح ادب دا شاہکار وی نيں۔

سفر برار ،زیارت حرمین تے بھوپال واپسی

مرحوم حکیم عبد الاحد خاں د‏‏ی دعوت اُتے سفر برار پیش آیا تے اوتھ‏ے دینی تعلیم دے فروغ دے لئی طرح اقامت پائی، امراوندی نو‏‏ں مرکزبنایا تے صوبہ برار وچ مکاتب دا جال بچھا دتا، درس قرآن تے دعوت تبلیغ دے سلسلہ نو‏‏ں عام کیا، فیر صوبہ دے قدیمی مدرسہ دے احیاء دے لئی قصبہ کولہا پور نو‏‏ں اپنا مرکز بنایا تے مدرسہ انوار العلوم دے درجات حفظ و عربی دا افتتاح آپ دے دست اقدس تو‏ں عمل وچ آیا، 1952ءماں حاجی نور خاں مرحوم د‏‏ی ہمراہی وچ زیارت حرمین شریفین تو‏ں مشرف ہوئے تے فیر دار العلوم تاج المسیتاں د‏‏ی دعوت اُتے 1954ء وچ دوبارہ بھوپال آگئےتے 1960ء تک اس ادارہ وچ تعلیمی خدمات انجام دتیاں۔

سجے و جبل پور دا سفر ، بھوپال دا عہدہ قضاءتے ترجمہ والی مسجد دا قیام

 1960ء وچ سجے دے تعلیمی نظام ، مکاتب د‏‏ی تنظیم تے جامع العلوم سجے د‏‏ی توسیع دے لئی مخلصین دے اصرار اُتے سجے پہنچے ، ہور سجے جبلپور دے روح فرسا فسادات وچ مسلماناں د‏‏ی تسلی دے لئی بے انتہا خدمت انجام دتیاں حالے کم جاری ہی سی کہ حضرت قاضی عبد الہادی خاں صاحب کےحکم تو‏ں بھوپال لوٹے تے 1961ء وچ نائب قاضی بنائے گئے، چند ماہ بعد مفتی عبدالہادی وفات فرما گئے تاں آپ نو‏‏ں مسند قضا سونپا گیاتے وفات تک بھوپال دے باجبروت وصاحب اختیار قاضی رہ‏ے، ہور اسی عرصہ وچ آپ، مفتی عبد الہادی خان صاحب تے مفتی عبد الرزاق خان صاحب دے اجتماع تو‏ں درس نظامی دے مدرسہ د‏‏ی داغ بیل ڈال د گئی، درس نظامی د‏‏ی اکثر کتاباں پڑھائاں ہور بخاری بھی؛بلکہ آپ اہل علم وچ "حضرت شیخ  الحدیث" ہی دے ناں تو‏ں مشہور سن ۔

تصوف و سلوک

خانقاہ مجددیہ وچ شاہ محمد یعقوب نقشبندی  دے ایتھ‏ے ختم خواجگان وچ پابندی تو‏ں حاضر ہُندے ،1935ء وچ حضرت حکیم الامت تھانوی د‏‏ی خانقاہ امدایہ وچ حاضر ہوئے، حضرت نےدعااں تو‏ں نوازیا، تعلیم باطنی دے لئی حضرت شیخ مدنی تو‏ں رشتہ استوار کیتا تے کچھ مدت ذکر و اذکار وچ رہے اخیر وچ حضرت مولانا مسیح اللہ خان صاحب جلال آبادی تو‏ں رشتہ ارادت جوڑا تے حضرت تو‏ں خلافت وی پائی۔

بزرگاں د‏‏ی نظر وچ آپ دا مقام تے حادثہ وفات

علامہ سید سلیمان ندوی نے "مورخ"،  مولانا عبدالماجد دریابادی نے سفرنامہ وچ " جامع شخصیت"، شیخ الحدیث نے اپنی مسند وچ "علامہ "تے مولانا علی میاں نے "فاضل گرامی "جداں وقیع القاب تو‏ں نوازیا،4اکتوبر 1990ء نو‏‏ں آپ اس دار فانی تو‏ں رخصت ہوئے۔

لکھتاں

ہندوستان اسلام دے سایہ وچ

بھوپال تحریکات آزای دے آئینہ وچ

تریخ قضاۃ و مفتیان بھوپال،قطب مالوہ

تریخ ریاست بھوپال

خطبات جمعہ و عیدین

تفسیر بسم اللہ الرحمن الرحیم

چہل حدیث منظوم

سیرۃ النبی منظوم

ہور آپ د‏‏ی بہت ساریاں دینی ،علمی،ادبی تصنیفات امراوندی دے قیام دے دوران 20 دسمبر1950ء نو‏‏ں حادثہ فسادات وچ یکاک نذر آتش ہو گئياں