شاہ نہر

ایہہ برساتی نہر مغل راج ویلے 1744 وچ کجھ شاہوکاراں ولوں دریا بیاس توں کھبے پاسیوں، مکیریاں دے آلے-دوآلے دے کھیتر نوں سنچت(آبپاش) کرن لئی کڈھی گئی سی ۔ ایہہ ریےء پنڈ دے نیڑیوں جہڑا مکیریاں توں 24 کلومیٹر دور ہے، نکلدی سی اتے اس دیاں ستھوان، لدھڑی، اجمیری، نوشہرا اتے شاہنہر، ڈسٹریبیوٹریاں سن ۔ نہر دی ڈھلوان کجھ غلط ہون 'تے ایہہ چھیتی ہی ریت نال بھر گئی ۔ چودھری دھجا سنگھ اتے علاقے دے ہور زمینداراں نے اس نہر نوں اپنے خرچے 'تے صاف کیتا اتے 1846-48 وچ مکیریاں شہر تکّ بھومی دی سنچائی ہون لگی ۔ نہر پھر وی لوڑیندیاں شرطاں پوری نہ کر سکی اتے اس دی حالت پھر 1869 وچ خراب ہو گئی ۔ اس ویلے دے ڈپٹی کمیشنر پارکنسن نہر پربندھن دا کم نویکلے طور 'تے لاگوُ کردیاں نہر توں لابھ لین والیاں کساناں توں نہر دی رکھوالی اتے مرمت لئی فنڈ اکٹھے کیتے اتے اس دا پربندھک اک تنخواہدار رکھیا جس دا ناں چودھری کھڑک سنگھ سی ۔ ایہہ سسٹم کارگر رہا اتے 1890 وچ اس دا پربندھ اپنے ہتھاں وچ لے لیا ۔ ایہہ پربندھ 1949-50 تکّ کم کردا رہا تے پنجاب دے سنچائی وبھاگ نے نہر دا کنٹرول اپنے ہتھاں وچ لے کے اپر پاری دوآب نہر دے مادھوپور ہیڈ ورکس دے ایکسیئن نوں اس دا پربندھن چارج دے دتا ۔

20ویں صدی دے سٹھویاں 'چ بیاس دریا اپر تلواڑا دے ستھان 'تے بیاس ڈیم ناں دا ڈیم بن جان کارن شاہ نہر دی کارکردگی بہت حد تکّ بھنگ ہو گئی ۔ اس سمسیا دے حل لئی ڈیم توں 8 کلومیٹر تھلے تلواڑا ٹاؤنشپ دے ساہمنے دریا 'تے اک ویئر بنایا گیا تاں کہ نہر وچ پانی دی سپلائی نوں سچارو بنایا جاوے ۔ پھر اس ویئر نوں بیرج وچ تبدیل کرکے اتھوں اک ہور نہر مکیریاں ہائیڈل چینل کڈھی گئی، جہڑی 4 بجلی گھراں راہیں 164 میگاواٹ بجلی بنا کے بیاس 'چ ہی اگے جا کے ڈگدی ہے ۔ مکیریاں ہائیڈل چینل دی پاور ہاؤس نمبر 1 توں تھلے شاہ نہر نوں پانی سپلائی کیتا گیا ۔ اس طرحاں کرن نال جتھے پہلاں سنچائی 15000 ایکڑ توں ودھ نہیں سی ہندی، اتھے ہن ایہہ 51000 اےکڑ (1963) تکّ ودھ گئی ہے ۔ ہن اس نہر دیاں 4 ڈسٹریبیوٹریاں ہن ۔ (ا) فیڈر نمبر 1، فیڈر نمبر 2، (2) چنگروان ڈسٹریبیوٹری اتے حاجیپور ڈسٹریبیوٹری ۔