شطرنج
شطرنج (انگریزی: Chess) دو کھلاڑِیاں دے درمیان بیٹھ کے کھیلیا جاݨ والا ذہنی کھیل اے۔ ایہنوں پرانے ویلے وچ پنجاب وچ بنایا گیا سی۔ اس دا پرانا ناں چترنگ سی۔ عرب وچ "چ" تے "گ" نئیں بول سکدے سی تے اوہناں نے ایہنوں شطرنج کر دتا۔ اس کھیل وچ اک بندے دے کول اک بادشاہ، اک وزیر، دو ہاتھی، دو گھوڑے، دو توپاں تے اٹھ پیادے ہوندے نے۔ جیتن لئی کسے مخالف بندے دے بادشاہ نوں ختم کرنا ہوندا اے۔
ایہدے وچ 8x8 کر کے 64 خانے ہُندے نیں۔ شطرنج جگ دے سبھ توں مشہور کھیلاں وِچوں اک اے، جیہنوں گھر، پارک، کلب، انٹرنیٹ، خط تے ٹورنامنٹاں وچ کھیلیا جان٘دا اے۔ ایہدے وچ 6 مختلف قِسم دیاں گیٹیاں ہُندیاں نیں، جیہڑیاں اک دوجے توں وکھریاں ٹردیاں نیں۔ ایہناں نوں ورتدیاں دوجے بندے دیاں گوٹیاں نوں مار کے اوہدے بادشاہ نوں پھڑنا ہُندا اے۔ شطرنج وچ ہار بادشاہ دے پھڑے جان یا ہار مَن لین تے ہُندی اے۔ ایہدے وچ گیم برابر وی ہوسکدی اے۔ شطرنج دی اک گیم دے تن حِصے ہُندے نیں، شُرُوع، درمیان تے ختم گیم۔ 20ویں صدی دے اگلے ادھ وچ کمپیوٹراں نوں شطرنج کھیلن لئی پروگرام کیتا جارہیا اے۔ آہستہ آہستہ کمپیوٹر شطرنج چنگی کھیلن لگ گئے تے اج کل دے عام گھر آلے کمپیوٹر جگ دے سبھ توں چنگے شطرنج کھلاڑی دے برابر کھیل سکدے نیں۔ 1997 وچ پہلی واری آئی بی ایم دے سُپر کمپیوٹر ڈیپ بلو نے جگ دے شطرنج چیمپیئن گیری کیسپاروف نوں ہرا دتا سی۔
شطرنج دے قانون
[سودھو]شطرنج اک چوکور بورڈ اُتے کھیلی جان٘دی اے جیہدے ااُتے 8x8 خانے بنے ہُندے نیں۔ ایہ ٹوٹل 64 خانے بن جان٘دے نیں۔ ایہ خانے ہلکے یا گُوڑھے رنگ دے ہُندے نیں۔ 64 خانیاں وِچوں 32 خانے ہلکے تے 32 گُوڑھے ہُندے نیں تے کوئی نال آلا خانہ اِکو رنگ دا نئیں ہُندا۔ شطرنج دیاں گوٹیاں وی ہلکے یا گُوڑھے رنگاں دیاں ہُندِیاں نیں۔ اک بندے دیاں ساریاں گوٹیاں اکو رنگ دیاں ہُندِیاں نیں۔ چٹیاں گوٹیاں آلا ہمیشہ پہلی واری کردا اے جیہدے توں بعد واری لگ جان٘دی اے۔ شطرنج وچ مخالف دی گوٹی مارن اُتے اس گوٹی دی جگہ اپنی گوٹی آجان٘دی اے۔ اِس طرحاں کر کر کے مخالف بادشاہ نوں پھڑنا ہُندا اے۔ جے بادشاہ نوں کوئی گوٹی مار رہی ہووے تے کوئی بچاؤن لئی کوئی چال نہ ہووے تاں ہار ہوجان٘دی اے تے جے بادشاہ نہ مر رہیا ہووے پَر چال وی کوئی نہ ہووے تاں میچ برابر ہوجان٘دا اے۔
شطرنج وچ ہر گوٹی وکھری ٹردی اے:
- بادشاہ صِرف اپنے نال آلے خانیاں وچ جاسکدا اے۔
- وزیر سِدھا اگے، پِچھے، کھبّے، سجّے تے X دی شکل وچ ٹرسکدا اے۔
- ہاتھی یا فیلا X دی شکل وچ ای ہل سکدا اے۔ اک سائیڈ اُتے 2 فیلے ہُندے نیں: ہلکا تے گُوڑھا، ہلکا فیلا گُوڑھے خانے وچ تے گُوڑھا ہلکے وچ کدی نئیں آسکدا۔
- گھوڑا اگے، پِچھے، کھبّے، سجّے 2 خانیاں دے کھبّے سجّے آلے خانیاں وچ جاسکدا اے تے اوہ گوٹیاں اُتوں وی ٹَپ سکدا اے۔
- توپ سِدھا اگّے، پِچّھے، کھبّے، سجّے ٹر سکدی اے۔
- پیادہ اگّے وَل اک خانہ ٹردا اے تے اگلے کھبّے سجّے خانیاں وچ گوٹِیاں مار سکدا اے۔ پیادہ میچ دے ٹرن تے 2 خانے ٹر سکدا اے۔
شطرنج دی گیم وچ جے بادشاہ نُوں شہ نہ ہوئی ہووے تاں کاسلنگ دی چال چلی جاسکدی اے۔ کاسلنگ وچ بادشاہ تے اک پاسّے دی توپ اک دُوجے ول 2 قدم ٹر کے اپنیاں تھاواں بدل لیندے نیں۔ ایہ چال اوسے ویلے چلّی جاسکدی اے جد بادشاہ تے توپ نے کوئی چال نہ چلّی ہووے تے بادشاہ نوں اُس ویلے شہ نہ ہورہی ہووے تاں راہ وچ کِسے خانے اُتے وی کوئی گوٹی دی شہ نہ آرہی ہووے۔
En passant اک شطرنج دی چال اے جیہدے وچ جے کوئی پیادہ دو قدم ٹر کے دشمن پیادے دے سجّے کھبّے آگیا اے تاں دُشمن پیادہ اُس پیادے نوں اُسے طرحاں مار سکدا اے جِداں اوہ اک قدم ٹریا ہووے۔
جدوں کوئی پیادہ چل چل کے 8ویں خانے تک پہنچدا اے تاں ایہ وزیر، ہاتھی، گھوڑا تے توپ وِچوں کوئی اک گوٹی بن جان٘دی اے۔ اس طرحاں جے بوہتے پیادے پرموٹ ہون اُتے ہر واری وزیر لیا جاوے تاں اک توں بوہتے وزیر وی بنائے جاسکدے نیں۔