شطرنج
شطرنج (Chess) دو کھڈاریاں دے درمیان بیٹھہ کے کھیڈیا جانے والا ذہنی کھیڈ اے۔ اینو پرانے پنجاب وچ بنایا گیا۔ اسدا پرانا ناں چترنگ تھا۔ عرب 'چ' تے 'گ' نئیں بول سکدے سی تے اوناں نے اینو شطرنج کر دتا۔ اس کھیل وچ اک بندے دے کول اک بادشاہ، اک وزیر، دو ہاتھی، دو گھوڑے، دو توپاں تے اٹھ پیادے ہوندے نے۔ جیتن لئی کسے مخالف بندے دے بادشاہ نوں ختم کرنا ہوندا اے۔
ایدے وچ 8x8 کر کے 64 خانے ہوندے نیں۔ شطرنج جگ دے سب توں مشہور کھیڈاں چوں اک اے، جینوں کعر، پارک، کلب، انٹرنیٹ، خط تے ٹورنامنٹاں چ کھیڈیا جاندا اے۔ ایدے وج 6 مختلف قسم دیاں گیٹیاں ہوندیاں نیں، جیڑیاں اک دوجے توں وکھریاں ٹردیاں نیں۔ ایناں نوں ورتدیاں دوجے بندے دیاں گوٹیاں نوں مار کہ اودے بادشاہ نوں پھڑنا ہوندا اے۔ شطرنج وچ ہار بادشاہ دے پھڑے جان یا ہار مان لین تے ہوندی اے۔ ایدے وچ گیم برابر وی ہوسکدی اے۔ شطرنج دی اک گیم دے تین حصے ہوندے نیں، شروع، درمیان تے ختم گیم۔ 20ویں صدی دے اگلے ادھ چ کمپیوٹراں نوں شطرنج کھیڈن لئی پروگرام کیتا جاریا اے۔ آہستہ آہستہ کمپیوٹر شطرنج چنگی کھیڈن لگ گۓ تے اج کل دے عام کعر آلے کمپیوٹر جگ دے سب توں چنگے شطرنج کھڈاری دے برابر کھیڈ سکدے نیں۔ 1997 وچ پہلی واری آئی بی ایم دے سپر کمپیوٹر ڈیپ بلو نیں جگ دے شطرنج چیمپیئن گیری کیسپاروف نوں ہرا دتا۔
شطرنج دے قنون[سودھو]
شطرنج اک چکور بورڈ اتے کھیڈی جاندی اے جیدے اتے 8x8 خانے بنے ہوندے نیں۔ ایہ ٹوٹل 64 خانے بن جاندے نیں۔ ایہ خانے ہلکے یا گوڑے رنگ دے ہوندے نیں۔ 64 خانیاں چوں 32 خانے ہلکے تے 32 گوڑے ہوندے نیں تے کوئی نال آلا خانا اکو رنگ دا نئیں ہوندا۔ شطرنج دیاں گوٹیاں وی ہلکے یا گوڑے رنگاں دیاں ہوندیاں نیں۔ اک بندے دیاں ساریاں گوٹیاں اکو رنگ دیاں ہوندیاں نیں۔ چٹی گوٹیاں آلا ہمیشہ پہلی واری کردا اے جسدے بعد واری لگ جاندی اے۔ شطرنج وچ مخالف دی گوٹی مارن تے اس گوٹی دی تھآں اپنی گوٹی آجاندی اے۔ انج کر کر کے مخالف بادشاہ نوں پھڑنا ہوندا اے۔ اگر بادشاہ نوں کوئی گوٹی مار رئی ہوۓ تے کوئی بچان لئی کوئی چال نا ہوۓ تے ہار ہوجاندی اے تے اگر بادشاہ نا مر ریا ہوۓ مگر چال وی کوئی نا ہوۓ تے میچ برابر ہوجاندا اے۔
شطرنج وچ ہر گوٹی وکھریاں ٹردی اے:
- بادشاہ صرف اپنے نال آلے خانیاں چ جاسکدا اے۔
- وزیر سدھا اگے، پچھے، کھبے، سجے تے X دی مورت چ ٹرسکدا اے۔
- ہاتھی یا فیلا X دی مورت چ ای ہل سکدا اے۔ اک سائڈ تے 2 فیلے ہوندے نیں: ہلکا تے گوڑا، ہلکا فیلا گوڑے خانے چ تے گوڑا ہلکے وچ کدی نئیں آسکدا۔
- کوڑا اگے، پجھے، کھبے، سجے 2 خانیاں دے کھبے سجے آلے خانیاں چ جاسدا اے تے اوہ گوٹیاں اتوں وی ٹپ سکدا اے۔
- توپ سدھا اگے، پچھے، کھبے، سجے ٹر سکدی اے۔
- پیادہ اگے دے ول اک خانا ٹردا اے تے اگلے کھبے سجے خانیاں چ گوٹیاں مار سکدا اے۔ پیادہ میچ دے ٹرن تے 2 خانے ٹر سکدا اے۔
شطرنج دی گیم وچ اگر بادشاہ نوں شاہ نا ہوئی ہوۓ تے کاسلنگ دی چال چلی جاسکدی اے۔ کاسلنگ وچ بادشاہ تے اک پاسے دی توپ اک دوجے ول 2 قدم ٹر کے اپنیاں تھاواں بدل لیندے نیں۔ ایہ چال اوسے ویلے چلی جاسکدی اے کہ اگر بادشاہ تے توپ نیں کوئی چال نا چلی ہوۓ تے بادشاہ نوں اس ویلے شاہ نا ہورئی ہوۓ تے راہ وچ کسے خانے اتے وی کوئی گیٹی دی شاہ ناں آرئی ہوۓ۔
En passant اک شطرنج دی چال اے جیدے وچ اگر کوئی پیادہ دو قدم ٹر کے دشمن پیادے دے سجے کھبے آگیا اے تہ دشمن پیادہ اس پیادہ نوں اسی طرح مار سکدا اے جنج اوہ اک قدم ٹریا ہوۓ۔
جدوں کوئی پیادہ چل چل کے 8ویں خانے تک پونچدا اے تے ایہ وزیر، ہاتھی، کوڑا تے توپ وچوں کوئی اک گیٹی بن جاندی اے۔ اس طرح اگر بوتے پیادہ پروموٹ ہون تے ہر واری وزیر لیا جاۓ تے اک توں بوتے وزیر وی بناۓ جاسکدے نیں۔