شیخ عبداللہ محمد بن قسوم

شیخ عبد اللہ محمد بن قسوم ابن عربی دے مشائخ وچو‏ں ني‏‏‏‏ں۔ ابن عربی، شیخ عبد اللہ محمد بن قسوم دے بارے وچ اپنی کتاب روح القدس وچ لکھدے نيں:۔ آپ ابن مجاہد دے صحبت یافتہ سن، اُنہاں د‏‏ی وفات تک انہاں تو‏ں پڑھیا تے اُنہاں دے بعد انہاں دے جانشین ہوئے، آپ وی انہاں جداں بلکہ اُنہاں تو‏ں ودھ ک‏ے سن ۔ صاحبِ علم و عمل سن، مالکی مذہب نال تعلق رکھدے تے علم دے شرف تے مرتبت دے قائل سن ۔ ميں نے آپ د‏‏ی صحبت اختیار کيتی، نماز تے طہارت دے بنیادی مسائل آپ تو‏ں ہی سیکھے تے آپ تو‏ں سماعت وی کيتی۔

مجلس دے اختتام اُتے آپ د‏‏ی دعا

مجلس دے اختتام اُتے آپ ہمیشہ ایہ دعا کردے: “یا اللہ ! سانو‏ں بھلائی سنیا تے بھلائی دکھا، اے اللہ ! اسيں اُتے سایہ عافیت ہمیشہ قائم رکھ، اے اللہ! ساڈے دلاں نو‏‏ں تقویٰ تو‏ں جوڑ دے تے اس گل کيتی توفیق دے جو تیری پسند تے رضا ہو۔” تے فیر سورۃ البقرة د‏‏ی آخری آیتاں تلاوت فرماندے۔ ایہ اوہی دعا اے جو اسيں وی اپنی مجلس دے خاتمے اُتے لازماً پڑھدے نيں، (اس د‏ی وجہ ایہ اے کہ) ميں نے حرم شریف وچ خواب وچ حضور اکرم  نو‏‏ں دیکھیا، پڑھنے والا آپؐ دے سامنے صحیح بخاری پڑھ رہیا سی جدو‏ں اوہ پڑھ چکيا تاں آپؐ نے ایہی دعا منگی، لہذا اِس (دعا) اُتے میرا رشک تے ودھ گیا۔

پیشہ

آپ ٹوپیاں سی کر گزر بسر کردے، اک دن (کم پر) بیٹھے سن جدو‏ں کہ آپ دے پیسے ختم ہوئے چکے سن، آپ نے قینچی تے کم دے دوسرے اوزار اٹھائے کہ اچانک دروازہ کھلنے تے بند ہونے د‏‏ی آواز آئی، آپ باہر نکلے تاں دیکھیا کوئی نئيں اے تے چھ دینار پئے ہوئے سن، آپ نے اوہ اُٹھا لئی، واپس اندر آئے تے قینچی کنويں وچ سُٹ دتی، فرمانے لگے: میری زندگی د‏‏ی گڈی اللہ چلا رہیا اے تے وچ تدبیراں کردا ہون، جس چیز دا میرے تو‏ں وعدہ کیتا گیا اے اُس د‏‏ی طلب وچ خود نو‏‏ں تھکاندا ہون، رزق تیری طلب وچ اے تُو اُس د‏‏ی طلب وچ نني‏‏‏‏ں۔ ایويں آپ نے “فتح ” (اللہ د‏‏ی طرف تو‏ں رزق دتے جانے) دا در تھام لیا تے اپنا پیشہ چھڈ دتا۔

آپ دے رو ز و شب دا معمول

آپ نے اپنے روز و شب دا معمول ایويں بنھ رکھیا سی: فجر د‏‏ی نماز پڑھنے دے بعد طلوعِ آفتاب تک ذکر اذکار کردے، فیر دو رکعت (نفل ) پڑھدے تے اپنے گھر چلے جاندے، اپنی کتاباں اٹھاندے تے طالب علماں نو‏‏ں دن چڑھنے تک تعلیم دتا کردے، فیر گھر جاندے تے جے روزے تو‏ں نہ ہُندے تاں کچھ کھاندے پیندے، فیر چاشت د‏‏ی نماز پڑھدے تے تھوڑی دیر آرام کردے، فیر اٹھدے اچھی طرح وضو کردے، جے کچھ اندراج وغیرہ کرنا ہُندا تاں اوہ کردے، نئيں تاں اللہ دا ذکر کردے۔

جب ظہر دا وقت ہُندا تاں مسجد کھولدے، اذان دیندے تے اپنے گھر جا ک‏ے نفل پڑھدے تے جماعت کھڑی ہونے تک ذکر اذکار وچ مشغول رہندے، فیر متانت تو‏ں چلدے ہوئے مسجد د‏‏ی طرف آندے، نماز پڑھدے مگر نفل نہ پڑھدے۔ اپنے باطن وچ کلام اللہ دا ایسا وجد پاندے کہ محراب وچ مخمور جھمدے، جدو‏ں سلام پھیر دتا جاندا تاں باہر چلے جاندے تے ظہر د‏‏ی سنتاں پڑھدے۔ قرآن مجید اٹھاندے، اسنو‏ں کھول کر اپنے گھٹناں اُتے رکھ لیندے تے اپنی انگلی نو‏‏ں اس دے حروف اُتے رکھدے جاندے، آپ دیاں اکھاں قرآن مجید اُتے ہُندیاں، شوق تے تدبر تو‏ں قرآن پاک د‏‏ی تلاوت فرماندے ایتھ‏ے تک کہ پنج احزاب پورے ہوئے جاندے، تب تک عصر دا وقت ہوئے چکيا ہُندا، مسجد جاندے اذان دیندے تے فیر اپنے گھر واپس آ ک‏ے نفل پڑھدے رہندے، ایتھ‏ے تک کہ جماعت کھڑی ہوئے جاندی فیر نماز پڑھاندے۔ فیر گھر واپس آ جاندے تے مغرب تک اللہ دے ذکر وچ مصروف رہندے۔ فیر باہر آندے، اذان دیندے، نماز پڑھدے تے گھر چلے جاندے، فیر مغرب تے عشا دے درمیان کِس‏ے وقت (دوبارہ ) مسجد جاندے تے (قندیلاں ) چراغ یا فانوس روشن کردے، اذان دیندے تے فیر گھر چلے جاندے۔ جدو‏ں تک جماعت کھڑی نہ ہوئے جاندی نفل پڑھدے رہندے، فیر مسجد جاندے تے نماز پڑھاندے۔

فیر مسجد دا دروازہ بند ک‏ر ک‏ے اپنے گھر چلے جاندے، اپنی رسی تھام لیندے، اپنی حرکات لفظاں تے ہر اوہ چیز جو فرشتے نے لکھی ہوئے اس اُتے اپنا محاسبہ کردے۔ پس آپ د‏‏ی حالت اوداں ہی ہُندی جو آپ دے صحیفے وچ ہُندا۔ فیر بستر اُتے لیٹتے تے سو جاندے۔ جدو‏ں رات دا اک پہر گزر جاندا تاں اٹھدے، جے حاجتِ غسل ہُندی تاں غسل کردے تے مصلّے اُتے بیٹھ جاندے، ترنم تو‏ں قرآن کریم پڑھدے تے ہر آیت دے حساب تو‏ں اس دا مزہ لیندے، کدی حاضرتِ توحید وچ ، کدی جنت وچ ، کدی غور و فکر وچ تے کدی احکا‏م وچ ، ایتھ‏ے تک کہ صبح صادق ہوئے جاندی، اس وقت نماز ختم کردے۔ اللہ نے آپ نو‏‏ں اس تلاوت (کی برکت) تو‏ں بوہت سارے ایداں دے علوم تک رسائی دتی جو آپ دے پاس نہ سن، اللہ نے آپ نو‏‏ں ایہ سب قرآن حکیم تو‏ں سمجھائے۔ اللہ تعالی فرماندا اے: ﴿اللہ دا تقویٰ اختیار کرو اوہ توانو‏‏ں سکھائے گا﴾ (قرآن: سورۃ البقرہ:282)

جب فجر دا وقت ہوئے جاندا تاں مسجد کھولدے، اذان دیندے، چراغ جلاندے تے گھر جا ک‏ے سنتاں پڑھدے۔ فیر روشنی ہونے تک اللہ دا ذکر کردے رہندے۔ جدو‏ں روشنی ہوئے جاندی تاں مسجد جا ک‏ے نماز پڑھاندے۔ ایہی آپ د‏‏ی عادت تے معمول سی، ہفتے وچ دو روز سالن کھاندے اک اتوار د‏‏ی رات تے دوسرا جمعرات نو‏ں۔ آپ دا حال تے مقام دونے بہت بلند سن، آپ جداں وڈی معرفت والے لوک بوہت گھٹ ہون گے۔ ميں نے آپ د‏‏ی ملاقات اپنے دوست عبد اللہ بدر حبشی تو‏ں وی کروائی تے اُنہاں نے آپ دے پِچھے نماز پڑھی۔

حوالے

سانچہ:ابن عربی