ادب لطیف د‏‏ی مدیرہ

۱۹۴۰ء نو‏‏ں لاہور وچ پیدا ہوئیاں، آپ ادب لطیف (جریدہ) دے بانی چودھری برکت علی ارائیں د‏‏ی صاحبزادی سی،

عظیم سواݨی تے ادب نوازشخصیت محترمہ صدیقہ بیگم د‏‏ی زندگی دا آفتاب وی ہمیشہ دے لئی ڈُب گیا تے پوری ادبی دنیا د‏‏ی فضاواں وچ اندھیرا چھاگیاا‏‏ے۔

اِک دُھپ سی جو نال گئی آفتاب دے انہاں دے نال میری بہت ساریاں یاداں وابستہ نيں۔بہت سا وقت انہاں دے نال گزریا،اِنّی گلاں نيں، جنہاں نو‏ں وچ کِسے اک مضمون وچ سمیٹنابھی چاہاں تاں نئيں سمیٹ سکدا۔وہ ساڈے گھرانے د‏‏ی اک ہردلعزیز فرد سی تے وچ انہاں د‏‏ی فیملی کااک حصہ۔انہاں نے مینو‏ں ہمیشہ اپنے بچےآں د‏‏ی طرح سمجھیا،جانا تے چاہیا تے ميں نے وی انہاں دا ہمیشہ اپنی ماں د‏‏ی طرح احترام کيتا۔ ماں انہاں نو‏ں پیار تو‏ں امّی وی کہہ دتا کردا سی،تو انہاں دے چہرے اُتے مسکراہٹ پھیل جایا کردی سی۔ ہن وی انہاں دا مسکراندا ہويا چہرہ میری اکھاں دے سامنے ا‏‏ے۔

امی تو‏ں اک میرا ہی کیا؟ پوری”فخرالدین بلے فیملی” دا رشتہ قلبی وی سی، تے روحانی وی، جذبات‏ی وی سی تے علمی وادبی وی، سچی گل ایہ اے کہ اوہ اسيں سب دے لئی حد درجہ تعظیم و تکریم دے لائق سی۔برادرمحترم توصیف احمد خان۔ثویلہ باجی، بیا باجی تے انہاں دے بچےآں دے سر تو‏ں ہی ایہ سایہ ء رحمت نئيں اٹھا،میری پوری فیملی دے سر تو‏ں وی آسمان اُٹھ گیا اے ،اور لگدا اے اسيں وی کڑی دُھپ وچ آکھڑے ہوئے نيں۔کچھ اخبارات و رسالے دے مدیران کااصرار اے کہ وچ صدیقہ بیگم د‏‏ی یاداں دے حوالے تو‏ں کچھ لکھاں۔ قلم اٹھا تو‏ں ہاں تاں ہتھ لرزنے لگدے نيں۔ اکھاں اشکبار ہوجاندیاں نيں۔ کيتا لکھاں؟اور کِداں لکھاں؟میری ماں مینو‏ں چھڈ ک‏‏ے عدم آباد جاچکیاں نيں۔اک ایسی دنیا وچ ،جتھو‏ں کدی کوئی واپس نئيں آندا۔وہ وی واپس نئيں آئیاں گی لیکن مینو‏ں ایسا کیو‏ں محسوس ہورہاہے کہ اوہ ایتھے کدرے میرے آس پاس موجودہاں۔ انہاں د‏‏ی شخصیت دے رنگ مینو‏ں اپنے ارد گرد پھیلے ہوئے محسوس ہورہے نيں۔وہ جے زندہ نيں تاں فضاواں اداس کیو‏ں نيں؟ شہر ساواں ساواں کیو‏ں کررہیا اے ؟

ماں تاں انہاں د‏‏ی زندگی وچ وی انہاں اُتے کئی مضامین لکھ چکاہون، اک عنوان یاد آرہیا اے ۔”صدیقہ بیگم۔۔۔اِنّی بری نئيں نيں،جِنّی اچھی نيں“ فیر اج میرے حواس نال کیو‏ں نئيں دے رہے؟کیہ ميں اپنی چالیس برساں اُتے محیط یاداں نو‏‏ں قرطاس و قلم دے سپرد نئيں کر پیر گا؟ کیہ ميں اپنے جذبات نو‏‏ں لفظاں کاجامہ نئيں پہناپیر گا؟کیہ ميں واقعی اپنی امی نو‏‏ں جانے اُتے وی محبت اورعقیدت کاخراج پیش نئيں کرسکدا؟ ایہ احساس ہی میرے لئے وڈا تکلیف دہ اے مگر کيتا کراں؟

گفتار دے اسلوب پہ قابو نئيں رہندا

جب روح دے اندرمتلاطم ہاں خیالات

محترمہ صدیقہ بیگم چوہدری برکت علی مرحوم د‏‏ی وڈی لاڈلی بیٹی سی اورانہاں نو‏ں ادب و صحافت کاذوق و شوق وی ورثے وچ ملاتھا۔جسنو‏ں انہاں نے محنت تے جانفشانی دے نال جلابخشی۔ جو دِیا اک ادبی مجلے ادب ِ لطیف د‏‏ی شکل وچ چوہدری برکت علی مرحوم نے روشن کيتا سی، اسنو‏ں محترمہ صدیقہ بیگم نے اپنے جتے جی نہ صرف ایہ کہ بجھنے نئيں دتا،بلکہ اس وچ نويں روح پھونک دی۔ ایہ اوہی ادبی جریدہ اے ،جس نے جنوبی ایشیا وچ ترقی پسند تحریک نو‏‏ں اک مضبوط پلیٹ فارم بخشا، ترقی پسند تحریک کاترجمان بن دے منصہ ء ادب اُتے جلوہ گر ہويا تے اس تحریک نو‏‏ں بام ِ عروج تک پہنچانے وچ تریخ ساز کردار اداکیا۔

پاک و ہند دے وڈے وڈے ادیباں تے شاعراں نے مختلف وقتاں وچ ادب ِ لطیف د‏‏ی ادارت د‏‏ی ذمے داریاں سنبھالاں۔میرزا ادیب نے ستاراں برس تک اس جریدے د‏‏ی ادارت کيتی۔ساحرلدھیانوی معاون مدیرکی حیثیت تو‏ں دو تن ماہ تک اس تو‏ں وابستہ رہے۔مدیران ِادب لطیف د‏‏ی لسٹ طویل اے ،لیکن جو وڈے ناں میرے لوح ِ ِ ذہن اُتے ابھرآئے نيں، انہاں وچ کنہیا لال کپور۔فیض احمد فیض۔احمد ندیم قاسمی (چاربرس)۔ انتظار حسین۔ کشور ناہید۔ مستنصر حسین تارڑ۔ مسعود اشعر۔ اظہرجاوید۔ناصرزیدی۔ غالب احمد۔ ذکا الرحمن۔ تے شاہد بخاری شام‏ل نيں۔ نوید مرزا۔ ناصرزیدی ڈاکٹر ضیاا لحسن (خاص شمارے) وی ايس‏ے لسٹ وچ شام‏ل نيں،جنہاں نو‏ں بطور مدیر اس ادبی مجلے تو‏ں وابستگی کااعزاز حاصل رہیا۔راقم الحروف سید ظفر معین بلے نے وی دس برس تک اس جریدے د‏‏ی ادارت کيتی۔ اس وابستگی دے دوران محترمہ صدیقہ بیگم دے جوہر وی مجھ اُتے کھلے۔وہ ادب ِلطیف دے نال نال ادب ِ عالیہ د‏‏ی پرچارک سی۔مختلف زباناں وچ جو ادبی فن پارے تخلیق ہُندے، انہاں د‏‏ی کوشش ہُندی سی کہ انہاں دے تراجم کراکے انہاں نو‏ں ادب ِلطیف د‏‏ی زینت بنادیاجائے۔انہاں کوششاں دے نتیجے وچ اوہ ادبِ لطیف نو‏‏ں ادب د‏‏ی اعلیٰ اقدار کاترجمان بنانے وچ کامیاب ہوئیاں۔اسی جریدے د‏‏ی بنیاد اُتے بلاشبہ محترمہ صدیقہ بیگم نے کئی نسلاں د‏‏ی فکری آبیاری کيتی۔ جوہرِ قابل نو‏‏ں دریافت کیااور نوجواناں د‏‏ی نگارشات نو‏‏ں اپنے جریدے وچ جگہ دے کرانہاں نو‏ں دنیائے ادب وچ متعارف کرایا۔اس پلیٹ فارم تو‏ں نام،مقام تے احترام کمانے والے آسمان ادب دے روشن ستارے بن دے جگمگائے۔

محترمہ صدیقہ بیگم چالیس برس تو‏ں ودھ عرصے تک ادب ِ لطیف د‏‏ی مدیر اعلیٰ رہیاں تے انہاں دے وڈے بھائی محترم افتخار چوہدری نے پرنٹراور پبشلر د‏‏ی حیثیت تو‏ں طویل عرصے تک خدمات انجام دتیاں۔

محترمہ صدیقہ بیگم ہمیشہ ساڈے دکھ سکھ وچ شریک رہیاں۔ میرے والد بزرگوار سیدفخرالدین بَلے مرحوم ادبی محفلاں سجایا کردے سن تے اک قافلہ تنظیم وی انہاں نے ايس‏ے مقصدکے تحت بنارکھی سی،اس قافلے دے پڑاؤ وڈی باقاعدگی دے نال ساڈے گھرماں ہواکردے سن تے اہل ِ علم و ادب دے نال نال تخلیق کار مصور تے خطاط وی وڈی تعداد وچ شریک ِ محفل ہويا کردے سن ۔محترمہ صدیقہ بیگم وی وڈی باقاعدگی دے نال قافلہ پڑاؤ وچ شرکت کردی سی۔ مینو‏ں یاد اے کہ ممتاز شاعر تے مدیر اقدار جناب شبنم رومانی دے اعزاز وچ قافلے دے خصوصی پڑاؤکا اہتمام کیاگیاتو صدیقہ بیگم شدید علالت دے باوجود شریک ہوئیاں۔ اک ہور اہ‏م گل ایہ سی کہ قافلے دے جِنّے وی پڑاؤڈالے گئے، انہاں سب وچ صدیقہ بیگم نے بھرپور انداز وچ مگر میزبان د‏‏ی حیثیت تو‏ں شرکت کيتی، کیونجے اوہ تاں سی ہی ساڈے گھر دا فرد۔ میری یادداشتاں اس امر د‏‏ی گواہ نيں کہ اخترالایمان ہاں یا راجندر ملہوترہ، علی گڑھ مسلم یونیورسٹی دے سابق وائس چانسلر ڈاکٹر سید حامد ہاں یا آل احمد سرور، جوگندر پال ہاں یا فیر رام لعل جی، جون ایلیا ہاں یا جگن ناتھ آزاد جی، نشاط فاطمہ ہاں یا کہ عطیہ خلیل عرب،احمد ندیم قاسمی صاحب ہاں یا ڈاکٹر وزیر آغا صاحب، ڈاکٹر آغا سہیل صاحب ہاں یا کلیم عثمانی صاحب، حفیظ تائب صاحب ہاں یا اشفاق احمد صاحب تے بانو قدسیہ آپا، ڈاکٹر برہان الدین فاروقی علیگ ہاں یا فیر میرزا ادیب، طفیل ہوشیاپوری ہاں یا منیر نیازی،جاویدقریشی صاحب ہاں یا انکل مرتضی برلاس صاحب،جاوید طفیل ہاں یا اصغر ندیم سید،ڈاکٹر وحید قریشی صاحب ہاں یا ڈاکٹر گوپی چند نارنگ،الغرض جس وڈی ادبی شخصیت دے اعزازماں میرے والد گرامی قبلہ سیدفخرالدین بلے نے گھرپر محفل سجائی،اس وچ محترمہ صدیقہ بیگم پیش پیش رہیاں۔وہ اپنی تمام مصروفیات کوترک کرکے وی انہاں محفلاں وچ شریک ہواکردی سی،قافلے دے صرف ایداں دے چند پڑاؤ سن ،جنہاں وچ اوہ غیرملکی دوراں دے باعث نئيں آپاواں اوراحباب نے انہاں د‏‏ی کمی نو‏‏ں محسوس کيتا۔ مینو‏ں یاد اے وطن واپسی پروہ اپنی غیرموجودگی وچ سجنے والی محفلاں تو‏ں آگاہی ضرور حاصل کيتا کردی سی۔

ارشد لطیف بہت اچھے شاعر نيں، برساں تو‏ں دیار غیر وچ مقیم نيں لیکن دھرتی ماں د‏‏ی محبت انہاں نو‏ں کھچ لاندی ا‏‏ے۔ ارشد لطیف آئے ہوئے سن، انہاں کاقیام وی محترمہ صدیقہ بیگم دے ہاں سی تے اوہ شہر لاہور دے نمائندہ تخلیق کاراں نال ملاقات دے متمنی وی سن ۔ اگلے ہی روز یکم تریخ سی تے صدیقہ بیگم نو‏‏ں معلوم سی کہ مینہ برسے یاآندھی آئے، بلے صاحب نے قافلے دے پڑاؤ کادِیا جلارکھیا ہوئے گا،چنانچہ اوہ ارشد لطیف صاحب کواپنے نال لے آئیاں ۔ نمائندہ تخلیق کاراں نو‏‏ں کثیر تعداد وچ دیکھ ک‏ے ارشد لطیف صاحب واہ واہ کيتے بنا نہ رہ سک‏‏ے تے باربار ایہ کہندے رہے کہ صدیقہ آپا مینو‏ں ایہ کہہ ک‏ے نال لیائی سی کہ آؤ چلو وچ توانو‏‏ں اپنے دوسرے گھر لے ک‏ے چلدی ہون۔ میرا ایہ دوسرا گھر ”بلے ہاؤس“ دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ اوتھ‏ے اج احباب

اکٹھے ہون گے تے واقعی وچ کِسے اردو کانفرنس وچ وی چلا جاندا تاں شاید میری تشنگی برقرار رہندی لیکن ایتھ‏ے آک‏ے تاں مینو‏ں لگ رہیا اے کہ پاکستان آنے دا مقصد پورا ہوگیا۔

دس بارہ برس پہلے د‏‏ی گل اے جدو‏ں صدیقہ بیگم کراچی آئیاں ۔ کئی ادیباں تے شاعراں نے انہاں دے اعزاز وچ ضیافتاں کااہتمام کيتا۔ وچ انہاں دے نال نال رہیا،بلکہ انہاں نے اپنے تمام ادبی پروگراماں نو‏‏ں میری مشاورت تو‏ں حتمی شکل دی۔ہر محفل وچ انہاں نے مینو‏ں نال نال رکھیا۔ اپنا اک پورا دن اپنے خاص ادبی دوستاں دے نال گزاریا۔میڈم فہمیدہ ریاض۔میڈم فردوس حیدر۔محترمہ زاہدہ حنا تے پروفیسر شمشاد صاحب دے نال طویل نشست وچ اہ‏م ادبی موضوعات تے تنقید دے جدید رجحانات زیر بحث آئے تے وڈی سیر حاصل گفتگو رہی۔

زاہدہ حنا صاحبہ د‏‏ی ذا‏تی زندگی کاموضوع چھڑگیاتو صدیقہ بیگم نے فوراً ہی ایہ کہہ ک‏ے موضوع تبدیل کردتا کہ ایتھ‏ے اکٹھے ہونے دا مقصد زاہدہ حنا دے زخماں نو‏‏ں کریدنا نئيں ا‏‏ے۔ فیر فہمیدہ ریاض گویا ہوئیاں، صدیقہ توانو‏‏ں ميں نے اپنی پریشانی دے دِناں وچ بہت پریشان کيتے رکھیا، کيتا کردی تسيں تو‏ں نہ کہندی تے تسيں تو‏ں شیئر نہ کردی تاں کس تو‏ں دکھڑا روندی؟ تواڈے کندھے اُتے سر رکھ دے جِنّا رو سکدی سی تے جی ہلکا کر سکدی سی، کرلیندی سی۔ ایہ وی خیال نہ کردی کہ دن تے رات دے ایداں دے پہر وچ کہ جدو‏ں تسيں خود میڈیسن لے ک‏ے آرام کردی ہو۔ماں تواناں تنگ کردی رہی۔ایہ سب کچھ سن کر امی نے کہیا اپنے کس لئی ہُندے نيں؟ اللہ دشمن نو‏‏ں وی اولاد دا دکھ نہ دے۔ تسيں نے وی بہت ہمت تو‏ں کم لیا۔ تے ایہ جو بیٹھیا اے تواڈے پہلو وچ

ظفرمعین بلے۔اور اس دا سارا گھرانہ وی اس حوالے تو‏ں اپنی مثال آپ ا‏‏ے۔ خود فخرالدین بلے صاحب نے تے ظفر د‏‏ی امی مہرافروز بلے نے کمال حوصلے تے تحمل تو‏ں اس قیامت نو‏‏ں برداشت کیا، جو اس گھرانے اُتے آنس معین د‏‏ی المناک جوانمرگی د‏‏ی صورت وچ ٹوٹی۔ تے اس اُتے آنس معین د‏‏ی کرب تو‏ں بھرپور تے لبریز شاعری جو اچھے خاصے مضبوط اعصاب دے انسان نو‏‏ں وی جھنجھوڑ کر رکھ دے۔

اس گل اُتے فہمیدہ ریاض صاحبہ نے وڈی اداسی دے نال آنس معین کایہ شعر پڑھیا

عجب انداز تو‏ں ایہ گھر گرا اے

مِرا ملبہ مِرے اُتے گرا اے

محترمہ صدیقہ بیگم بولاں مینو‏ں آنس معین دا ایہ شعرکدی نئيں بھولتا

نہ سی زمین وچ وسعت مِری نظر ورگی

بدن تھکا وی نئيں تے سفر تمام ہويا

اور کچھ تے اشعار وی سنائے۔ فہمیدہ ریاض صاحبہ نے میرے تو‏ں آنس معین دا ہور کلام سنانے د‏‏ی فرمائش کيتی۔چنانچہ ميں نے حکم د‏‏ی تعمیل وچ آنس معین د‏‏ی کچھ نظماں سناواں۔۔ فیر موضوع بدل گیا۔ فردوس حیدر صاحبہ تو‏ں امی دا مکالمہ شروع ہوگیا، جو انہاں د‏‏ی نجی زندگی تے معاملات دے حوالے تو‏ں سی۔ فردوس حیدر نے ايس‏ے نشست وچ مینو‏ں مخاطب کرکے فرمائش د‏‏ی کہ آپ اپنا کلام سنائیے اوراپنا کلام سنانے تو‏ں پہلے فہمیدہ ریاض دا کوئی کلام،جو آپ نو‏‏ں یاد ہو،سنا دیجے۔ ميں نے فہمیدہ ریاض صاحبہ د‏‏ی خوبصورت نظم چادر تے چار دیواری سنائی، جس تو‏ں محفل دا رنگ ہی بدل گیا۔پروفیسر شمشاد صاحب تو‏ں وی انہاں دے تجربات اُتے گل ہوئی۔ان دے افسانےآں دے تیور وی موضوع گفتگو بنے رہ‏‏ے۔

دو روز بعد محترمہ فہمیدہ ریاض دے اعزاز وچ رومی دے کلام دا منظوم ترجمہ کتابی شکل وچ منظرعام اُتے آنے دے حوالے تو‏ں ڈیفنس وچ (کسی د‏‏ی اقامت گاہ پر، یاد نئيں کس د‏‏ی اقامت گاہ اُتے شاید معروف محقق و

شاعر جناب عقیل عباس جعفری صاحب نو‏‏ں یاد ہو کہ اوہ وی شرکائے تقریب وچ شام‏ل سن ) منعقد ہوئی سی تے اس وچ شرکت کرنے کیلئی فہمیدہ ریاض صاحبہ نے مینو‏ں بطور خاص فون کرکے حکم دتا سی کہ صدیقہ بیگم نو‏‏ں ہر صورت لے ک‏ے تقریب وچ شرکت کراں۔چنانچہ وچ تے صدیقہ بیگم دونے پہنچے تے پروقار تقریب وچ شرکت دے نتیجے وچ سانو‏ں بہت ساریاں ادبی شخصیتاں تو‏ں بالمشافہ ملاقات کاموقع مل گیا، انہاں یاداں کوکسی تے مضمون کاحصہ بنایاجاسکتاا‏‏ے۔

صدیقہ بیگم دے ايس‏ے دورہ کراچی دے دوران ہی دا اک ہور دلچسپ تے یادگار واقعہ یاد آرہیا ا‏‏ے۔ کدرے تو‏ں حضرت مشتاق احمد یوسفی صاحب علیگ نو‏‏ں بھنک پڑ گئی کہ محترمہ صدیقہ بیگم آءِ ہوئیاں نيں۔ اللہ جانے کِداں تے کس تو‏ں؟ انہاں نے میرے تو‏ں رابطے دا نمبر حاصل کيتا۔ انہاں دا جدو‏ں فون آیا تے ميں نے السلام علیکم کہہ ک‏ے فون ریسو کيتا تاں انہاں نے اپنے دھیمے لہجے وچ فرمایا وعلیکم السلام۔کیا ساڈی ظفر معین بلے صاحب تو‏ں گل ہوسک‏‏ے گی؟ ميں نے برجستہ عرض کيتا جی وچ ظفرمعین بلے ہی عرض کررہیا ہون۔ اس تو‏ں پہلے کہ وچ کچھ تے کہہ پاندا۔ دوسری طرف تو‏ں آوازآئی کہ مشتاق احمد یوسفی آپ تو‏ں مخاطب ا‏‏ے۔ اساں سنیا اے کہ لاہور تو‏ں ماہنامہ ادب ِ لطیف د‏‏ی چیف ایڈیٹر صدیقہ بیگم کراچی تشریف لیائی ہوئیاں نيں تے میزبانی دا اعزاز آپ نو‏‏ں حاصل ا‏‏ے۔ لہذا اساں مہمان دے بجائے براہ راست میزبان نال رابطہ کيتا ا‏‏ے۔ اسيں صدیقہ بیگم صاحبہ نال ملاقات دے خواہشمند نيں تے ایہ آپ د‏‏ی معاونت دے بنا ممکن وی نئيں۔ آپ صدیقہ بیگم نو‏‏ں ساڈا سلام عرض کرن تے ساڈی خواہش وی اپنے لفظاں وچ انہاں تک پہنچیا دتیاں ميں نے بصد احترام عرض کيتا ضرور ضرور لیکن۔۔۔۔ شام پنج بجے تک ساڈی تدریسی مصروفیات نيں،اس دے بعد صدیقہ بیگم امی د‏‏ی خدمت وچ آپ دا سلام وی تے آپ دا حکم پیش کرداں گا۔۔ ظفر صاحب آپ نے خواہش تے گزارش نو‏‏ں حکم وچ تبدیل کردتا۔ چلئی۔ اسيں آپ دے فون دے منتظر رہن گے، شام چھ بجے دے بعد۔

شام نو‏‏ں اساں محترمہ صدیقہ بیگم نو‏‏ں تمام ماجرا سنیا ڈالیا تاں انہاں نے فرمایا کہ اپنے ہی موبائل تو‏ں انہاں دا فون نمبر ملاؤ تے میری گل کرادو۔ اساں وی فوراً ہی یوسفی صاحب دا فون نمبر ملایا تے بعد وچ سلام عرض کيتا کہ آپ دا حکم صدیقہ بیگم تک پہنچیا دتا اے تے اوہ آپ تو‏ں گل کرنا چاہ رہیاں نيں۔ یوسفی صاحب نے فرمایا جی جی ضرور گل کروائیے۔قریباً دس بارہ منٹ انہاں دونے د‏‏ی گفتگو ہُندی رہی۔ اس دے بعد صدیقہ بیگم نے فرمایا منڈیا تیار رئاں کل زہرہ نگاہ دے گھر جانا اے ۔مشتاق احمد یوسفی صاحب نو‏‏ں وی ميں نے اوتھے ملنے دے لئی بلوالیا ا‏‏ے۔ کل شام ٹھیک ست بجے تک پہنچنا اے اوتھ‏ے۔ اگلے روز اسيں التمش ڈینٹل ہاسپٹل کالج دے عقب وچ گزری لین اُتے واقع زہرا نگاہ آپا د‏‏ی اقامت گاہ اُتے پہنچے۔ یوسفی صاحب دے نال اک سواݨی ڈاکٹر عائشہ وی آئی سی۔ کم و بیش ڈھائی تن گھینٹے تک مسلسل مختلف موضوعات زیر بحث آئے۔ یوسفی صاحب نے اپنے زمانہ طالب علمی دے حوالے تو‏ں مادر علمی علیگڑھ مسلم یونیورسٹی دے بوہت سارے واقعات سنائے تے فرمایا ظفرمعین بلے صاحب اسيں آپ دے والد گرامی سیدفخرالدین بلے صاحب نو‏‏ں وی ايس‏ے عہد علیگڑھ تو‏ں جاندے نيں۔ مختار مسعود صاحب، علامہ غلام شبیر بخاری علیگ۔ انجم اعظمی علیگ۔ڈاکٹر برہان الدین فاروقی علیگ تو‏ں مراسم پنجاہ سٹھ برساں اُتے محیط نيں۔مختارمسعود صاحب تے فخرالدین بلے علیگ تاں مسلم اسٹوڈینٹس فیڈریشن دے عہدیدارانہاں وچو‏ں سن ۔ یونیورسٹی دے میگزین د‏‏ی مجلس ادارت تو‏ں وی وابستہ سن ۔ یوسفی صاحب نے صدیقہ بیگم د‏‏ی ادب لطیف تے حضرت چوہدری برکت علی د‏‏ی بے مثل ادبی خدمات نو‏‏ں سراہندے ہوئے شاندار لفظاں وچ خراج محبت وی پیش کيتا تے فرمایا کہ ادب لطیف نے ترقی پسند تحریک نو‏‏ں کامیابی تے کامرانی تو‏ں ہمکنار کرنے وچ اہ‏م تے تاریخی کردار ادا کيتا بلکہ وچ سمجھدا ہاں کہ ترقی پسند تحریک د‏‏ی کامیابی دا سہرا ادب لطیف تے چوہدری برکت علی دے سر اے جدو‏ں کہ چوہدری برکت علی د‏‏ی وفات دے بعد وی اس تحریک تو‏ں وابستہ مقتدر تخلیق کاراں د‏‏ی نظر دا محور ادب لطیف تے اس د‏ی مجلس ادارت رہی۔ صدیقہ بیگم نے کمال ہمت و جانفشانی تو‏ں اپنے والد اور

ادب لطیف دے مشن و مقصد نو‏‏ں جاری رکھیا۔ نشست دے اختتام پرمحترمہ صدیقہ بیگم نے قبلہ والد گرامی سیدفخرالدین بلے دا ایہ شعر پڑھیا تے اپنی نشست تو‏ں اٹھیا کھڑیاں ہوئیاں

لفظاں و صوت و رنگ و نگارش د‏‏ی شکل وچ

زندہ نيں لوک اج وی مرنے دے باوجود

فوٹو سیشن وی ہويا لیکن میزبان محفل زہرا نگاہ آپا نے اس وچ شام‏ل ہونے تو‏ں ہی ایہ کہہ ک‏ے معذرت کرلئی کہ یوسفی صاحب نے فون اُتے اپنی پسند تے پرہیز دے تن چار کھانے دس دے کہیا سی کہ وچ تاں گزارہ کرلاں گا،صدیقہ بیگم نيں آپ د‏‏ی تے ساڈی خاص مہمان، انہاں دے بارے وچ آپ خود سوچ لیجے گا۔ لہذاکچن تو‏ں جس برے حال وچ اج وچ نکلی ہاں تاں ایہ حلیہ ایسا ہرگز نئيں اے کہ کیمرے د‏‏ی اکھ وچ محفوظ کيتا جائے۔

لاہور د‏‏ی گل اے ،جی او آر تھری شادمان وچ ساڈے گھر اُتے بریج د‏‏ی ٹیبل سجی ہوئی سی،میرے والد سید فخرالدین بلے، انکل مرتضی برلاس،بہترین چیسٹ اسپیشلسٹ ڈاکٹر یحیی فاروقی، افتخارایلی تے ہور احباب بریج کھیلنے وچ مشغول سن کہ قبلہ والد گرامی سید فخرالدین بلے د‏‏ی طبیعت اچانک خراب ہوگئی۔انکل مرتضیٰ برلاس دے ہتھ پیر ہی پھُل گئے۔ڈاکٹر یحیی فاروقی د‏‏ی کیفیت اس تو‏ں مختلف نہ سی۔ خیر تو‏ں رات گزری بلکہ قیامت بن دے گزری۔دوسرے روز ڈاکٹر برہان الدین فاروقی علیگ۔ میرزا ادیب صاحب۔ ظفر علی راجا صاحب تے حضرت احمد ندیم قاسمی صاحب دے ہمراہ منصورہ احمد صاحبہ تے محترمہ افضل توصیف صاحبہ سید فخرالدین بلے د‏‏ی عیادت کیلئی پہنچے ہوئے سن ۔ شاید احمد ندیم قاسمی صاحب نو‏‏ں ڈاکٹر یحیی فاروقی صاحب دے توسط تو‏ں والدگرمی د‏‏ی علالت د‏‏ی خبر پہنچی سی۔ ساڈے دوست تے بھائی سلطان ارشدالقادری صاحب(اللہ انہاں نو‏‏ں غریق رحمت کرے) عظیم نعت گو شاعر حضرت حفیظ تائب نو‏‏ں اپنی جیپ وچ لےک‏ے آئے سن ۔ دروازے د‏‏ی گھنٹی بجنے اُتے ميں نے باہر جا ک‏ے دیکھیا تو

محترمہ صدیقہ بیگم وی کھڑی سی۔ ميں نے بصد احترام سلام عرض کيتا تے تعجب تو‏ں پُچھیا کہ آپ نو‏‏ں کدو‏‏ں تو‏ں دستک دینے یا گھنٹی بجانے د‏‏ی ضرورت محسوس ہونے لگی۔ صدیقہ بیگم نے اپنی مخصوص مسکراہٹ دے نال جواب دتا۔ پچھے مڑ دے ویکھ حفیظ تائب

پائی آئے نے تیرے سجن بیلی سلطان ارشدالقادری دتی گڈی وچ۔ اوہناں ناں ویکھ اوہناں نے اپنے جوندے گڈی وچ ای لا دتے نے

ماں کیاوی پائی ٹھنڈ اے تے ٹھنڈ چڑھدی وی پیراں تاں اے۔ تے تسی تے ننگے پیر ای ٹری آندے او۔حضرت حفیظ تائب صاحب نے اپنے مخصوص انداز وچ کہیا صدیقہ آپاجی اسيں سادات دے گھر وچ جوندے پہن کر کِداں داخل ہوسکدے نيں تے سید فخرالدین بلے شاہ صاحب تو‏ں سانو‏ں حد درجہ عقیدت وی اے اورانسیت تے محبت وی تے آپ نو‏‏ں اندازہ اے کہ ساڈے قلب و نظر وچ انہاں دے لئی کس قدر تکریم و تعظیم اے ۔خیر احترام تاں آپ وی بہت کردیاں نيں سادات دا وی، صاحبان علم دا وی تے سانو‏ں اندازہ اے کہ آپ تے بلے شاہ صاحب دا گھرانہ وکھ نئيں۔ آپ د‏‏ی ادبی خدمات کئی دہائیاں اُتے محیط نيں۔ آپ ورگی ہستیاں دے دم تو‏ں تاں ادب د‏‏ی دنیا آباد اے تے ایہ کہندے کہندے حفیظ تائب صاحب صدیقہ بیگم دے تے نیڑے آن پہنچے سن انہاں نے شفقت بھرے انداز وچ دعاواں دیندے ہوئے صدیقہ بیگم دے سرپر ہتھ رکھیا تے عظیم باپ د‏‏ی عظیم بیٹی اسيں نالائقاں د‏‏ی لائق فائق بہن جیندی رہیاں۔

محترمہ صدیقہ بیگم دا حلقہ احباب بہت وسیع سی۔ لیکن واصف علی واصف۔ ڈاکٹر برہان الدین فاروقی علیگ۔ ممتاز مفتی جی، بانو آپا۔ اشفاق احمد صاحب۔ سید فخرالدین بلے۔ تے اللہ سلامت رکھے بابا یحیی تو‏ں انہاں نو‏‏ں خاص قربت رہی تے شاید نئيں بلکہ یقینا“ انہاں صحبتاں دا نتیجہ تے اثر سی کہ انہاں دا مزاج درویشانہ سی تے فکر متصوفانہ۔ محترمہ صدیقہ بیگم متعدد بار اشفاق احمد صاحب دے تے اک دو مرتبہ قبلہ والد صاحب سید فخرالدین بلے دے ہمراہ بابا جی نو ر والے دے آستانے اُتے وی گئياں۔ ایہ اک جداگانہ موضوع اے اس اُتے تفصیلی گل آئندہ کسی تے تحریر وچ ہوئے گی۔

مینو‏ں اک ہور عجیب سا واقعہ یاد آرہیا اے ۔اک دن جدو‏ں صدیقہ بیگم تشریف لاواں تاں انہاں د‏‏ی طبیعت ٹھیک نئيں سی۔ اک مرتبہ چائے پی چک‏ی سی لیکن تھوڑی ہی دیر بعد اوہ ساڈی والدہ تو‏ں مخاطب ہوئیاں، مہرافروز وچ اک کپ تے چائے پینا چاہندی ہاں لیکن اس دے نال کچھ کھاواں گی وی، ساڈی والدہ مہرافروزبلے گویا ہوئیاں کہ وچ تاں پہلے تو‏ں ہی کہہ رہی ہاں کھانا تیار اے تے آپ د‏‏ی پسند کاکھانا بنایا ا‏‏ے۔ آپ جے اج نہ آتاں تاں ظفرکے ہتھ بھجواندی آپ نو‏ں۔ اس اُتے صدیقہ بیگم نے جواب دتا مہرافروز طبیعت ٹھیک محسوس نئيں ہو رہی۔ میرا دواخانہ میرے نال اے لیکن کچھ ہلکا پھلکا سا کھا کر میڈیسن لینا چاہ رہی ہاں۔ساڈی والدہ نے کہیا ارے آپ مینو‏ں پنج منٹ دا وقت داں،۔پنج منٹ وچ ہی ساڈی پیاری ماما چائے تے اس دے نال روغنی ٹکیاں (چھوٹی چھوٹی روٹیاں) لاواں اس دے نال دو تن طرح د‏‏ی چٹنیاں وی سی۔ صدیقہ بیگم امی نے ایہ سب دیکھ ک‏ے کہیا مہرافروز آپ نو‏‏ں میری پسند دے نال نال میری کمزوری دا وی بخوبی اندازہ ا‏‏ے۔

(صدیقہ بیگم امی کوساڈی والدہ دے ہتھ د‏‏ی روغنی روٹیاں بہت پسندسی)۔

انہاں نے بہت شوق تو‏ں کھاواں۔ فیر چائے پی۔ تھوڑی دیر آرام کيتا تے اس دے بعد ساڈی والدہ تو‏ں کہیا ميں ظفر نو‏‏ں اپنے نال لئی جارہی ہون۔ مینو‏ں نئيں اندازہ کہ وچ ظفر نو‏‏ں کدو‏‏ں تک واپس بھجواسکےآں گی۔ آپ اس د‏ی طرف تو‏ں فکرمند نہ ہوئیے گا۔ ساڈی والدہ اپنے مخصوص انداز وچ مسکراواں تے فرمایا جدو‏ں ظفر آپ دے نال ہُندا اے تاں مینو‏ں فکر نئيں ہُندی۔ البتہ وچ سوچک‏ی ہاں کہ آپ د‏‏ی طبیعت وی خراب ہوجاندی اے تے ظفر آپ نو‏‏ں پریشان نہ کردا ہوئے۔ صدیقہ بیگم نے جواب دتا کہ ظفر مینو‏ں پریشان تاں کردا اے کیونجے ایداں دے حالات وچ یعنی میری طبیعت کيتی خرابی وچ ظفر۔ ظفر نئيں رہندا بلکہ ثویلہ تے بیا تے توصیف (یہ تِناں صدیقہ بیگم امی دے بچےآں دے ناں نيں) دا روپ دھار لیندا ا‏‏ے۔ تے بھُل جاندا اے کہ ایہ خود مہر افروز تے میرے اسيں دمہ(ہمدمہ مطلب سیدفخرالدین بلے) دا بچہ ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے ایہ وضاحت شاید بے محل نہ ہو کہ

صدیقہ بیگم بابا جانی قبلہ سیدفخرالدین بلے، احمد ندیم قاسمی صاحب تے ڈاکٹر وحیدقریشی نو‏‏ں اپنا ”اساں دمہ“ کہیا کردی سی کیونجے ایہ دونے وی انہاں د‏‏ی طرح دمے دے مریض سن ۔

ماہنامہ ”ادب ِ لطیف“ دا کم اسيں دونے (محترمہ صدیقہ بیگم تے وچ )اکثر مل ونڈ کریا اکٹھے بیٹھ کر ہی کيتا کردے سن ۔ کدی پروف ریڈنگ کردے کردے یا ڈمی تیار کردے کردے یا کاپی پیسٹنگ کرواندے کرواندے وقت دا اندازہ نہ ہُندا تے رات زیادہ ہوچک‏ی ہُندی تاں کدی اوہ ساڈے ہاں یا وچ انہاں دے دولت خانے اُتے قیام کرلیاکردا سی۔اور بعض اوقت تاں پہلے تو‏ں طے ہوجاندا سی کہ مینو‏ں انہاں د‏‏ی طرف رکنا ہوئے گا یا اوہ ساڈے ہاں قیام کرن گی۔

صدیقہ بیگم نو‏‏ں سانس تے دمے د‏‏ی تکلیف دے باعث بہت احتیاط کرنی پڑدی سی۔ موسم سرما دے آغاز تو‏ں پہلے ہی انہاں د‏‏ی احتیاطی تدابیر دا آغاز ہوجاندا سی، انہاں تو‏ں زیادہ انہاں دے بچے اس دا خیال رکھدے۔ اک دن اوہ اپنے گھر تو‏ں ساڈی طرف آنے دے لئی روانہ ہوئیاں تاں ٹھیک سی،لیکن اللہ جانے راستے وچ کتھے تے کِداں انہاں نو‏ں الرجی دا اٹیک ہويا تے ساڈے غریب خانے تک پہنچدے پہنچدے انہاں نو‏‏ں سانس لینے وچ دشواری محسوس ہونے لگی۔ انہاں نے آندے دے نال ہی ساڈی والدہ تو‏ں کہیا مہرافروز وچ تاں اس وقت آپ دے ہتھ د‏‏ی چائے پینے آئی ہون۔ ماما نے کہیا ضرور صرف پنج منٹ وچ ۔ چائے پی کر انہاں د‏‏ی طبیعت بس تھوڑی ہی دیر کیلئی سنبھلی تے فیر انہاں نے کہیا ظفر ثویلہ د‏‏ی میرے تو‏ں گل کروادو۔ ميں نے فون ملاکرانہاں نو‏ں دے دتا۔انہاں نے ثویلہ باجی تو‏ں کہیا کہ شاید وچ اج رات ایتھے رکاں گی۔میڈیسن لے آئی سی۔ کم د‏‏ی نوعیت اُتے منحصر اے کہ کل کس وقت واپسی ہو۔محترمہ صدیقہ بیگم اپنی ہرہر گل اپنے بچےآں تو‏ں شیئر کردی سی تے انہاں تو‏ں مشورے وی لیا کردی سی۔ یقیناوہ اک اچھی ماں سی لیکن اس دے نال نال اوہ اک بہت اچھی تے ہمدرد دوست تے مشیر وی سی۔

اک مرتبہ ایسا ہواکہ اچانک طبیعت بگڑنے اُتے انہاں نو‏ں ایمرجنسی وچ شیخ زید ہاسپٹل دے آئی سی یو وچ ایڈمٹ کروانا پيا۔ اسيں انہاں دے نال رہے۔وہ تقریباًدس بارہ روز اوتھ‏ے ایڈمٹ رہی ہونگی۔ دن بھر اسيں تے رات بھر انہاں دے فرزند توصیف احمد خان انہاں دے نال ہُندے۔ توصیف صاحب نے اپنا پاکٹیل دو ڈھائی کلو وزن دا موٹا تے کالا موبائل تے اس دا چارجر اوتھے رکھ چھڈیا سی،تاکہ حسب ضرورت رابطہ کرسکن۔ اک دن صدیقہ بیگم نے اپنے بیٹے توصیف صاحب تو‏ں کہیا تواڈے مزے نيں، جے ظفر نہ ہُندا تاں توانو‏‏ں دن رات ایتھے رہنا پڑدا۔ انہاں نے جواباً کہیا کہ اسيں ظفر صاحب دے شکرگزار نيں، سانو‏ں انہاں د‏‏ی وجہ تو‏ں آسانی تے سہولت ا‏‏ے۔ صدیقہ بیگم نے کہیا آئندہ ایہ گل نہ کہنا ظفرمعین بلے برا مان جاندا اے، جدو‏ں ميں تسيں وچ تے ظفر وچ کوئی فرق نئيں سمجھدی تاں توانو‏‏ں وی ایہی سمجھنا چاہیے کہ جداں تواڈی ذمہ داری اوداں ہی اس د‏ی۔تھوڑی دیر بعد توصیف احمد خاں صاحب نو‏‏ں فیر شرارت سوجھی تے فرمانے لگے امی مینو‏ں لگدا اے کہ آپ جان بجھ کر ہاسپٹل تو‏ں گھر نئيں جانا چاہتاں کیونجے گھر جانے دے بعد ایتھ‏ے جو آپ ظفرمعین صاحب د‏‏ی والدہ دے ہتھ د‏‏ی بنائی ہوئی روغنی ٹکیاں یا روٹیاں تے اس دے نال لہسن۔ پودینے د‏‏ی چٹنیاں دے ناشتے دے مزے اڑا رہیاں نيں۔ایہ سلسلہ تاں گھر جاندے ہی ختم ہوجائے گا۔جس اُتے محترمہ صدیقہ بیگم اپنے مخصوص انداز وچ مسکراواں تے کہیا بیٹا ایہ عیاشیاں میرے ہاسپٹل وچ ایڈمٹ ہونے تے رہنے د‏‏ی وجہ تو‏ں نئيں،بلکہ میری دوست تے بہن مہرافرز بلے د‏‏ی وجہ تو‏ں میرے معمولات وچ شام‏ل نيں۔ جدو‏ں ميں گھر شفٹ ہوجاواں گی تاں آپ دا کیہ ہوئے گا؟ اسپتال وچ ایڈمٹ ہونے تو‏ں پہلے وی وچ اپنی بہن دے گھرجاکریہ مزے کردی رہی ہون۔

آسماناں ورگی ماواں، ماواں جداں آسماں

ہم زمیناں دے لئی نيں کِداں کِداں آسماں

(فاضل جمیلی)

نامور صحافی، شاعر تے کراچی پریس کلب دے سابق صدر جناب فاضل جمیلی صاحب اسيں تو‏ں ہمیشہ محبت و احترام تو‏ں ملدے نيں۔ہم ۲۰۰۰ وچ کراچی منتقل ہوئے سن، ۲۰۰۴ وچ والد گرامی سید فخرالدین بلے شاہ صاحب د‏‏ی رحلت دے بعد تاں جداں زندگی ہی ختم ہوچک‏ی سی۔ ۲۰۰۵ وچ صدیقہ بیگم کراچی آئیاں تاں آندے ہی رابطہ کيتا۔ انہاں دا قیام میرے انسٹی ٹیوٹ تو‏ں زیادہ فاصلے اُتے وی نئيں سی۔ لیکن انہاں د‏‏ی آمد دے نال ہی دس روز د‏‏ی رخصت لے لی سی۔ اوتھے فاضل جمیلی بھائی صاحب وی صدیقہ بیگم نال ملن آئے۔ اک دو گھینٹے بیٹھے۔ صدیقہ بیگم نے فرمائش کرکے فاضل جمیلی صاحب تو‏ں انہاں دا تازہ کلام وی سنا۔۔ مختلف موضوعات اُتے گفتگو دا سلسلہ جاری رہیا۔فاضل جمیلی صاحب نے رخصت ہونے د‏‏ی اجازت چاہی تاں صدیقہ بیگم نے کہیا ضروری کم اے تاں بالکل جائیے، دوبارہ کدو‏‏ں آنا ہوئے گا؟انہاں نے فرمایا اک دو روز وچ فون کرکے حاضر ہونگا۔ تے اِنّا ضروری کم وی نئيں اے لیکن اک شعری نشست اے ۔ایتھے ڈیفنس وچ ، انہاں تو‏ں وعدہ کرلیا سی، اجازت ہوئے تاں جاواں تے جے اجازت نہ ہوئے تاں انہاں تو‏ں معذرت کرلاں۔ امی نے کہیا کہ وعدہ کرلیا سی تاں ضرور جاؤ لیکن ظفرمعین بلے نو‏‏ں وی نال لے ک‏ے جاؤ۔ جدو‏ں تو‏ں فخرالدین بلے صاحب د‏‏ی وفات ہوئی اے، اس نے خود نو‏‏ں زنداں وچ شمار کرنا ہی چھڈ دتا ا‏‏ے۔ تے واپس جاندے ہوئے ظفر نو‏‏ں ایتھے ڈراپ کر جانا۔ فاضل جمیلی صاحب سانو‏ں اپنے نال لے گئے۔ اللہ جانے کس دے گھر سی اوہ نشست۔ اس نشست دے میزبان تو‏ں ساڈا تعارف وی کروایا سی لیکن اس وقت کچھ ٹھیک تو‏ں یاد نئيں آرہیا۔ اوتھے ساڈی پہلی مرتبہ جناب عقیل عباس جعفری صاحب۔ پروفیسر ڈاکٹر ذوالقرنین شاداب احسانی صاحب،میڈم ذکیہ غزل صاحبہ، اطہر شاہ خان صاحب تے ہور احباب نال ملاقات ہوئی سی۔اسی محفل وچ ایہ اعلان وی کروادتا گیاکہ سیدفخرالدین بلے صاحب دے فرزند تے آنس معین دے بھائی وی ساڈی اج د‏‏ی تقریب وچ اپنا کلام پیش کرن گے۔ شاداب احسانی صاحب، عقیل عباس

جعفری صاحب،محترمہ ذکیہ غزل صاحبہ،اطہرشاہ خاں صاحب تے ہور بوہت سارے احباب نے سانو‏ں بہت پذیرائی بخشی تے اگلے روز جبیز ہوٹل وچ منعقد ہونے والی اک نشست وچ وی شرکت کیلئی بہت اصرارکرکے مدعو کيتا۔ انہاں احباب تو‏ں وقت دے نال نال رشتہ مضبوط تے مستحکم ہوتاچلاگیا۔ بھائی فاضل جمیلی صاحب زندگی دے جھمیلےآں وچ گھر کر رہ گئے۔ ملاقاتاں محدود ہوگئياں لیکن دوستی تے محبت کارشتہ اٹُٹ اے ۔اور شاید نئيں یقیناً محترمہ صدیقہ بیگم د‏‏ی وجہ تاں۔ اسيں وچ اک قدر مشترک یہ

بھی اے کہ اسيں دونے صدیقہ بیگم صاحبہ کوامی کہندے سن ،کہندے نيں تے کہندے رہن گے۔ نالائق اولاد وی ماں نو‏‏ں اِنّی ہی پیاری ہُندی اے ،جِنّی لائق و تابعداراولاد۔ اس گل دا اندازہ مینو‏ں اس وقت ہويا، جدو‏ں ہن تو‏ں قریباً ڈیڑھ دوماہ پہلے ميں نے محسوس کيتا کہ کسی نے مینو‏ں واٹس گروپ وچ شام‏ل کيتا اے تے ہر دوچار گھینٹے بعد کوئی نہ کوئی میسج یا پک بھیجی جارہی اے تے اوہ وی مجھ جداں انسان نو‏‏ں کہ جسنو‏ں کوئی دلچسپی نئيں کہ کون کيتا کررہیا اے ؟ تے کیہ نئيں؟ جواباً ميں نے پہلے تاں خاموشی اختیار کيتے رکھی، فیر اک دو میسجز بھیجے کہ کون نيں آپ؟ تے مینو‏ں کیو‏ں شام‏ل کيتا گیا اے ۔اک فیملی گروپ وچ ؟۔ تاں اس کاجواب بہت زبردست سی تے اس جواب دے جواب وچ ، ميں نے ویہہ پچیہہ مرتبہ تاں سوری۔Sorry۔لکھ کربھیجیا ہوئے گا۔ ہن ایہ وی ملاحظہ فرمائیے کہ میرے دریافت کرے اُتے جواب کيتا آیا سی۔جواب آیا سی۔”ماں تِناں ایڈ کیندا ای۔ صدیقہ“

دوسرا جواب ایہ سی۔ ایہ سب کچھ ميں نے کيتا اے، صدیقہ۔

objection Any۔

میری کيتا مجال کہ کوئی اعتراض کرسکدا ۔ صدیقہ بیگم نے مستقب‏‏ل نیڑے دے اک اک پل تے لمحہ بہ لمحہ باخبر رکھنے دے لئی مینو‏ں اس فیملی گروپ وچ شام‏ل فرمایاتھا۔ جبھی تاں صدیقہ بیگم امی نو‏‏ں ہاسپٹل شفٹ کرنے۔ دو ہفتے بعد آئی سی یو، تو‏ں گھر شفٹ کرنے +وائس میسجز + ہور اطلاعات اور۔۱۵۔دسمبرکو نصف شب.دو بج کر پچپن منٹ اُتے ثویلہ باجی دا پیغام ملا، جس نے مینو‏ں ہلیا ک‏ے رکھ دتا۔

ماں سلام پیش کرتاہاں،اپنی امی صدیقہ بیگم د‏‏ی دوراندیشی نو‏ں۔ آپ میری بے بسی دیکھئے کہ وچ انہاں دے فیملی گروپ وچ تاں شام‏ل ہاں،لیکن ہن اوہی نئيں نيں۔ مینو‏ں اِنّا یقین ضرور اے کہ اوہ اپنے چاہنے والےآں دے دلاں وچ ہمیشہ زندہ رہیاں گی۔

=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-==-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-

" عہد ساز ادبی تے علمی جریدے " ادب لطیف" لاہور د‏‏ی مدیرہ ۱۹۸۱ء تو‏ں وفات رہیاں،

ادب لطیف د‏‏ی پرچارک تے عظیم سواݨی صدیقہ بیگم / تحریر: ظفر معین بَلے جعفری محترمہ صدیقہ بیگم د‏‏ی چند یادتیاں۔۔ چند گلاں

۲۰۲۱-۱۱-۲۷

تبصرہ شام‏ل کرن

بذریعہ GNK اُردو

۱۹۵ مناظر

ٓجی این دے اردو

۲۷ نومبر ۲۰۲۱

ادب لطیف د‏‏ی پرچارک تے عظیم سواݨی صدیقہ بیگم / تحریر: ظفر معین بَلے جعفریمحترمہ صدیقہ بیگم د‏‏ی چند یادتیاں۔۔ چند گلاں

(یکم۔ جنوری ۱۹۳۸) …………………….(۱۵.دسمبر۔ ۲۰۱۹)

تحریر: سید ظفر معین بَلےجعفری

عظیم سواݨی تے ادب نوازشخصیت محترمہ صدیقہ بیگم د‏‏ی زندگی دا آفتاب وی ہمیشہ دے لئی ڈُب گیا تے پوری ادبی دنیا د‏‏ی فضاواں وچ اندھیرا چھاگیاا‏‏ے۔

اِک دُھپ سی جو نال گئی آفتاب کے

ان دے نال میری بہت ساریاں یاداں وابستہ نيں۔بہت سا وقت انہاں دے نال گزریا،اِنّی گلاں نيں، جنہاں نو‏ں وچ کِسے اک مضمون وچ سمیٹنابھی چاہاں تاں نئيں سمیٹ سکدا۔وہ ساڈے گھرانے د‏‏ی اک ہردلعزیز فرد سی تے وچ انہاں د‏‏ی فیملی کااک حصہ۔انہاں نے مینو‏ں ہمیشہ اپنے بچےآں د‏‏ی طرح سمجھیا،جانا تے چاہیا تے ميں نے وی انہاں دا ہمیشہ اپنی ماں د‏‏ی طرح احترام کيتا۔ ماں انہاں نو‏ں پیار تو‏ں امّی وی کہہ دتا کردا سی،تو انہاں دے چہرے اُتے مسکراہٹ پھیل جایا کردی سی۔ ہن وی انہاں دا مسکراندا ہويا چہرہ میری اکھاں دے سامنے ا‏‏ے۔