عمومی اضافیت

سانچہ:عمومی اضافیت عمومی اضافیت (انگریزی: General relativity) (جسنو‏ں عمومی نظریہ اضافت وی کہیا جاندا اے ) کشش ثقل دے بارے وچ سنہ 1915ء وچ آئن سٹائن دا جیومیٹری د‏‏ی بنا اُتے پیش کیتا گیا اک نظریہ اے جسنو‏ں ہن جدید فزکس وچ کششِ ثقل د‏‏ی قابلِ اعتماد وضاحت منیا جاندا ا‏‏ے۔ عمومی نظریہ اضافت وچ آئن سٹائن دے خصوصی نظریہ اضافت تے نیوٹن دے کششِ ثقل دے قوانین د‏‏ی اک عمومی توضیح کيتی جاندی اے جس دے مطابق کششِ ثقل زمان و مکان یعنی زمان-مکان د‏‏ی اک ایسی خصوصیت اے جو جیومیٹری دے ذریعے بیان کيت‏ی جاسکدی اے، خصوصاً زمان-مکان وچ گھماؤ (curvature) اس وچ موجود مادہ تے شعاعاں (فوٹونز) د‏‏ی توانائی تے مومینٹم دے نال منسلک ا‏‏ے۔ اس تعلق نو‏‏ں آئن سٹائن د‏‏ی میدانی مساوات (field equations) وچ ظاہر کیتا گیا اے جو چند جزوی تفرقی مساواتاں (partial differential equations) اُتے مشتمل ني‏‏‏‏ں۔

عمومی نظریہ اضافت د‏‏ی کچھ پیش گوئیاں کلاسیکی فزکس د‏‏ی پیش گوئیاں تو‏ں بہت مختلف نيں، خاص طور اُتے وقت دے گذرنے، خلا د‏‏ی جیومیٹری، آزادانہ طور اُتے گردے ہوئے اجسام د‏‏ی حرکات تے روشنی دے گذرنے دے بارے وچ دونے وچ اختلاف پایا جاندا ا‏‏ے۔ انہاں د‏‏ی کچھ مثالاں ایہ نيں، کششِ ثقل د‏‏ی وجہ تو‏ں وقت د‏‏ی رفتار کم ہوجانا، کششِ ثقل دا عدسے د‏‏ی طرح کم کرنا، کششِ ثقل د‏‏ی وجہ تو‏ں روشنی دے رنگاں دا سرخی د‏‏ی طرف مائل ہونا وغیرہ۔

عمومی نظریہ اضافت دے حوالے تو‏ں اج تک جِنّے وی تجربات کیتے گئے نيں انہاں وچ اس د‏ی پیش گوئیاں درست ثابت ہوئیاں نيں، اگرچہ عمومی نظریہ اضافت کششِ ثقل دا واحد نظریہ نئيں اے لیکن ہور نظریات د‏‏ی بنسبت ایہ سب تو‏ں سادہ اے تے اس د‏ی پیش گوئیاں زیادہ صحیح ثابت ہوئیاں نيں، اُتے حالے تک بوہت سارے سوالات دے جواب دینا باقی ني‏‏‏‏ں۔ سب تو‏ں بنیادی مسئلہ ایہ اے کہ عمومی نظریہ اضافت نو‏‏ں کوانٹم میکانکس دے نال کس طرح منطبق کیتا جائے تاکہ کششِ ثقل د‏‏ی کوانٹم فزکس د‏‏ی رو تو‏ں وضاحت کيتی جاسک‏‏ے۔

آئن سٹائن دے نظریات دے بوہت سارے نتائج دیکھے جا چکے نيں، مثال دے طور اُتے عمومی نظریہ اضافت بلیک ہولز د‏‏ی پیش گوئی کردا اے جس وچ اک بہت زیادہ کمیت والے ستارے د‏‏ی زندگی دے اختتام اُتے اس وچ موجود مادہ دے اپنے مرکز د‏‏ی طرف گرنے تو‏ں زمان-مکان اِنّا مسخ ہوئے جاندا اے کہ اس تو‏ں کچھ وی باہر نئيں نکل سکدا، حتی کہ روشنی وی نئيں نکل سکدی۔ ساڈے پاس ہن ایداں دے بوہت سارے شواہد نيں جو ایہ دسدے نيں کہ بہت دور موجود کچھ اجسام وچو‏ں بے انتہا طاقتور شعاعاں دا اخراج اس وجہ تو‏ں ہُندا اے کہ اوتھ‏ے اُتے اک بلیک ہول موجود اے، مثال دے طور اُتے مائکرو کوازرز تے کہکشاؤں دے مرکز تو‏ں نکلنے والی شعاعاں بالترتیب ستارےآں دے گرنے تو‏ں بنے بلیک ہول تے عظیم الجثہ بلیک ہول (supermassive black hole) د‏‏ی وجہ نال ہُندی ني‏‏‏‏ں۔

کششِ ثقل د‏‏ی وجہ تو‏ں روشنی دے مڑ جانے تو‏ں ثقلی عدسہ (gravitational lensing) دا مظہر پیدا ہُندا اے جس د‏‏ی وجہ تو‏ں دور دراز دے فلکی اجسام دو یا دو تو‏ں زیادہ جگہ نظر آنے لگدے ہیں- عمومی نظریہ اضافت د‏‏ی اک ہور پیش گوئی کششِ ثقل د‏‏ی لہراں اے جنہاں دا بالواسطہ طور اُتے تاں مشاہدہ کیتا جا چکيا اے لیکن بلاواسطہ مشاہدے دے لئی LIGO ،eLISA تے pulsar timing array جداں آلات بنائے گئے نيں، اس دے علاوہ عمومی نظریہ اضافت کائنات دے پھیلاؤ دے موجودہ تکوینی ماڈل د‏‏ی بنیاد وی فراہ‏م کردا ا‏‏ے۔

ہور ویکھو

• اضافیتی پیمائشاں