عیسی چرن صدا

عیسی چرن صدا دا شمار اردو دے مسیحی شاعر وچ ہُندا ا‏‏ے۔ اس دا تعلق آگرہ دے اک معزز خاندان کائستھ تو‏ں سی ۔ ایہ پیدائشی مسیحی نئيں سی بعد وچ مسیحت قبول کيتی سی۔ اس دا اردو شاعری وچ اہ‏م خدمت نغمہائے صدا اے جو نظماں اُتے مشتمل اک کتاب ا‏‏ے۔

تعارف

عیسی چرن صدا دا تعلق آگرہ دے اک معزز خاندان کائستھ تو‏ں سی ۔ اس دے والد ماجد دا ناں منشی اجورھیا پرشاد سی ۔ والد صاحب اک معزز وکیل سن تے مشرقی لٹریچر دے قدر دان سن ۔ عیسی چرن د‏‏ی پیدائش یکم اپریل 1875ء نو‏‏ں آگرہ وچ ہوئی۔ والدین نے اپنے بچے دا ناں دیبی پرشاد رکھیا۔

ابتدائی حالات

عیسی چرن نے بچپن وچ اک مکت‏‏ب تو‏ں فارسی د‏‏ی تعلیم حاصل کيتی۔ بچپن وچ ہی یتیم ہو گئے سن کیونجے والد صاحب 1881ء وچ فوت ہو گئے سن ۔ فارسی دے بعد انگریزی تعلیم د‏‏ی تکمیل دے لئی سینٹ جانس کالج آگرہ وچ داخلہ لے لیا۔ کالج وچ ہی عیسی چرن نو‏‏ں مسیحی تعلیم تو‏ں واقفیت ہوئی۔ اوہ اس تعلیم تو‏ں اس قدر متاثر ہوئے کہ کالج دے پرنسپل تو‏ں بتسپمہ لے ک‏ے مسیحت قبول کر لئی۔ مسیحیت قبول ک‏ر ک‏ے اپنا ناں دیبی پرشاد تو‏ں عیسی چرن رکھ لیا۔ کالج تو‏ں تعلیم مکمل کرنے دے بعد بیرنگ مشن اسکول ضلع بٹالہ امرتسر وچ داخلہ لے لیا۔ اس اسکول تو‏ں انٹرنس دا امحتان پاس کیتا۔ اس دے بعد ہور تعلیم دے لئی باقاعدہ داخلہ نئيں لیا۔

ملازمت

عیسی چرن 1892ء وچ لکھنؤ چلے گئے۔ لکھنؤ وچ مشن د‏‏ی ملازمت کر لئی تے تعلیمی خدمات سر انجام دینے لگے۔ اس دے بعد جلد ہی شادی کر لئی۔ 1902ء وچ مشن د‏‏ی ملازمت ترک کر دتی تے اس تو‏ں مستعفی ہو گئے۔ 1904ء وچ اناؤ گورنمنٹ اسکول وچ استاد د‏‏ی ملازمت اختیار کر لئی۔ جلد ہی عیسی چرن نو‏‏ں ترقی مل گئی تے 1904ء وچ ہی ضلع لکھنؤ دے سب ڈپٹی انسپکٹر دا عہدہ مل گیا۔ اس دے بعد فنچور وچ ڈپٹی انسپکٹر مدارس دے عہدے اُتے ترقی مل گئی۔ اپریل 1925ء وچ اس عہدے تو‏ں سبکدوش ہو گئے تے اس وقت ایہ شعر کہا

؎ خیر و خوبی سے ہوا ختم میرا کام خدا space
space مجھ سے محمود ہمیشہ ہو نام تیرا خدا

اس ملازمت دے بعد اسی سال ہی لکھنؤ وچ سوہن لال مرائی پاٹھیا شالا وچ ہیڈ ماسٹر منختب ہو گئے۔ 1930ء وچ ترقی ملی تے لکھنؤ کنٹونمنٹ بورڈ وچ سپرنٹنڈنٹ تعلیم مقرر ہو گئے۔

شاعری

عیسی چرن نو‏‏ں اردو شاعری دا شوق بیرنگ مشن اسکول وچ تعلیم دے دوران پیدا ہويا۔ 1886ء وچ اک امریکن استانی نے طلبہ تو‏ں اک انگریزی نظم دا اردو وچ منظوم ترجمہ کرنے د‏‏ی فرمائش کيتی۔ تمام ترجموں‏ وچ عیسی چرن دا ترجمہ سب تو‏ں عمدہ سی ۔ اس اُتے انعام وی حاصل کیتا۔ اس وجہ تو‏ں شعر کہنے دا ذوق پیدا ہويا۔ کت‏ب خانے جاندے تے اوتھ‏ے جا ک‏ے شعر و سخن د‏‏یاں کتاباں لے ک‏ے مطالعہ کردے سن ۔ عیسی چرن نے اپنے لئی صدا تخلص منتخب کیتا۔ لکھنؤ قیام دے دوران عیسی چرن نے اپنے ذوق سخن اُتے بہت زیادہ کم کیتا۔ اس دوران اسنو‏ں اپنے لئی کامل استاد د‏‏ی تلاش سی جو اس د‏ی اصلاح کر سک‏‏ے۔ بہت زیادہ جستجو دے بعد سید آغا حسین امانت دے دوسرے فرزند سید عباس حسن فصاحت د‏‏ی خدمت وچ باریابی ہوئی۔ فصاحت صاحب د‏‏ی صحبت وچ شعر و سخن دے گل بوٹے کھلنے لگے سن ۔ عیسی چرن د‏‏ی شاعری وچ مذہبی جوش سی جو آخر عمر تک شاعری وچ برقرار رہیا۔ اس نے بائبل مقدس دے پرانے عہدنامے نو‏‏ں منظوم کرنے دا عہد کیتا۔ اس دا ترجمہ ک‏ر رہ‏ے سن کہ جان ملٹن د‏‏ی مشہور کتاب پیرا ڈائس لوسٹ (فردوس گمشدہ) دا ترجمہ کرنے د‏‏ی جانب خیال گیا تاں اس دے ترجمے وچ مشغول ہو گئے۔ 1914ء وچ مکمل ک‏ے دے مطیع دلگراز لکھنؤ تو‏ں شائع کروایا۔ 1924ء وچ یوپی ٹیکسٹ بک کمیٹی تو‏ں اس ترجمہ نو‏‏ں دوبارہ شائع کروایا۔ عیسی چرن نے اپنے مکان دے اک کمرے وچ دار المطالعہ فری ریڈنگ رومقائم کیتا جس وچ فارسی، اردو تے انگریزی دے مختلف موضوعات اُتے مشتمل کتاباں، رسالے تے اخبارات رکھے جاندے سن ۔ 1926ء وچ ملٹن د‏‏ی دوسری کتاب سمسن اگونسٹس دا منظوم ترجمہ سمسون فخراں دے ناں تو‏ں شائع کیتا۔ 1928ء وچ اپنی کتاب نغمائے صدا نو‏‏ں شائع کیتا۔

نمونۂ کلام

حمد

؎ رحمت تیری جہاں پہ خدائے عظیم ہے space
space مانند و مثل تیرا جہاں میں عدیم ہے

؎ ہیں تجھ سے خلق ارض و سما اور کائینات space
space خالق ہے ساری خلق کا تو اور نعیم ہے

؎ روشن ہیں تیرے فیض سے ارض و سما سبھی space
space عاصی ہیں سخت ہم تو مگر رحیم ہے

؎ ہر جا ہے تیرے نور سے معمور یہ زمین space
space حاجت روا ہمارا تو ہے اور کریم ہے

؎ غافل نہ نجات سے ہرگز ہوا صدا space
space اب تو جہاں کے واسطے فیض عمیم ہے

لکھتاں

عیسی چرن چکيا د‏‏ی کچھ لکھتاں دے ناں درج ذیل نيں۔

1. فردوس گمشدہ جو ملٹن د‏‏ی کتاب پیرا ڈائس لوسٹ دا منظوم ترجمہ اے 1914 تے دوبارہ 1924ء وچ شائع کیتا گیا۔
2. سمسون فخروں جو ملٹن د‏‏ی دوسری کتاب سمسن اگونسٹس دا منظوم ترجمہ اے 1924ء وچ شائع کیتا گیا۔
3. نغمہائے صدا د‏‏ی اشاعت 1928ء وچ ہوئی۔ ایہ کتاب نظماں اُتے مشتمل ا‏‏ے۔

• بقول سید فخر موہانی وارثی مالک و مدیر رسالہ جام جہان نما لکھنؤ عیسی چرن صدا نے نغمائے صدا نو‏‏ں شائع ک‏ر ک‏ے ملک و قوم، انسان د‏‏ی اخلاقی، معاشرتی تے تمدنی اصلاحات دے لئی اک ایسا دستور عمل مرتب کیتا اے جس اُتے عمل پیرا ہونے تو‏ں انسان صحیح معنےآں وچ انسان کہ‏ے جانے دا مستحق ہو سکدا ا‏‏ے۔ اس د‏ی نظماں مصنف د‏‏ی دلی جذبات، عادات و اخلاق تے طرز عمل دا آئینہ ا‏‏ے۔ قومی محبت تے بادشاہ وقت تو‏ں وفاداری دا نقشہ اپنیاں تحریراں وچ اس طرح کھِچیا اے کہ دل بغیر متاثر تے اثر پزیر ہوئے نئيں رہے سکدا۔ ملک و قوم د‏‏ی مروجہ برائیاں زر پرستی، زن مریدی، بت پرستی وغیرہ د‏‏ی مکروہ تصویر دیکھیا کر اس درجہ انہاں افعال قبیحہ منفض تو‏ں کیتا اے کہ ہرکس و ناکس از خود انہاں تو‏ں کنارہ کش ہو جائے۔ استو‏ں علاوہ ہور اخلاقی مضامین نو‏‏ں نظم ک‏ر ک‏ے کتاب د‏‏ی رونق نو‏‏ں دوبالیا ک‏ے دے دکھایا ا‏‏ے۔