قدریہ
| ||||
|---|---|---|---|---|
| حصہ | اسلام وچ مذاہب تے شاخاں ، فقہی مذاہب | |||
| انتظامی تقسیم | ||||
ترمیم  | ||||
قدریہ دا عقیدہ
[سودھو]قدریہ فرقے دے لوک خدا دی حکمت توں منکر نيں تے انہاں دا عقیدہ اے کہ کم کرنے نہ کرنے، کھانا کھانے یا نہ کھانے تے خیر و شر وچ خدا دا ارادہ شامل نئيں ہُندا بلکہ انسان خود مختار اے جو چاہے کرے تے جو چاہے نہ کرے۔[۱]
ناں وجہ
[سودھو]فرقہ قدریہ دی ناں وجہ دے بارے وچ محققاں وکھ وکھ الرائے نيں لیکن انہاں نوں قدریہ کہنے دی صحیح وجہ ایہ معلوم ہُندی اے کہ اوہ خدا توں تقدیر دی نفی کرکے اسنوں بندے دے لئی ثابت کردے نيں۔ انہاں دا نقطہ نظر ایہ اے کہ ہر چیز انسان دے ارادہ و قدرت دے تابع اے، گویا انسان اپنی تقدیر خود بناندا اے۔
بانی عقیدہ قدریہ
[سودھو]عقیدہ انکار تقدیر دے سرخیل، معبد جہنی تے غیلان دمشقی نامی دو لوک سن ۔ اول الذکر نے عراق تے ثانی الذکر نے دمشق نوں اپنی دعوت و تبلیغ دا مرکز بنایا۔ عبد الرحمن بن اشعث دی بغاوت جدوں ناکام ہو گئی (اس بغاوت مین معبد برابر دا شریک سی) تاں حجاج نے معبد نوں قتل کر دتا۔ غیلان عرصہ دراز تک شام وچ اپنے عقائد دی اشاعت وچ سرگرم رہیا۔ حضرت عمر بن عبد العزیز تے اس دے درمیان متعدد تحریری مناظرے وی ہوئے جس توں متاثر ہو کے غیلان نے اپنے عقائد دی تبلیغ بند کردتی۔ مگر خلیفہ مذکور دے انتقال دے بعد اوہ فیر قدری عقائد دی دعوت دینے لگا۔ ایتھے تک خلیفہ ہشام بن عبد الملک نے اس دے فتنہ نوں روکنے دے لئی فقیہ شام امام اوزاعی توں اس دا مناظرہ کرایا تاکہ اس دے قتل کيتے جانے دی دلیل ہتھ آسکے۔ مناقب الاوزاعی وچ اس مناظرہ دی پوری تفصیلات نقل کرنے دے بعد مذکور اے کہ امام موصوف نے اس مناظرہ وچ غیلان نوں دلائل قاطعہ توں خاموش کر دتا۔ بعض محققاں نے لکھیا اے کہ غیلان نے امام اوزاعی دا ترکی بہ ترکی مدلل و مسکت جواب دتا تے مناظرہ بالکل برابر تے ہم پلہ سی مگر اس دا مقصد تاں صرف بہانہ قتل دی تلاش سی اس لئی ہشام نے اسنوں قتل کرادتا۔
قدریہ دی تریخ
[سودھو]قدری مذہب غیلان دے خاتمہ دے بعد وی بصرہ وچ صدیاں پھلتا پھولتا رہیا۔ بعض علما دا خیال اے کہ قدری مذہب نے بعد وچ ثنویہ عقائد دا لبادہ اوڑھ لیا۔ ثنویہ دا عقیدہ اے کہ دنیا اُتے دو قوتاں حاکم نيں۔ اک نور دوسری ظلمت۔ نور خیر دا مصدر و ماخذ اے تے ظلمت شر نوں جنم دیندی اے۔ ثنویہ نیک اعمال نوں خدا دی طرف منسوب کردے سن تے افعال قبیحہ نوں اپنی طرف۔ اسلام چونکہ توحید دا علمبردار اے اس لئی اس دے نزدیک ثنویت یعنی دو خدا مننے دا مطلب خدا دے تصور دی نفی اے۔ اسلام وچ کوئی باقاعدہ ثنوی فرقہ نئيں اے۔ ایہ اصطلاح اک خاص مکتب خیال دے لئی مستعمل اے جو تن غیر مسلم افراد بن دیصان، مانی، فردک تے انہاں دے پیروواں تک محدود اے۔[۲]
شیخ شنقیطی رحمہ اللہ دا قول اے:
اللہ تعالی دا فرمان اے "جسنوں اللہ تعالی ہدایت نصیب فرمائے اوہ راہ راست اُتے اے تے جسنوں گمراہ کر دے تاں ایہ نا ممکن اے کہ آپ اس دا کوئی کارساز تے راہنما پاسکن" الکہف/ 17
اللہ جل وعلا نے اس آیت وچ ایہ بیان کيتا اے کہ ہدایت دینا تے گمراہ کرنا صرف اللہ وحدہ دے ہتھ وچ اے تاں جسنوں اوہ ہدایت نصیب فرمادے اسنوں کوئی گمراہ نئيں کر سکدا تے جسنوں اوہ گمراہ کر دے اسنوں کوئی ہدایت دینے والا نئيں اے۔
اور ايسے معنی دی وضاحت بہت ساریاں دوسری آیات وچ کيتی گئی اے ۔
جداں کہ ارشاد باری تعالی اے۔
"اور جسنوں اللہ تعالی ہدایت نصیب کرے تاں اوہی ہدایت یافتہ اے تے جسنوں اوہ راہ توں بھٹکا دے ناممکن اے کہ اللہ دے علاوہ کسی تے نوں اس دا مدد گار پاواں ایداں دے لوکاں دا اسيں قیامت دے دن اوندھے منہ حشر کرن گے تے انہاں دا ایہ حال ہوئے گا کہ اوہ اندھے گونگے تے بہرے ہوݨ گے" الاسراء/ 97
اور فرمان باری تعالی اے۔
"جسنوں اللہ ہدایت دیندا اے تاں اوہی ہدایت والا اے تے جس نوں اوہ گمراہ کر دے تاں ایداں دے ہی لوک خسارے وچ پڑنے والے نيں" الاعراف 178
اور اللہ تعالی دا ایہ ارشاد:
"جسنوں آپ چاہن ہدایت نئيں دے سکدے بلکہ اللہ تعالی ہی جسنوں چاہے ہدایت دیندا اے " القصص 56
اور اللہ سبحانہ وتعالی دا فرمان اے۔
"اور جس نوں فتنہ وچ ڈالنا اللہ نوں منظور ہوئے تاں آپ اس دے لئی ہدایت الہی وچوں کسی چیز دے مختار نئيں" المائدہ 41
اور فرمان ربانی اے:
"گو آپ انہاں دی ہدایت دے خواہش مند رہے نيں لیکن اللہ تعالی اسنوں ہدایت نئيں دیندا جسنوں گمراہ کر دے تے نہ ہی انکا کوئی مددگار ہُندا اے " النحل 37
اور فرمان باری تعالی اے:
"تو جس شخص نوں اللہ تعالی ہدایت دینا چاہے تاں اس دے سینہ نوں اسلام دے لئی کشادہ کردیندا اے تے جس نوں گمراہ کرنا چاہے اس دے سینہ نوں بہت تنگ کردیندا اے جداں کوئی آسمان وچ چڑھدا اے " الانعام 125
اور اس طرح دی آیات بہت ہی ودھ نيں۔
تو انہاں تے قرآن دی اس طرح دی دوسری آیات توں قدریہ دے مذہب دا باطل ہونا اخذ کيتا جاسکدا اے کہ: انسان اپنے عمل بھلائی تے برائی کرنے وچ مستقل اے تے ایہ کہ ایہ مشیت الہی نئيں بلکہ بندے دی اپنی چاہت اے تاں اللہ اس توں پاک تے بلند بالا اے کہ اس دی ملک وچ اس دی مشیت دے بغیر واقع کوئی ہو جائے تے اللہ تعالی اس توں بلند تے وڈا اے۔ .