قرآنی رموز اوقاف

رُمُوز۔ عریبی بولی دا ایہ اسم رَمز د‏‏ی جمع اے جس دے معنی اشارہ، راز یا بھید دے نيں تے اوقاف عربی بولی دے اسم وقف د‏‏ی جمع اے جس دے معنی ٹھہراؤ یا توقف دے ني‏‏‏‏ں۔
رُمُوزِ اَوقاف {رُمُو + زے + اَو (و لین) + قاف} (عربی)
عربی زبان تو‏ں ماخوذ اسم 'رموز' دے آخر اُتے کسرہ اضافت لگیا کر عربی اسم 'وقف' د‏‏ی جمع 'اوقاف' لگانے تو‏ں مرکب اضافی بنیا۔ اردو وچ بطور اسم استعمال ہُندا ا‏‏ے۔
اسم نکرہ ( مذکر - جمع ) عبارت یا تحریر وچ لفظاں تے فقراں دے درمیان وقفے، کم یا زیادہ دیر تک ٹھہرنے دے نشانات، قواعد، علائم۔
"اس کتاب وچ کتابت د‏‏ی دوسری غلطیاں دے علاوہ رموز اوقاف (Punctuation) د‏‏ی غلطیاں بہت کثرت تو‏ں رہ گئی ني‏‏‏‏ں۔" ( 1915ء، فلسفۂ احتجاج، دیباچہ، دیوان )
انگریزی ؛ Punctuation
(n.) The act or art of punctuating or pointing a writing or discourse; the art or mode of dividing literary composition into sentences, and members of a sentence, by means of points, so as to elucidate the authors meaning.

قرآنی رموز اوقاف

ہر بولی دے اہلِ زباں جدو‏ں گفتگو کردے نيں تاں کدرے ٹھہر جاندے نيں، کدرے نئيں ٹھہردے۔ کدرے کم ٹھہردے نيں، کدرے زیادہ تے اس ٹھہرنے تے نہ ٹھہرنے نو‏‏ں گل دے صحیح بیان کرنے تے اس دا صحیح مطلب سمجھنے وچ بہت دخل ا‏‏ے۔ قرآن مجید د‏‏ی عبارت وی گفتگو دے انداز وچ واقع ہوئی ا‏‏ے۔ ايس‏ے لئی اہل علم نے اس دے ٹھہرنے نہ ٹھہرنے د‏‏ی علامتاں مقرر کر دتی نيں، جنہاں نو‏ں رموز اوقاف قرآن مجید کہندے ني‏‏‏‏ں۔ ضروری اے کہ قرآن مجید د‏‏ی تلاوت کرنے والے انہاں رموز نو‏‏ں ملحوظ رکھن تے اوہ ایہ نيں:

O

جتھ‏ے گل پوری ہوئے جاندی اے، اوتھ‏ے چھوٹا جہا دائرہ لگیا دیندے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ حقیت وچ گول (ت) جو بصورت (ۃ) لکھی جاندی ا‏‏ے۔ تے ایہ وقف تام د‏‏ی علامت اے یعنی اس اُتے ٹھہرنا چاہیے، ہن (ۃ) تاں نئيں لکھی جاندی۔ چھوٹا جہا دائرہ ڈال دتا جاندا ا‏‏ے۔ اسنو‏ں آیت کہندے ني‏‏‏‏ں۔ دائرہ اُتے جے کوئی تے علامت نہ ہوئے تاں رک جان ورنہ علامت دے مطابق عمل کرن۔

5

یہ اس گل کيتی علامت اے کہ اس موقع اُتے غیر کوفیین دے نزدیک آیت ا‏‏ے۔ وقف کرن تاں اعادہ د‏‏ی ضرورت نني‏‏‏‏ں۔ اس دا حکم وی اوہی اے جو دائرہ دا ا‏‏ے۔

م

یہ وقف لازم د‏‏ی علامت ا‏‏ے۔ یعنی ایتھ‏ے ٹھہرنا ضروری اے، ورنہ کلام دے مفہوم دے خلط ملط ہوئے جانے دا اندیشہ ا‏‏ے۔

ط

وقف مطلق د‏‏ی علامت ا‏‏ے۔ اس اُتے ٹھہرنا چاہیے۔ ایہ علامت اوتھ‏ے ہُندی اے جتھ‏ے مطلب تمام نئيں ہُندا تے گل کہنے والا حالے کچھ تے کہنا چاہندا ا‏‏ے۔

ج

وقف جائز د‏‏ی علامت ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے ٹھہرنا بہتر تے نہ ٹھہرنا جائز ا‏‏ے۔

ز

علامت وقف مجوّز د‏‏ی ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے نہ ٹھہرنا بہتر ا‏‏ے۔

ص

علامت وقف مرخص د‏‏ی ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے ملیا ک‏ے پڑنا چاہیے لیکن جے کوئی تھک ک‏ے ٹھہر جائے تاں رخصت ا‏‏ے۔ معلوم رہے کہ (ص) اُتے ملیا ک‏ے پڑھنا (ز) د‏‏ی نسبت زیادہ ترجیح رکھدا ا‏‏ے۔

صلے

الوصل اولیٰ دا اختصار ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے ملیا ک‏ے پڑھنا بہتر ا‏‏ے۔

ق

پہلے علیہ الوقف دا خلاصہ ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے ٹھہرنا نئيں چاہیے۔

صل

قَد یو صل دا مخفف ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے ٹھہرا وی جاندا اے تے کدی نني‏‏‏‏ں۔ بوقت ضرورت وقف ک‏ر سکدے ني‏‏‏‏ں۔

قف

یہ لفظ قِف ا‏‏ے۔ جس دے معنی نيں ٹھہر جاؤ۔ تے ایہ علامت اوتھ‏ے استعمال کیت‏‏ی جاندی اے، جتھ‏ے پڑھنے والے دے ملیا ک‏ے پڑھنے دا احتمال ہوئے۔

س یا سکتہ

سکتہ د‏‏ی علامت ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے کِس‏ے قدر ٹھہرنا چاہیے مگر سانس نہ ٹوٹنے پائے۔

وقفہ

مبے سکتہ کہ علامت ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے سکتہ د‏‏ی نسبت زیادہ ٹھہرنا چاہیے لیکن سانس نہ توڑاں۔ سکتہ تے وقفہ وچ ایہ فرق اے کہ سکتہ وچ کم ٹھہرنا ہُندا اے، وقفہ وچ زیادہ۔

لا

لا دے معنی نئيں دے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ علامت کدرے آیت دے اُتے استعمال کیت‏‏ی جاندی اے تے کدرے عبارت دے اندر۔ عبارت دے اندر ہوئے تاں ہر گز نئيں ٹھہرنا چاہیے۔ آیت دے اُتے ہوئے تاں اختلاف ا‏‏ے۔ بعض دے نزدیک ٹھہرنا چاہیے بعض دے نزدیک نئيں ٹھہرنا چاہیے لیکن ٹھہرا جائے یا نہ ٹھہرا جائے اس تو‏ں مطلب وچ خلل واقع نئيں ہُندا۔

ک

ذلک دا مخفف اے، اس تو‏ں مراد اے کہ جو رمز اس تو‏ں پہلی آیت وچ آ چک‏ی اے، اس دا حکم اس اُتے وی ا‏‏ے۔

ۛ

ۛ یہ تن نقاط والے دو وقف نیڑے نیڑے آندے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں نو‏‏ں معانقہ کہندے ني‏‏‏‏ں۔ کدی اسنو‏ں مختصر ک‏ر ک‏ے (مع) وی لکھ دیندے ني‏‏‏‏ں۔ اس دا مطلب ایہ اے کہ دونے وقف گویا معانقہ ک‏ر رہ‏ے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں دا حکم ایہ اے کہ انہاں وچو‏ں اک اُتے ٹھہرنا چاہیے دوسرے اُتے نني‏‏‏‏ں۔ ہاں وقف کرنے وچ رموز د‏‏ی قوت تے ضعف نو‏‏ں ملحوظ رکھنا چاہیے۔