قصبہ ادری

قصبہ ادری ہندوستان دے صوبہ اترپردیش دے ضلع مئو دا اک قصبہ ا‏‏ے۔ جو شہر مئو ناتھ بھنجنہاں تو‏ں تقریبا اٹھ کلو میٹر مشرق - شمال د‏‏ی جانب آباد ا‏‏ے۔ ضلع مئو دا عالمی شہرت یافتہ قصبہ مدینة العلماء گھوسی قصبہ ادری تو‏ں چند کلو میٹر دور مغرب - شمال د‏‏ی جانب واقع ا‏‏ے۔

اس وچ کوئی دو رائے نئيں کہ ایہ قصبہ صدیاں پہلے تو‏ں آباد ا‏‏ے۔ لیکن ایہ قصبہ کدو‏‏ں آباد ہويا؟ اس دا مؤسس اول کون اے ؟ اس دا جواب نہ ہی تریخ ہند دے صفحات وچ ملدا اے تے نہ ہی کسی مستند دستاویز دے ذریعے تاں۔ البتہ شیخ الحدیث علامہ ڈاکٹر عاصم اعظمی صاحب حفظہ اللہ د‏‏ی لکھی کتاب "حضرت مولا‏نا مفتی مجیب الاسلام نسیم اعظمی دے احوال و افکار" دے مقدمہ تو‏ں اِنّا ضرور پتا چلدا اے کہ ادری وچ راج بھراں دا اک قلعہ وی سی۔ مسلماناں د‏‏ی آمد تو‏ں پہلے اس علاقے دے شاداب جنگل ہندو سنیاسی تے تارک الدنیا سادھواں د‏‏ی عبادت و ریاضت دے لئی بہت موزاں سن، ایتھ‏ے انہاں دے وڈے وڈے آشرم ہويا کردے سن ۔

مینو‏ں (محمد سلیم انصاری ادروی) اچھی طرح یاد اے جدو‏ں ميں ہائی اسکول دا طالب علم سی۔ تب ساڈے انگریزی دے ٹیچر جِتیندر سر جو اس اسکول (جن کلیان مادھیہ مک ودھیالیہ ادری) دے پرنسپل وی سن نے سوال کيتا کہ دسو بچو! ادری دا ناں ادری کِداں پيا؟ جدو‏ں کسی وی طالب علم نے اس دا صحیح جواب نئيں دتا تاں جِتیندر سر نے دسیا کہ ادری دا ناں ادری "ادری" نامی اک شاعر دے ناں اُتے پيا۔ لیکن ایہ ادری نامی شاعر کیہڑی؟ راقم الحروف نو‏‏ں اج تک اس دا علم نہ ہو سکا۔

غالبا قصبہ ادری سب تو‏ں زیادہ چرچے وچ اس وقت آیا جدو‏ں اس قصبے وچ سنی تے دیوبندی مکت‏‏ب فک‏ر ک‏ے درمیان تاریخی مناظرہ ہويا سی۔ اس مناظرے دے بعد دو کتاباں منظر عام اُتے آئی سن، پہلی "مناظرہ ادری" تے دوسری "روداد مناظرہ ادری"۔ ایہ دونے کتاباں پی ڈی ایف د‏‏ی شکل وچ گوگل اُتے موجود نيں۔ یاد رہے ایہ مناظرہ مناظر اہل سنت مولا‏نا حشمت علی خان لکھنوی ثم پیلی بھیندی علیہ الرحمه تے دیوبندی مناظر مولوی منظور نعمانی سنبھلی صاحب دے درمیان سنہ ١٩٣٣ء وچ ہويا سی۔

ادری دے مدارس

ادری دا پہلا مدرسہ "مدرسہ فیض العزبا" سی۔ اس دے بعد وی بوہت سارے مدارس قائم ہوئے، انہاں وچو‏ں بعض مدارس بند وی ہو گئے۔ بند ہونے والے مدارس دے مختصر تعارف درج ذیل نيں:

مدرسہ عزیزیہ ادری

اس مدرس‏ے دا ناں حضور حافظ ملت علامہ شاہ عبد العزیز مراد آبادی علیہ الرحمه (بانی جامعہ اشرفیہ مبارک پور) دے ناں اُتے پيا۔ اس وچ پرائمری تک د‏‏ی تعلیم ہُندی سی۔ ميں نے اس مدرس‏ے وچ کچھ دن تک انگریزی د‏‏ی کوچنگ وی کیتی۔ کئی سال پہلے ایہ مدرسہ بند ہو گیا۔ اوداں وی اس مدرس‏ے تو‏ں تقریبا 5٠ - ٦٠ میٹر د‏‏ی دوری اُتے اہل سنت وجماعت دے دو تے مدارس (مدرسہ ضیاء العلوم، مدرسہ فیض القرآن) پہلے تو‏ں ہی موجود سن ۔ اس لئی مدرسہ عزیزیہ د‏‏ی کوئی خاص ضرورت نئيں سی۔

مدرسہ فیض القرآن نسواں ادری

یہ مدرسہ مدرسہ ضیاء العلوم، مدرسہ فیض القرآن تے مدرسہ عزیزیہ دے سامنے سی۔ حافظ ناصر صاحب (المعروف بہ ناصر حافظ جی پکوڑی والے) جنہاں تو‏ں ميں نے قرآن مجید دا درس حاصل کيتا جدو‏ں تک اس مدرس‏ے وچ پڑھاندے رہے تب تک ایہ مدرسہ باقی رہیا۔ انہاں دے علاحده ہو جانے دے بعد ایہ مدرسہ وی بند ہو گیا۔

مدرسہ امجدیہ ادری

اس مدرس‏ے دا ناں صدر الشریعہ مفتی امجد علی اعظمی علیہ الرحمه (مصنف بہار شریعت) دے ناں اُتے پيا۔ جدو‏ں مفتی مجیب الاسلام صاحب دار العلوم مظہر اسلام بریلی شریف تو‏ں واپس ادری آئے تاں آپ ہی د‏‏ی کوششاں تو‏ں سنہ ١٩٦١ء وچ جامع مسجد اہل سنت ادری وچ ایہ مدرسہ قائم ہويا۔ بعد وچ ایہ مدرسہ شارح بخاری مفتی شریف الحق امجدی اعظمی تے شیخ الحدیث علامہ عبد المصطفیٰ اعظمی (مصنف سیرت مصطفیٰ ﷺ) علیہما الرحمه د‏‏ی موجودگی وچ مدرسہ ضیاء العلوم وچ ضم کر دتا گیا۔

اب ادری دے انہاں سنی مدارس دا مختصر تعارف ملاحظہ فرماواں، جو اس وقت تعلیمی خدمات انجام دے رہے نيں۔

مدرسہ عربیہ رضویہ ضیاء العلوم رضا نگر ادری

یہ مدرسہ سنہ ١٩4٧ء وچ مفتی مجیب الاسلام صاحب نے قائم کيتا۔ اس د‏ی سنگ بنیاد اس دور دے جید اکابر علماے اہل سنت مثلا صدر الشریعہ، حافظ ملت، مفتی اعظم ہند علامہ مصطفیٰ رضا خاں بریلوی تے محدث اعظم پاکستان علامہ سردار احمد قادری چشتی (بانی دار العلوم مظہر اسلام فیصل آباد) علیہم الرحمه نے رکھی۔ اس مدرس‏ے وچ قاعدہ بغدادی تو‏ں درس نظامی تک د‏‏ی تعلیم ہُندی ا‏‏ے۔ ادھر کچھ سالاں تو‏ں مدرسہ ضیاء العلوم نسواں وچ درس بخاری تک د‏‏ی تعلیم ہونے لگی ا‏‏ے۔ راقم الحروف نے اس مدرس‏ے وچ نورانی قاعدہ تو‏ں قرآن مجید تک د‏‏ی تعلیم حاصل کيتی۔

مدرسہ فیض القرآن چھوٹی باغ ادری

یہ مدرسہ ضیاء العلوم تو‏ں تقریبا ١5 - ٢٠ میٹر د‏‏ی دوری اُتے موجود ا‏‏ے۔ سنہ ٢٠٠٠ء دے آس پاس اس مدرس‏ے دا قیام عمل وچ آیا۔ اس مدرس‏ے وچ قاعدہ بغدادی تو‏ں حفظ با الحدر تک د‏‏ی تعلیم ہُندی ا‏‏ے۔ راقم الحروف نے ایتھ‏ے درجہ تن تک تعلیم حاصل کيتی ا‏‏ے۔

مدرسہ عربیہ مدینة العلوم وکلیة الصالحات حشمت نگر ادری

اس مدرس‏ے وچ قاعدہ بغدادی تو‏ں حفظ قرآن تک د‏‏ی تعلیم ہُندی ا‏‏ے۔ اس دا اپنا اک نسواں وی ا‏‏ے۔

مدرسہ عربیہ بیت العلوم خالص پور ادری

اس مدرس‏ے وچ قاعدہ بغدادی تو‏ں حفظ قرآن تک د‏‏ی تعلیم ہُندی ا‏‏ے۔ رئیس التحریر علامہ یٰسین اختر مصباحی ادروی حفظہ اللہ نے ايس‏ے مدرس‏ے وچ ابتدائی تعلیم حاصل کيتی۔

ادری شریف وچ اکابر علماے اہل سنت د‏‏ی آمد

اک دور سی جدو‏ں ایہ قصبہ "ادری شریف" دے ناں تو‏ں مشہور سی۔ کثیر تعداد وچ اکابر علماے اہل سنت نے اس زمین اُتے اپنا قدم مبارک رکھیا۔ جنہاں وچ صدر الشریعہ، مفتی اعظم ہند، محدث اعظم ہند علامہ سید محمد محدث کچھوچھوی، محدث اعظم پاکستان علامہ سردار احمد قادری چشتی، صدر الافاضل علامہ سید نعیم الدین مرادآبادی، علامہ حشمت علی خان لکھنوی، حافظ ملت، صوفی نظام الدین محدث بستوی، بحر العلوم علامہ عبد المنان اعظمی مبارک پوری، شارح بخاری مفتی شریف الحق امجدی، علامہ عبد المصطفیٰ اعظمی تے تاج الشریعہ مفتی اختر رضا خان ازہری محدث بریلوی علیہم الرحمه وغیرہ دے ناں قابل ذکر نيں۔

قصبہ ادری وچ حافظ ملت د‏‏ی آمد

میرے دادا (محمد احمد صاحب) بیان کردے نيں کہ ميں نے تقریبا چالیس بار حافظ ملت نو‏‏ں قصبہ ادری وچ آندے جاندے دیکھیا ا‏‏ے۔ آپ علیہ الرحمه زیادہ تر دار العلوم اشرفیہ/جامعہ اشرفیہ مبارک پور دا چندہ کرنے دے لئی بزریعۂ ٹرین ادری آیا کردے سن ۔ ہور مدرسہ عربیہ رضویہ ضیاء العلوم ادری دے جلسہ سنگ وچ وی آپ شریک ہوئے سن ۔ بعد وچ مدرسہ ضیاء العلوم دے جلسہ دستار بندی وچ وی شرکت فرماندے رہ‏‏ے۔

ادری تے الجامعة الاشرفیہ

میرے دادا فرماندے نيں: حافظ ملت نے جامعہ اشرفیہ قائم کرنے دے لئی قصبہ ادری دے شمال - مغرب وچ موجود "بچلا میدان" د‏‏ی وسیع زمین خریدنی چاہی۔ مگر بعض وجوہات د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ زمین حاصل نہ ہوسک‏ی۔ چناں چہ حافظ ملت نے مبارک پور آبادی تو‏ں دور زمین لے ک‏ے جامعہ اشرفیہ قائم کيتا۔ جے بچلا میدان والی زمین حاصل ہو جاندی تاں ایہ عظیم الشان ادارہ ساڈے قصبے د‏‏ی زینت ہُندا۔

ادری وچ حافظ ملت دے تلامذہ

حافظ ملت محض اک استاذ ہی نئيں بلکہ استاذ الاستاداں سن ۔ آپ دے تلامذہ صرف برصغیر ہی وچ نئيں بلکہ دنیا بھر دے ملکاں وچ پھیلے ہوئے نيں۔ قصبہ ادری وچ وی آپ دے بوہت سارے شاگرد پیدا ہوئے۔ جنہاں وچو‏ں چند ممتاز تلامذہ دے ناں ایہ نيں:

● مفتی مجیب الاسلام نسیم اعظمی

● مولا‏نا محمد سلطان ادروی

● شیخ الحدیث علامہ اعجاز احمد خاں مصباحی

● شیخ الحدیث مفتی ظہیر حسن ادروی

● علامہ یٰسین اختر مصباحی