لال سنگھ دل

لال سِنگھ دِل جی دی کَوْتا دی بُلندی دا پرچم بلند رہے گا۔ اَوہ سَرِیرَک تَور 'تے تے لوکاں کَولَوں وِچّھڑ گئے ہَن پر اَوہناں نے مرنا نہیں۔ اَوہناں دی کَوْتا اَوہناں نُوں زِندا رَکّھے گی۔ اَوہناں نے گَرِیبی نُوں آپݨے 'تے ہَنڈَایا پر اَوہ لِپّھے نہیں۔ میں اَوہناں دی کَوْتا، اَوہناں دے جِیون بسر وارے 'اِنڈِین اَیکسپریس' وِچّ لِکّھَیا۔ اَودَوں اَوہ چاہ دا کَھوکّھا چلاؤندے سن۔ اِکّ بِیما کمپنی نے میرے لَیکھ تَوں پَسِیج کہ اَوہناں نُوں اِکّ لَکّھ رُپَیآ کَرزا دَیݨ دی پیشکش کِیتی تاں کہ اَوہ وَدِھیا ہوٹل پا لَیݨ۔ اَوہناں نے نانہہ وِچّ سِر مار دِتّا۔ میں اَوہناں دے کول اَیتّھے سَمرالے آئی ہوئی ساں۔ پنجاب سرکار بزُرگاں نُوں مَمُولی سو جاں دو سو رُپَیا بُڈھاپا پَینشن دِندی ہے۔ جَد پَینشن لاؤݨ لئی اَوہناں کول بندے آئے تاں اَوہ سہج نال بولے: 'میں سرکار دا جُوٹھ نہیں کھاندا، میں نَکسَل باڑی دا شائر آں' اَوہناں دا سُپھݨا سی دیس وِچّ اِنکلاب کرن دا، جُگّ پرتاؤݨ دا۔ اَوہ پُورا نا ہَویا۔ میں سُپھݨے بارے پُچّھَیا تاں کہݨ لَگّے:

'نِرُوپما، جُگّ پرتاؤݨے سَؤکّھے نہیں، جُگّ پرتاؤݨ لئی ساڈے بَوہت سارے سُورجاں نُوں مرنا پئے گا'۔

سَمرالے (زِلھا لُدھیاݨے) دے جم پل اَیہہ شائر غیراں دی زمین نُوں 14 اگست والے دِیہاڑے اَلوِدا کہہ گئے۔ ماڑکُو سَرِیر والے اِس شائر دا آم لِکھارِیاں والا جِیون نہیں سی۔ اوہناں نُوں گَرِیبی نے وی جَھنبَیا سی اَتے نِیوِیں زات دا ہوݨ کر کہ پَکّھپات (تعصب) نے وی۔ اوہناں دے پِنڈ 'تے پُلسْی کہر وی ڈھایا گیا سی۔ گرِیبی وِچّ پِسدے لوکاں دے اِس شائر نُوں وِسارَیا نہیں جا سکدا۔ اَوہناں دے جیون دے دو پہلُو ہَن۔ اِکّ پہلو اوہناں دی وِچاردھارا 'تے راج نِیتی دا ہے۔ اوہناں دی سیاست اوہناں لوکاں لئی سی جِنہاں دی کوئی اَواز نہیں، جِنہاں دے ہِسّے نا اِی زمین آؤندی ہے 'تے نا اِی اَسمان آؤندا ہے، جِنہاں دی راج نِیتی وِچّ کوئی تھاں نہیں، تے پَلّے کُجّھ وی نہیں۔ اَوہ اَݨ-ہَوئے 'تے نِیآسرے (بے آسرا) لوک ہَن۔ اوہ پِنڈ وِچّ، سماج وِچّ اَتے دیس وِچّ ہاشئے 'تے دَھکّے ہوئے ہَن۔ اُس تَبکے لئی کِتے وی تھاں نَزر نہیں آ رہی۔ اَیہہ تھاں اَودَوں وی نہیں سی جَدَوں لال جی ہَئوکّا دَیݨ ٹُرے سن 'تے نا اِی اَجّ ہے جدَوں اوہ ساڈے وِچّ نہیں۔ پر اوہناں نے اُس تَبکے نُوں اَواز دِتّی، اِکّ بَجّھوِیں سیاست دِتّی۔ دُوجا پہلُو اوہناں دے کَوِی ہَوݨ دا سی۔ اوہ لُکّے ہَوئے شائر نہیں سن۔ بھاوَیں اوہناں دی سیاست دے وَیلے والا جَلو (ہتھیاربند) لنگھ گیا ہے پر پنجابی کَوْتا وِچّ اوہناں دی لہر (تحریک) دی تُوتی بولدی ہے جِہدے سِر 'تے اوہ وَڈّے شائر ہَن۔ شائر وَجَوں اَوہناں دا اَستھان راج نِیتَک (سیاسی) سِیہاݨ تَوں وَڈّا ہے۔

اَجّ دا جُگّ مِدّھَیاں دَبَیاں لئی نِرادری (بے اَدبی) دا جُگّ ہے۔ اَجّ دا سارا ڈھانچا ننگا ہو گیا ہے۔ کَلھ نالَوں اَجّ لال جی دے تَبکے کول وَدَھیرے اَؤکڑاں ہَن۔ اِس سماج دے اندر باہر تلخی ہے۔ اَیہہ تَبکا دُھوں دے کَوڑے گُھٹّ پی رَیہا ہے۔ 'بسنت دی گرج' ویلے وی اَیہہ تَبکا اَیہی ہَوݨی ہَنڈآ رَیہا سی۔ لال جی ماسٹر لَگّݨ لئی کورس کرن لَگّے پر سَمَیں دے تَھپَیڑَیاں نے اَونہاں نُوں ماسٹری کرن نا دِتّی۔ اُنج اوہناں دے بُلھاں تے کَوْتا آ گئی سی، اَوہ آپݨے لوکاں دے کٹَھور (سنگ دل) 'تے کرُور یَتھارْتھ (ہَکِیکت) نُوں کوِیتا وِچّ لِیاؤݨ لگّے سن۔ اوہناں کول زندگی دا سچ وی سی اَتے شبداں دی سچّ وی سی۔ جے اوہ کوِی سن تاں اوہناں کول سَنوَیدنا (اَیہساس) وی سی۔ پر نال وِدرَوہیِاں (باگِیاں) والی ضدّ وی سی۔ اَودَوں ہی بھارت دی سیاست وچّ نَکسلواڑی دا دخل ہُندا ہے۔ نکسلواڑی دا اُدیش (مَکسد)، نِرادری (بے اِزتی/بے ادبی) دے جُگ نُوں پرتاؤݨا سی۔ ہاشِیاگَرستاں (ہاشئے 'تے دَھکّے ہَوئے لَوکاں) دے ہتّھاں وچّ دیس دی واگ ڈور سنبھالنی سی۔ ‘جو لڑنا نہیں جاݨدے، جو لڑنا نہیں چاؤہندے اَوہ غلام بݨا لئے جاندے ہَن۔’ والے بیان دا لال جی نُوں چھیتی علم ہو گیا سی۔ لال جی وی اُس لہر (تحریک) دا نعرہ پرچنڈ (بلند) کرن ٹُر پئے سن۔ ضلع لدھیانہ وچّ بَلدَیو سنگھ سَنگَھول، اَمر سنگھ اَچّروال، بابو رام بَیراگی 'تے ہور نَکسلواڑِی دی بغاوت نُوں جتّھے بند کرن لگے ہوئے سن۔ اَیہہ اوہناں دے آڑی (بَیلی) سن۔ اَیہناں نُوں لہر (تحریک) وِچّوں لوکاں دے مُکتی سَنگرام (مُکت کرن والی جنگ) دا راہ دسیا۔

1968 وِچّ چھپار دے میلے ‘تے نکسلِیاں نے کُھلھی سٹیج تَوں پنجاب وِچّ بغاوت کرن دا اعلان کیتا سی۔ چار پوکٹاں تے قبضے دی نِیتی گھڑی سی۔ چکمائی داس والے ماسکَو تَوں پَرتےغدری بابے بُوجّھا سنگھ دی تقریر سُݨ کہ لال ہُریں موت نوں ماسی کَہݨ ٹُر پئے سن۔ بِھیکھی-سماؤ، قلعہ حکیماں ‘تے ہاجی پُر دِیاں زمِیناں اَتے بِرلا فارم 'تے قبضے کرن لئی کھاڑکُو گھول کرن لئی ڈِیوٹِیاں ونَڈِیاں گئیاں۔ لُدھیاݨے 'تے رَوپّڑ دے کامرَیڈاں نے بِرلا فارم 'تے جھنڈے گڈّنے سن۔ فارم دے مزدُوراں نُوں اوہناں دِیاں مَنگاں دے بہانے قبضے لئی تیار کرنا سی۔ دَونواں ضلعیاں دے جنہاں کامریڈاں نے اَوتھوں دی کمانڈ سمبھالی، اوہناں وچّ لال جی وی سن۔ اُنج سُݨن 'چ آیا، اَیہناں دا آگوُ (لیڈر) دَئیا سنگھ اِیماندار اَتے قربانی والا بندا سی۔ ہڑتال دوران ہی پولیس دے جبر دا قہر ڈھیہہ گیا۔ سبھّ تَوں پہلاں اَیہدا شکار ہویا سلابت پُر کَھیڑی والا ماسٹر ہَردَیو سنگھ۔، اَوہدے اُتے پولیس دا جب اَینا کروئل (زالم) قسم دا سی ۔ اَیہناں کامرَیڈاں نے چمکَور صاحب دے اَوس تھاݨَیدار نُوں سَودّھن (سُدھارن) دی سوچ لئی جِس نے ماسٹر تے اُس دے ساتِھیاں دا پَوٹّا-پَوٹّا بھنَیا سی۔ 30 اپریل 1969 نُوں اَیہہ ایکشن تھاݨیدار نُوں 'عقل دَیݨ' اَتے ہتھیار لُٹݨ دے منشے نال کِیتا گیا۔

پنجاب وچّ کِسے وی تھاݨیدا ر اُتّے نَکسلِیاں دا ایہہ پہلا حملہ ہی اَسَپھل (بے پھل/ناکامیاب) ہو گیا سی۔ تارہ سنگھ چلاکی، لال سنگھ دل سَݨے جِنہاں 10 جَݨیاں نے اِس حملے وچّ حصہ لیا سی اَوہ پنجاب وچّ چَرچت (مشہور) ہو گئے سن۔ بھاوَیں اَمبرسرِیا لَکھوِندَر سنگھ تھاݨے اندر پُلسیاں دے قابو آ گیا سی، دَیا سنگھ جُھوٹّھے پولیس مقابلے دا شکار ہو گیا سی۔ تارہ سنگھ چلاکی نے بَھرا گُوآ لَیا سی 'تے آپ ہُشیارپور ضلعے دی کمانڈ سنبھال لئی سی۔ پر لال سنگھ دل باقیاں وانگ پولیس دے اَڑِکّے آ گیا سن۔ دیس دی پولیس اوہناں انگریزاں دی وارث ہے جَہڑے بَیگانَیاں 'تے دو سو سال راج کردے رہے ہَن۔ اوہناں اِنّا لمّا راج کرن لئی ہر حربہ ورتَیا۔ پولیس نُوں 'کُھلھاں' دَیݨِیاں تاں اوہناں دی لوڑ سی۔ 15 اگست 1947 تَوں بعد اَیہناں 'کُھلھاں' دی لوڑ اوہناں دے وارث بھارتی حاکماں نُوں وی رہی ہے۔ ایہہ 'کُھلھاں لال جی 'تے وَرتِیاں گئیاں۔ لال جی نُوں جُگ پرتاؤݨ دے دَوش وچّ ‘بندے دا پتّ’ بݨایا گیا۔ پولیس جدَوں کِسے نُوں ‘بندے دا پُتّ’ بݨاؤندی ہے اوہدے اَرْتھ (مَتلب) گدرِیاں نُوں پَتَے جاں کِرتِیاں نُوں جاں نوجوان بھارت سبّھا والَیاں نُوں جاں لال پارٹی والیاں نُوں جاں نکسلِیاں نُوں۔ بُوجّھا سنگھ، درشن دُسانجھ ... توں لَے کہ لال سنگھ جی تکّ سارے ایہہ ارتھ (مَتلب) سمجھا سکدے سن جاں اوہناں دے جِیُوندے ساتھی۔

اک پاسے پولیس انکلاب پسنداں 'تے قہر ورتا رہی سی۔ پنجاب دی اَݨَکھ بابا بُوجّھا سنگھ، بابا ہَری سنگھ مرگِند، دَیا سنگھ آدی (وَغَیرا) دے سِر وَڈھے جا رہے سن۔ دُوجے پاسے چمکَور صاحب دے تھاݨے 'تے حملے نُوں لے کے جتھے بندی 'چ دُپَھاڑ پے گئی سی۔ اَجہیاں حالتاں وچّ غریب گھراں تَوں اُٹّھے مُنڈے تارہ سنگھ چلاکی ورگے نَوَیں کَھیتراں وچّ ڈٹے ہوئے سن۔ اوہ نَوِیں بھرتی وی کر رہے سن تے بندوق دا مورچہ وی سمبھالیا ہویا سی۔ پر لال سنگھ جی اُتے پولیس قہر نے دہشت پا دِتّی سی، اوہ اِس دہشت دے مارے یُو.پی. ٹُر گئے سن۔ اَیتھے اوہناں نے ڈِھڈّ نُوں جُھلکا دَیݨ لئی بہت سارِیاں گھالناواں گھالِیاں۔ اوہ ایہناں دِناں وچّ پنجاب دے نقشے تَوں گواچ ہی ہو گئے سن۔

اوہناں دی زندگی دا سیاست والا پَنّا اُڈ-پُڈّ گیا۔ پر اوہناں کول کَوِیتا دی شَکتی سی۔ اوہناں دی کویتا آپݨا لوہا منوا چُکی سی۔ پر اک گم نام کوِی دے نال اوہناں دی کوِیتا وی دفن ہو گئی سی۔ اَمرجِیت چَندن ہَوراں نے 'ستلج دی ہوا' راہِیں پنجاب دے لوکاں نوں اِس شاعر دے جیؤندے ہوݨ بارے دَسَیا۔ دل نے پہلی وار اوہناں لوکاں نوں شبداں دے سنسار (جَگ) وچّ لیاندا، جہڑے اݨ ہَوئے تے نِیاسرے (بے آسرا) سن۔ جِنہاں دا کوئی نہیں سی۔ چاہے اوہ کُڑَیلی پِنڈ دِیاں واسݨاں سن، وَیسواواں (بَزارُو سَواݨِیاں) سن، مَیل کڈھݨ والے سن، بَھگتݨی مِیرا سی، چاہے چَھجّ ویچݨ والے سن جاں گدِھیلے سن۔ اوہ وار-وار پِیڑَت (مُسِیبت زدا) عورتاں نُوں آپݨی قلم دی مار ہیٹھ لیاؤندے۔ اوہناں دے آپݨے کول وی عورت نہیں سی۔ اوہناں دے اندر عورت لئی تڑپ سی۔ اوہناں نُوں ساری عمر عورت دا 'مُکّھ' ویکھݨا نصیب نہ ہویا۔

عورت دے ساتھ لئی اَتے سَوَیہ ماݨ نے اوہنوں مسلمان بݨن لئی مجبور کر دِتّا۔ اوہ مسلمان کی بݨیا اوہدے یار اَمرجِیت چَندن نے اوہدی موت دا لِکھتی اعلان کر دِتّا۔ اوہ لال سنگھ دل تَوں محمد بشریٰ تاں بݨ گیا پر اوہنوں نہ عورت ملی نہ آدر(اِزّت)-ماݨ۔ اسلام دھارن کرنا اوہناں دا زات پات پارَوں تشدد پرتی (بارے) وِدرَوہ (بغاوت) سی پر اِس دیس وچّ سبھّ تھاں زات پات بندے نُوں ماردی ہے۔ اُس نوں سمرالے دی مزدور بستی دا لالُو ہی بݨائی رکھیا گیا۔ اوہ ایہہ بُھلّ گیا سی کہ اِس دیس وچّ دھرم تاں ہے ہی نہیں صرف زاتاں ہی نَیں۔ بندہ سِکّھ ہو جاوے جاں مسلمان کی فرق پَیندا ہے۔ اوہ ہِندُو سنسکرتی (کلچر) دا بَھنّیا ہی رہے گا۔ ایہناں دھرماں دے گرنتھ (کتاباں) ضرور وکھرے ہن، پچھاݨ چِنھ (شناختی نِشانِیاں) ضرور وکھرے ہن، پر اندر سارَیاں دا سانجھا ہے۔ اوہ غریب نوں لالُو ہی بݨائی رکھݨا چاہؤندے ہن۔ اوہناں نُوں زیادہ غصہ 'آپݨیا' تے سی جہڑے اوہناں دے سنگی ساتھی سن، اوہناں دے لَیکَھک (لِکھارِی) بھرا سن۔ پنجابی ساہِت (ادب) دے وڈے-وڈے ودوان سن۔

اسلام نے بھاوَیں اوہناں نُوں ہور کُجھ نہیں دِتّا پر اوہناں نُوں مست ملنگ ضرور بݨا دِتّا سی۔ اوہناں دا ساتھ قبراں نال، روَضیاں نال اَتے مسِیتاں نال ہو گیا سی۔ نشَیاں نے اوہناں نُوں مست-مست بݨا دِتّا سی۔ اوہ کدے پنج پِیراں وچّ شامل ہو جاندے۔ کدے اوہناں نُوں دو گُتّاں والی جما عتݨ دِسّݨ لگّ پَیندی، جِہنُوں اوہناں نے کیہا سی-

مینوں پیار کردِیئے پرذات (پرائی ذات دی) کڑیَئے، ساڈے سَکّے مُردے وی اک تھاں ‘تے نہیں ساڑدے۔

کدے اوہناں نُوں گالھاں کڈھدے پُلسیئے دِسّݨ لگّ پَیندے 'تے کَدے ُکُجھ ہور۔ پولیس تشدد، یُو.پی دی روپوشی، سماج دی مار اَتے نشَیاں نے اوہناں نُوں کُجھ توں کُجھ بݨا دتا سی۔ اوہناں دی جدَوں پنجاب واپسی ہوئی اَودَوں پولیس دا ڈر نہیں سی۔ سرکار کدوں دی عامَ معافی دے چُکی سی پر اوہ مانسک (ذہنی) طور تے اُکھڑے ہَوئے سن۔ اوہ آپنی جمّݨ بھوئیں 'تے تاں آ گئے سن پر قبراں مسِیتاں ہی اوہناں نُوں کِھچّی َرکھِدیاں سن۔ اوہ کوئی کم کرن دے سمرتھّ (جوگ) نہیں رہے سن۔ نکسلی بغاوت نے راجنیتک (سیاسی) فرنٹ تَوں بعد ساہِتک (ادبی) پدھر 'تے جیہڑی دخل اندازی کیتی سی، اُس وچّ دل جی دا اہم رول سی۔ پر اَودوں اوہ گزارے لئی دُوجَیاں دے وسّ پے گئے سن۔ اوہناں دے نال دے ساتھی جاں تاں سَیٹَ ہو چُکے سن جاں لڑائی دے فرنٹاں 'تے سن۔ ایہہ اݨ-جِتّی لَنکا دے 'رام' 'تے ہاراں دے جھمبے ہوئے آپ پتہ نہیں کیہڑے-کیہڑے فرنٹاں 'تے لڑ رہے سن۔ اوہناں لال سنگھ جی دی کی مدد کرنی سی۔ لال جی کیہڑے اوہناں دے راہ دے پاندھی رہے سن۔ سَیٹ ہویاں نال اوہناں دا کرُورا نہیں ملنا سی۔ اوہناں دی جماعت بدل گئی سی پر اوہ اوہناں دی پرانی کویتا دے سرُور 'چ وڈیائی ضرور کردے۔ اوہ اَدّھ پَچَدّھا ہلّ گیا سی۔ کئی طرحاں دے کمل گھوٹدا۔ اَوہناں دِیاں ٹِپنِیاں (کومینٹس) نُوں رَہَسّ مئی (بھیدبھریاں)، بھیدبھرِیاں اَتے ادِھیاتم وادی (رُوہانی) بنا کے پیش کیتا جان لگا سی۔ اوہ کُجھ لوکاں لئی اَبُجّھ ہو گئے سن۔ رہَسّ (بَھیت) بن گئے سن۔ ساڈی بنگا (نواں شہر) دی اک سنستھا (سنگت) نے وڈی راشی (مِکدار) والے دو پُرْسکار (اَیوارڈ) ِدِتّے۔ پہلے پرسکار (ایوارڈ) ' تے اوہناں دے بول سن-

'میں جس لہر (تحریک) دا شاعر آں۔ اُس لہر نے دبّے مِدّھیاں نُوں اک شکتی دتی۔ اک سُپنا دتا۔ اواز دتی۔ کویتا دتی۔ اسیں کامیاب نہیں ہوئے۔ ہور سورج اُگّݨ گے، ہَنیرا مِٹُوگا۔ روشنی ضرور ہَوئوُ'

اک ہفتے بعد دُوجا پرسکار (ایوارڈ) دِتا گیا۔ اَوہناں دے بول سن-

' نکسل واڑی دی گھٹنا اک سازش سی۔ تکڑَیاں ولوں غریب گھراں دے مُنڈے مرواؤن دی گہری سازش۔ وِگیان 'تے ادھیاتم واد (رُوہانِیّت) دے رہسّ (بَھیت) نُوں کامریڈ سمجھ نہیں سکے'۔

1990وَیاں تَوں بعد سَووِیت سَنگھ (یونین) دے ڈھیہہ ڈھیری ہو جاݨ نال سیاست تے ساہِت (ادب) وچّ الٹ-پلٹ ہو گیا سی۔ پر اوہناں دی کویتا دی پُچھ گِچھّ ودّھ گئی سی۔ اوہ سچ مُچّ پنجابی ساہِت (ادب) د اِک وڈے کوی (شائر) سن اَتے ہَن۔ اوہناں نُوں زندگی وچّ سیٹ کرن دے جتن کیتے جاݨ لگّے۔ اوہناں دے پُراݨے ساتھی وی نِترے، نَوَیں شردھالُو (اَکِیدت مند) وی اَگے آئے، دَلِت لہر دے حامیاں نے وی ہاء دا نعرہ ماریا۔ پر اوہ آپݨی جیون جانچے جیوے۔ اوہناں دی یاری لال پری (شراب دا مارکا) نال سی۔ چَھجّ ویچݨ والے، مَیل کڈھݨ والے، بٹّھل ویچݨ والے، چوہے مارن والے، کچُھو پھڑن والے…. وغیرا دے گھر اوہناں دے سن۔ اوہ ہی اوہناں دی کویتا دے پاتر سن۔ اوہ ایہناں کمّی-کمیناں دے مانسک برتانت (زَیہنی ہالت) نُوں آپݨی کویتا وچّ پیش کرن لگّے۔

نکسلی اندولن (تحریک) دے بَوہتے کوی مُنہہ زور سن۔ دل جی دی کویتا وچّ اوہناں دی کویتا وانگ بھامبڑ نہیں دِسدے سن، انگیارے نہیں دسدے سن۔ پر اوہناں دی کویتا وچّ سیک بڑا سی تے اج وی ہے۔ اوہناں دی کویتا اوہناں دے سمکالِیاں وانگ چکاچوندھ نہیں کردی، سنواد (ڈائیلاگ) رچاؤندی ہے۔ اوہناں دی کویتا وچّ سہج ہے۔ اوہ اتہاسک چیتنا (تریخ شعور) دا چنتن شِیل یتھارتھ وادی (ہَکِیکت پسند) کوی ہے۔

سہجتا تے دھیمے پن کارن اوہ ودّھ مار کردے ہَن۔ اِس مدّھم سُر والے، گہرے 'تے چُپّ جہے کوِی نے آپݨی کوِیتا دا لوہا منوا لیا سی۔ اوہناں دی مَنَوت ہَوݨ لگّ پئی سی۔ بالکل پَھکّر پیراں فقیراں وانگ اوہناں دی کوِیتا/جِیونی دِیاں کتاباں چھپِیاں۔ دِوجِیاں بھاشاواں وِچّ اَنُوواد (اُلَتّھے/ترجمے) کیتے جاݨ لگّے۔اوہناں نُوں پہلے دَلِت سَنوَیدنا (اَیہساس) والے شاعر وَجوں پیش کیتا جاݨ لگّا۔ 'کِتے مِل وے ماہی' فلم بݨی۔ اوہناں دے سنمان (اَیزاز) ہوݨ لگّے۔ پیسے دھیلے دی مدد کیتی جاݨ لگّی۔ اوہ سرُور وِچّ رہݨ لگّے۔ کدے اوہ کامریڈاں نوں اُچّ دے پیر سددے، کدے جھئیاں لےلے پَیندے۔ اوہ اوہناں اُتّے بڑِیاں تلخ ٹِپݨِیاں (کومینٹس) کردے۔

اوہ عمر بھر عورت دی چَھوہ نُوں ترسدے رہے۔ زات پات دے تشدد دی ٹِیس وی اوناں دے اندر سی۔ اِسے کرکے اوہناں نے سماجک طور تے بےدخل کیتے دلِتاں اَتے عورتاں دے اسَیہہ (جَیہڑے سہے نا جا سکّن) درد نُوں کوِیتا راہِیں زبان دِتّی۔ اوہ رُلَیا کُھلَیا ریَہا۔ کارݨ اوہ چِنتَک (مفکر) نہیں سی۔ جے اوہ چنتک ہُندا تےآپݨے دور دے کوِیاں نالَوں چار قدم اگّے ہُندا۔ سیاست وِچّ اوہناں دا ناں ہُندا۔ پر ایہہ ہوݨا نہیں سی۔ اوہناں نُوں کرانتی کاری (اِنکالابی) دور دے وڈّے کوِی (شائر) وَجَوں ہی مانتا مِلݨی چاہِیدی ہے۔ اوہناں نُوں مَلّومَلّی دلِت چیتنا (شئوُر) دے شاعر وجَوں پرچارَیا جا ریَہا ہے۔ نکسلواڑی دی گھٹنا تَوں پہلاں انترراشٹری (کَومانتری/بین القوامی) پدّھر 'تے راجنِیتَک (سیاسی) منَچ (پلیٹ فورم) سُنّا سی۔ اس سُنے پَن کارݨ ہی ساہِت (ادب) وِچّ پریَوگ وادی (تجربانہ) لہر (تحریک) دا زور سی۔ نکسلی بغاوت نے اِس دور دِیاں ونگاراں نُوں قبُولَیا اَتے ساہِت (ادب) دے کَھیتّر وِچّ ہَل چلّ مچائی ۔اِس ہِل چلّ مچاؤن وِچّ دل جی دا مہتو (اہمیت) دا پُورن رَول ہے۔ جُجھاروادی ساہِت (ادب) نُوں اوہناں دی دَوہری دَیݨ ہے۔ اِک تاں دل جی ہُریں دھارا دا مُنہہ مَتّھا بݨایا، دُوجا سماج دے کَٹّے-وَڈّھے طبقے نُوں ساہِت (ادب) وِچّ لِیاندا۔ اوہناں دی دی اِس دَیݨ کارݨ، اَوہ ہمیشہ چَیتَیاں ‘چ رَیہݨ گے۔