لسانیات
لسانیات (انگریزی: Linguistics)، کِسے زبان دی بناوٹ، الفاظ، گریمر تے ویلے دے نال اوہدے اُتے آؤݨ آلیاں تبدیلیاں دی پرکھ پڑچول تے علم نوں کہیا جاندا اے۔ ایہ اک ایہجا مضمون اے جیہدے وچ انسانی زباناں دا، زباناں دی موجودہ صورت دا تے زباناں وچ وقت دے نال نال ہوݨ آلیاں تبدیلیاں دا مطالعہ کیتا جاندا اے۔ اس علم وچ مختلف زباناں دی آپس وچ مشابہت دے بارے وچ مطالعے دے نال اس چیز دا وی مطالعہ کیتا جاندا اے کہ زباناں دا اس دنیا دیاں دیگر چیزاں نال کیہ تعلق اے۔ گویا لسانیات دراصل اوہ علم اے جیہدے وچ انسانی زباناں اُتے بحث کیتی جاندی اے۔ لسانیات دیاں کئی قِسماں نیں، مثلن عمومی لسانیات، تاریخی لسانیات، تقابلی لسانیات، تشریحی لسانیات، اطلاقی لسانیات، توضیحی لسانیات۔
وجہ تسمیہ
[سودھو]اسم "لسان" دے ناݪ "یات" بطور لاحقہ لاؤݨ ناݪ لسانیات دی اصطلاح بݨدی اے۔ اس اصطلاح دا استعمال علم اللسان، علمِ زبان یا بولی پڑھت دے معنےآں وچ ہُندا اے۔ ایہ علم زبان دی تاریخ تے تشکیل نوں موضوع گفتگو بݨاؤندا اے۔ بالفاظ دیگر لسانیات وچ زبان دا عمومی تے نظریاتی مطالعہ کیتا جاندا اے جیہدے ذِریعے ایہ معلوم ہُندا اے کہ زبان کیہ اے، زبان دا نظام تے اوہدے اجزائے ترکیبی (Components) کس طرحاں کمم کردے نیں تے اوہناں دا باہمی ربط تے عمل کیہ اے۔ اس نظریاتی مطالعے دا مقصد زبان دیاں مختلف جہتاں صوتیاتی، صرفی، نحوی تے معنوی دے بارے وچ کُلی (Universal) قواعد و اصول وضع کرنا اے جیہناں دا اطلاق دنیا دیاں زیادہ توں زیادہ زباناں اُتے ہوسکے۔ جدید ماہرین لسانیات عہد حاضر دی لسانیاتی تحقیقات دی روشنی وچ از سر نو زبان دے حقائق و معارف دی جستجو وچ لگے ہوئے نیں جیہدی وجہ توں لسانیات دی وسعت تے مقبولیت وچ بڑی تیزی ناݪ ترقی ہو رہی اے۔ ایہناں تفصیلات توں اندازہ ہُندا اے کہ سائنسی طریقے ناݪ زبان دا مطالعہ لسانیات کہلاؤندا اے۔
لسانیات دیاں خاص شاخاں مندرجا ذیل ہیں:
ہم زمانی لسانیات (SYNCHRONIC LINGUISTICS)
[سودھو]خالص لسانیات وچ زبان دا مطالعہ خالص لسانیاتی نقطہ نظر ناݪ کیتا جاندا اے۔ ایہدیاں کئی جِہتاں نیں جو درج ذیل نیں:
صوتیات وچ زبان وچ آوازاں دی ادائیگی دا مطالعہ کیتا جاندا اے تے ایہ پرکھیا جاندا اے کہ ایہ آوازاں کِداں پیدا ہُندیاں نیں تے اوہناں دی درجا بندی کس طرحاں کیتی جا سکدی اے۔
صوتیہ شماری: (فونالوجی)
[سودھو]صوتیہ شماری وچ اوہناں طریقےآں دا مطالعہ کیتا جاندا اے جیہناں توں کِسے اک زبان دی امتیازی اصوات دیاں اکائیاں نوں معلوم کیتا جاندا اے۔ صوتیہ توں مراد امتیازی آوازاں دی اوہ تعداد اے جو کِسے وی زبان وچ محدود ہُندی اے۔
صرف وچ کِسے زبان وچ موجود چھوٹیاں چھوٹیاں صرفی اکائیاں دا مطالعہ کیتا جاندا اے۔ اصل وچ ایہ لفظ دی سطح تک زبان دا صرفی مطالعہ اے۔
نحو: (سنٹیکس)
[سودھو]علم نحو کِسے زبان دے جُملےآں دی ساخت تے جُملےآں وچ لفظاں دی ترتیب دے قاعدےآں دا مطالعہ اے۔
علم المعانی: (سمینٹکس)
[سودھو]علم المعانی وچ اوہناں طریقےآں دا مطالعہ کیتا جاندا اے جیہناں نال زبان وچ معنی سمجھݨا مقصود ہووے۔