لوک من چیتن اوچیتن

لوک من چیتن اوچیتن

لکھاری	ڈاکٹر کرنجیت سنگھ
تریخ چھپائی	2001
چھاپن آلے	منپریت پرکاشن،دلی-جالندھر
صفے	104

لوک-منک چیتن اوچیتن

لوک-منک چیتن اوچیتن

لوک-دھارا وچّ 'لوک' اتے 'دھارا' دا سنکلپ'

اس وشے دے تحت ڈاکٹر. کرنجیت سنگھ نے 'لوک' اتے 'دھارا' بارے اپنے وچار پیش کیتے ہن۔ اوہناں نے شبد 'لوک-دھارا' نوں پھوکلور دے سامان ارتھک شبد وجوں ورتیا ہے۔ بھاشا وگیان دی دشٹی توں شبد دے اپنے آپ وچّ کوئی ارتھ نہیں ہندے۔ پرسنگ ہی شبد نوں ارتھ دندا ہے ۔ اکو پرسنگ وچّ اک شبد دی مڑ مڑ ورتوں کرن نال اک بھاوَ-وشیش اوہدے نال جڑ جاندا ہے۔ سماں پین نال اہے اس بھاوَ دا سنکلپ جاں سوچک بن جاندا ہے۔ اس نقطے نوں سمجھاؤن لئی ڈاکٹر. کرنجیت نے اک ہور اداہرن دتی ہے کہ پرکرتی وچّ کجھ ستھر تے عبدل نہیں ہندا۔ نرنتر پرورتن پرکرتی دا اٹلّ نیم ہے اتے منکھی سماج دا وی، کیووکِ سماج وی وراٹ پرکرتی دا اک انگ ہے۔ منکھی سماج دا آدھار منکھی ہوند ہے۔ منکھ اپنی چیتنا دے آسرے پرکرتی نوں اپنی لوڑ دے انوسار بدلنا لوچدا ہے تے اس پرکار کرن نال اوہ خود وی بدل جاندا ہے۔ اس بدلاو کارن منکھ دے وچار،بھاوَ،امنگاں،بھاشا اتے پرسنگ وی بدلدے ہن۔ انگریزی شبد "پھوکلور" جس نوں 1846 وچّ ولیئم تھامس نے گھڑیا تے ورتیا پھراسیسی ودوان Arnold Van Gennep دے انوسار پھوکلور دے کھوج کھیتر وچّ لوک-کھیڈاں،لوک-ناٹک،گھر،پنڈ آدی دا ادھٔین وی شامل کیتا جانا چاہیدا ہے۔ پرنتو کجھ ہور ودواناں نے لوک-دھارا نوں چار کھیتراں وچّ ونڈیا ہے:-

• کارج:- کھیڈاں، نرت اتے سماجک رسماں آدی۔
• بھاشا:- محاورے، اکھوتاں،پرگٹا-روپگٹا آدی۔
• ساہت:- کہانیاں، اودان، گیت آدی۔
• وگیان:- وچار،وشواس،متھاں آدی۔

ایہہ چاروں کھیتر اک دوجے نال انتر سنبندھت ہن۔

Willard Rhodes لوک دا بھاوَ "سامنتی سماج دی کسانی" توں لیندا ہے۔ انج تاں پھوک دے ارتھ ٹبر،پنڈ دی پوری وسوں توں لئے جاندے ہن۔ ڈاکٹر.س.س.ونجارا بیدی انوسار

"پیپل سماجک،راجنیتک اتے آرتھک چیتنا نال سنبندھت ہے۔" بھاوَ ایہہ "لوک من دی جاگت اوستھا ہے۔"

ڈاکٹر.کرنجیت اپنی رائے دسدے ہن کہ

"سماجک،راجنیتک تے آرتھک چیتنا لوکمن دی جاگت اوستھا نالوں اچیرا پڑا ہے۔" ایہو چیتنا کجھ سماجک،راجنیتک تے آرتھک پستھتیاں نوں پورو-نشچت کردی ہے۔

لوکدھارا دی سماجک پرکرتی

لوکدھارا کسے جاتی جاں قوم دی سبھیاچارک جیونی ہے۔ آتمک سبھیاچار دے وکاس دی پرکریا وچ لوکدھارا دی پرگتی دے سمانانتر ہی سبھیاچار دے اجیہے روپ جنم لیندے ہن جہڑے اوہ کارج نیپرے چاڑھدے ہن جنہاں نوں نیپرے چاڑھنا پہلاں لوکدھارا دی وشیشتا سی۔ ایہہ دویت سماج وچ جماعتی ٹکر دے بیج فٹّ پین دا سنکیت ہے،ویدک کال توں مگروں اپنشداں دے سمیں بھارتی سماج وچ ایہہ ٹکر اجاگر ہندی ہے۔ ویدک کال وچ جو کجھ وی اتپادن ہندا اوہ سبھنا ویکتیاں وچّ ونڈ لیا جاندا سی۔ سمیں دے بدلن نال تکنیکاں وچ وکاس ہندا ہے اتے اتپادن وی ودھدا ہے۔ پر ہن اتپادن برابر نہیں ونڈیا جاندا کیونکہ سماج وہلڑ حاکم جماعت اتے محنتی جماعت وچ ونڈیا جا چکا ہے۔

لوکدھارا دے ادھٔین دی درشٹی توں آدم سماج تے سبھء سماج پوروَ-جماعتی اتے جماعتی سماج وچکار سیما ریکھا بہت مہتتا رکھدی ہے۔ مڈھلے امریکی لوکدھارا شاستری ولیئم ویلز نے کیہا ہی-

" آدم ذاتیاں کول متھہاس سی، سبھیا ذاتیاں کول لوکدھارا ہے۔"

آدم-کاوَ دی پرمپرا مانو دی پرا-اتہاسک منوستھتی تے پرورتیاں نال سبندھت ہون کرکے پراچینتم پرمپرا ہے۔ اس پرمپرا توں پچھوں ویدک کال۔ اس توں اگے مدھیگّ جس وچ سبھیاچار دویت اپنے پورے جلوں وچ روپمان وکھائی دندی ہے۔ اہوں سماں ہے جدوں پدارتھک دھراتل اتے کٹنب قبیلے اتے بھائیچارک سنگٹھن دے ٹاکرے اتے راجا دا ادے ہویا۔

پنجابی لوکدھارا وچ مرد تے استری دا بمب

لوکدھارا،بدلدے'لوک' دی لیلہ دا برتانت ہے اتے مرد تے استری اس لیلہ دے دو مکھ پاتر ہن۔ پنجابی لوکدھارا دے کھیتر اتے نظر ماریئے،اس دا اتہاسک سماجک درشٹی توں ادھٔین کریئے،تاں پراکرتک تے سماجک واتاورن دے نال ہی بدلدے تے وکست ہندے مرد-استری دا بمب ساڈیاں اکھاں اگے ساکار ہو جاندا ہے۔ پنجابی لوکدھارا وچّ مرد دا جو بمب اجاگر ہندا ہے اسدے پرمکھ لچھن ہن:-سوربیرتا،دیشبھگتی،پربلتا،عاشق مزاجی اتے یتھارتھمکھی وطیرہ۔ اس پرکار مرد دے بمب دا سنبندھ ساکارتمک تے ناکاراتمک دوویں پکھ نال ہے۔

اسدے نال ہی استری دے بمب دا وی سنبندھ ساکاراتمک تے ناکاراتمک پکھ نال ہے۔ واستو وچ ایہہ ونڈ مصنوعی ہے کیونکہ ایہہ اک اکھنڈ بمب نوں کھنڈت کردی جاپدی ہے۔

لوکدھارا دے وید-سوتر

اس لیکھ وچ ڈاکٹر. کرنجیت نے پنجابی اکھاناں اتے محاوریاں دی سبھیاچارک وشیشتا تے ولکھنتا بارے وچار کیتا ہے۔

پنجاب وچ ہریک پرکار دا موسم ملدا ہے۔ جس کرکے اتھو دے اکھان تے محاورے وی اس موسمی چکر نال سنبندھت ہن۔ جویں:-

ایتوار دی جھڑی نہ کوٹھا نہ کڑی

ایہہ تاں اسیں جاندے ہاں کہ اکھان جاں محاورے دے بول چال وچّ اوہ ارتھ نہیں لئے جاندے جہڑے اس دے شابدک ارتھ ہندے ہن۔ سگوں اس وچوں اگھڑن والے ویاپک ارتھ جو اک طرحاں نال بھاو-ارتھ آکھے جا سکدے ہن،اوہ ہی گرہن کیتے جاندے ہن۔"تند نہیں تانی ہی وگڑی ہوئی ہے"، دا سنبندھ جلاہے دے کتے نال ہے پر اتھے تند دا ارتھ ویکتی اتے تانی دا ارتھ سموہ لیا جاندا ہے۔

لوکوکتِ شبد دا ارتھ ہے لوکاں دوارا کیتا گیا کتھن۔ لوکوکتِ اتے اکھان کسے بھاشا دی اک اہم اکائی ہندے ہن۔ بنتر دی درشٹی توں اکھان جاں لکوکتِ وچّ شبداں نوں اجیہی ترتیب وچ رکھیا گیا ہے کہ اس وچّ اک خاص پرکار دی لے دا آبھاس ہندا ہے۔ جویں:-

    سو چاچا تے اک پیو
    سو دارو تے اک گھیؤ
               

اس وچّ تول دے نال ہی تکانت دا خیال وی رکھیا گیا ہے

اکھاناں تے محاوریاں وچّ اک وڈا انتر ایہہ ہے کہ جتھے اکھاناں نوں سدیوتا پراپت ہے اتھے کئی محاوریاں وچ اینی شکتی نہیں کہ اوہ جاتی دے پدارتھک سبھیاچار وچّ پرورتن آ جان نال اپنی ہوند دی سارتھکتا بنائی رکھن۔

پنجابی بجھارتاں

بجھارتاں پنجابی لوکدھارا دا اک اہم انگ ہن۔ بجھارت شبد توں ہی سپشٹ ہے کہ اس وچ کوئی پرشن پایا گیا ہندا ہے جس دا جواب سروتے نے لبھنا ہے۔ اس جواب نوں 'بجھ' وی آکھ لیا جاندا ہے۔

بجھارت واستو وچّ پایا گیا اک ایسا سوال ہندا ہے جس دا جواب لبھنا سروتے دی بودھک ہشیاری،سچیت سوجھی اتے اپنے چگردے دی لوڑیندی جانکاری اتے نربھر کردا ہے۔ کلا دی درشٹی توں پنجابی بجھارتاں نوں چار شرینیاں وچ ونڈیا ہے۔ سادھارن بجھارتاں،گنتی والیاں بجھارتاں،ورن مالا انوسار سرجت بجھارتاں اتے لوک گیتاں دے سچے وچ ڈھلیاں بجھارتاں۔

لوک کہانی تے سماجی پرسنگ

ڈاکٹر.کرنجیت انوسار لوک کہانی بھاشاگت لوکدھارا دا اک مہتوپورن روپ ہے۔ متھاں،دند-کتھاواں،ساکھیاں اتے نیتی-کتھاواں آدی سبھ ونگیاں لوک کہانی دی ودھا وچ ہی گنیاں جاندیاا ہن۔ پنجاب دیاں لوک کہانیاں دا سبھ توں وڈا گرنتھ "وڈ کہا" منیا جاندا ہے۔

لوکدھارا کسے جاتی جاں سموہ دا سبھیاچارک خزانہ وی ہندا ہے اتے اس دا سوما وی۔ جاتی وشیشے دیاں پورانک کتھاواں اتے لوک کہانیاں نوں اس دے سبھیاچار دے ادھٔین وچ کیندری ستھان پراپت ہے۔ پورن بھگت،راجا رسالو تے ہور کئی کتھاواں توں پنجابی سبھیاچار دی قدر پرنالی تے پنجابی چرتر دا گیان ملدا ہے۔

بدلدے سماجی رشتے

حوالے