محمد حلمی
محمد حلمی 25 جولائی، 1901 نوں اک مصری باپ تے جرمن ماں دے ہاں خرطوم وچ پیدا ہوئے جو موجودہ دور وچ سوڈان دا راجگڑھ اے۔ حلمی 1922 وچ جرمنی چلے آئے جتھے اُنہاں نے میڈیکل دی تعلیم حاصل کيتی۔ تعلیم مکمل کرنے دے بعد اُنہاں نے برلن دے رابرٹ کوچ ہسپتال وچ کم شروع کيتا۔ اوہ بعد وچ یورولوجی ڈپارٹمنٹ دے سربراہ بن گئے۔
حلمی نے 1933 وچ ایڈولف ہٹلر دے برسراقتدار آنے دے بعد ہسپتال توں یہودی ڈاکٹراں نوں برخواست ہُندے تے یہود مخالف قوانین پرعملدرآمد ہُندے دیکھیا۔ نازیاں دے نسلی قوانین دے مطابق حلمی نوں تورات وچ حضرت نوح دے بیٹے حام دی مناسبت توں ’’ہیمائیٹ‘‘ گردانا گیا۔ ایہ اصطلاح اُنیسویں صدی توں نسلی سائینس دے مطابق اختیار کيتی گئی تے اسنوں شمالی افریقہ، قرن افریقہ تے جنوبی عرب دے تاریخی علاقے دے رہنے والےآں دے لئی استعمال کيتا گیا۔ ہیمائیٹ قرار دتے گئے افراد نوں غیر آریائی تصور کيتا جاندا سی تے ایويں اُنئيں ہراسیت تے ظلم و ستم دا نشانہ بنایا جاندا سی۔ حلمی نوں 1938 وچ ہسپتال دی نوکری توں برخواست کر دتا گیا تے اُنہاں اُتے میڈیکل دی پریکٹس کرنے اُتے وی پابندی عائد کر دتی گئی۔ اوہ چونکہ ڈاکٹر دی حیثیت توں کم کرنے دا لائسنس حاصل نئيں کر سکدے سن، حلمی نے لائسنس دے بغیر ہی خفیہ طور اُتے پرائیویٹ پریکٹس شروع کر دتی۔ اُنہاں دی نسل دی وجہ توں اُنہاں نوں اپنی جرمن منگیتر ایمی ارنسٹ نال شادی کرنے توں وی منع کر دتا گیا۔
5 ستمبر، 1939 نوں دوسری عالمی جنگ دے آغاز دے فوراً بعد غیر ملکیوں دے نال سلوک توں متعلق آرڈننس اُتے عملدرآمد شروع کر دتا گیا جس وچ ’’دشمن ممالک‘‘ دے شہریاں دے لئی لازم قرار دتا گیا کہ اوہ پولیس وچ اپنا اندراج کراواں۔ ايسے سال اکتوبر توں جرمنی، مقبوضہ آسٹریہ تے مقبوضہ پولینڈ وچ رہنے والے عرباں نوں گرفتار کرنا، اُنئيں جیل بھیجنا تے نیورمبرگ دے نیڑے قائم وولزبرگ حراستی کیمپ وچ جلاوطن کرنا شروع کر دتا گیا۔ مصریاں نوں وولزبرگ حراستی کیمپ وچ رکھیا گیا تاکہ اُنئيں مصر وچ قید جرمناں دے نال تبادلے دے طور اُتے استعمال کيتا جا سکے۔ جرمن وزیر خارجہ جواشیم وون ربنٹروپ نے حکم دتا کہ مصر وچ قید کيتے گئے ہر جرمن دے بدلے وچ دو مصریاں نوں قید رکھیا جائے۔ حلمی نوں پہلے 3 اکتوبر، 1939 نوں قید کيتا گیا تے اُنئيں چار ہفتےآں تک پولیس دی حراست وچ رکھیا گیا۔ بعد وچ اُنئيں وولزبرگ حراستی کیمپ پہنچیا دتا گیا جتھے اوہ بہت بیمار ہوئے گئے۔ اُنئيں تے باقی ماندہ مصریاں نوں اوائل دسمبر 1939 وچ رہیا کر دتا گیا۔
3 جنوری، 1940 نوں ایس ایس تے جرمن پولیس دے رائش لیڈر ہائنرش ہملر نے 18 سال توں 60 سال تک دی عمر دے تمام مرد مصریاں نوں حراست وچ لینے دا حکم جاری کر دتا۔ ایويں حلمی کوسخت بیمار ہونے دے باوجود دوبارہ گرفتار کر ليا گیا۔ وولزبرگ وچ زیر حراست رکھے جانے والے بیشتر مصریاں نوں جون 1941 توں پہلے رہیا نئيں کيتا گیا۔ مصر دا سفارتخانہ خراب صحت دی بنا اُتے حلمی نوں 1940 وچ رہیا کرانے وچ کامیاب ہوئے گیا۔ مئی 1941 وچ حلمی نوں دن وچ دو بار پولیس نوں رپورٹ کرنے تے ہر چار ہفتے دے بعد اس گل دا ثبوت پیش کرنے اُتے مجبور کيتا گیا کہ اوہ حراست وچ رکھے جانے دے اہل نئيں نيں۔
رہیا ہونے دے بعد حلمی نوں شارلیٹنبرگ وچ ڈاکٹر جوہنس ویڈیکنڈ دی پریکٹس وچ مدد دے لئی بھرتی کر ليا گیا۔ اوتھے موجودگی دے دوران اُنہاں نے غیر ملکی کارکناں دے لئی بیماری دے سرٹفکیٹ جاری کيتے تاکہ اُنئيں اُنہاں دے وطن واپس بھیجنے وچ مدد کيتی جا سکے تے جرمناں نوں اُنئيں بھاری کم اُتے لگانے توں یا ملیشیا سروس وچ بھرتی کرنے توں روکیا جا سکے۔ جدوں برلن دے یہودیاں دی جلاوطنی شروع ہوئی، حلمی دی اک یہودی مریضہ اینا بوروس (بعد وچ گٹ مین) نوں چھپنے دے لئی جگہ دی تلاش سی۔ باوجود اس گل دے کہ نازی سرکار نے اُنئيں وی نسلی طور اُتے گھٹیا سمجھنے تے کھلے عام نازیاں دے خلاف گل کرنے دی بنا اُتے ہدف بنا رکھیا سی ، حلمی نے بوروس نوں جنگ دے اختتام تک چھپائے رکھیا۔ خاص طور اُتے خطرناک لمحات وچ جدوں اوہ خود پولیس دی تفتیش دا شکار سن، حلمی نے بوروس دے لئی کسی دوسری جگہ اُتے چھپنے دا انتظام کر دتا۔ اُنہاں نے بوروس دی حفاظت دے لئی ہر ممکن کوشش کيتی۔ اُنہاں نے برلن دے اسلامک انسٹی ٹیوٹ توں اک سرٹفکیٹ حاصل کيتا کہ بوروس نے اسلام قبول کر ليا اے تے اُس دے لئی عربی بولی وچ شادی دا سرٹفکیٹ وی حاصل کيتا جس وچ کہیا گیا کہ بوروس دی شادی حلمی دے گھر اُتے ہونے والی اک تقریب وچ اک مصری شخص توں ہوئے گئی اے۔ حلمی نے بوروس دی والدہ جولیانا، اُنہاں دے سوتیلے والد جارج ویہر تے دادی سیسیلئی روڈنک دی وی مدد کيتی۔ اُنہاں نے اپنی اک جرمن دوست فریدہ سزٹورمین دے گھر اُتے روڈنک نوں چھپانے دا انتظام کيتا۔ اک برس توں ودھ عرصے تک سزٹورمین نے بزرگ خاتون نوں چھپائے رکھیا تے اپنی خوراک وچوں کچھ اُنئيں دیندی رہی۔
1944 وچ جولیانا ویہر نوں گرفتار کر ليا گیا تے پوچھ گچھ دے دوران اُنہاں نے بتا دتا کہ حلمی نے اُنہاں دی بیٹی اینا نوں چھپا رکھیا اے۔ حلمی فوراً اینا نوں سزٹورمین دے گھر لے گئے۔ حلمی نے بوروس توں ایہ لکھوا لیا کہ اُس نے اُنئيں اپنی شناخت دے بارے وچ دھوکھا دتا تے اوہ اپنی والدہ تے خالہ ڈیساؤ نوں لبھن جا رہی اے۔ ایويں حلمی نے گسٹاپو نوں اوہ خط دکھا کر اسنوں گرفتار ہونے توں بچائے رکھیا۔
اینا بوروس، جولی تے جارج ویہر تے سیسیلئی روڈنک حلمی تے سزٹورمین دی مدد نال جنگ دے دوران زندہ رہنے وچ کامیاب رہے۔ جنگ دے بعد ایہ خاندان نقل مکانی کر کے امریکا آ گیا۔ ڈاکٹر حلمی برلن وچ ہی رہے تے بالآخر اوہ اپنی منگیتر ایمی نال شادی کرنے وچ کامیاب ہوئے گئے۔ اوہ 1982ماں اپنی وفات تک ڈاکٹر دی حیثیت توں کم کردے رہے۔
1950 تے 1960 دی دیہائی دے دوران اینا بوروس تے اُس دے خاندان نے حلمی تے سزٹورمین دی طرف توں برلن سنیٹ نوں خط لکھے۔ جدوں برلن آرکائیوز نے ایہ خط دریافت کيتے تاں اُنہاں نے انہاں نوں یاد واشیم دے اقوام وچ حق پرست دے محکمے دے سپرد کر دتا۔ محمد حلمی تے فریدہ سزٹورمین نوں مارچ 2013 وچ اقوام وچ حق پرست دے اعزاز توں نوازیا گیا۔ حلمی پہلے عرب سن جنہاں نوں ایہ اعزاز دتا گیا۔
اینا گٹمین (بوروس) جنگ دے بعد اُنئيں بچانے والے ڈاکٹر حلمی نال ملن گئياں۔