مرزا مغل

مرزا مغل
مغل راج دا شہزادہ
Bahadurshah Zafar with this two sons - Ten-year-old Mirza Mughal (standing at right side of the image) and Mirza Fakhru (at left side of the image)
خاندان	تیموری
پیؤ	بہادر شاہ دوجا
ماں	شریف المحل سیدینی
جم	1817 لال قلعہ, دلی, مغل سلطنت, ہن بھارت
موت	23 ستمبر 1857 (عمر 39–40) دلی, مغل سلطنت, ہن بھارت

سلطان محمد ظہیر الدین ، جو عامَ طور اتے مرزا مغل ( 1817–23 ستمبر 1857 ) دے نام نال جان جاندے ہن ، اک مغل شہزادہ سن ۔ انھاننے 1857 دے غدر دے دوران اہم کردار نبھایا ۔ اوہ پرانی دلی دے اک دوار اتے مارے گئے مغل شہزادےآں وچوں اک سن ، جسدے بعد دوار خونی دروازہ ( خونی گیٹ جاں قتل دوار ) دے روپ وچ جانا جان لگا ۔

شروع دا جیون

مرزا مغل 12واں اتے آخری مغل بادشاہ بہادر شاہ ظفر دا پنجواں پتّ سی ۔ اوہناں دی ماں ، شریف المحل سئیدنی ، اک اعلیٰ طبقہ سئید پروار ولوں آئیاں ، جنھے حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم ولوں خاندان دا دعوہ کیتا سی ۔

1856 وچّ اپنے وڈے سوتیلے بھرا مرزا فاخرو دی موت دے بعد ، مرزا مغل بہادر شاہ ظفر دے سبھتوں وڈے زندہ پتّ بنے ۔ حالانکہ ، انگریزاں نے دلی دے تخت دے وارث دے روپ وچّ کسے نوں پچھانن توں انکار کر دتا ، اتے اشارہ دتا کہ ظفر دی موت دے بعد راجشاہی ختم ہو جاوے گی ۔

1857 دی لڑائی

مئی 1857 وچ ، بریٹیش بھارتی فوج دے سپاہی نے اپنے بریٹیش اہلکاراں دے خلاف بغاوت کیتی اتے دلی وچ داخلہ کیتا ۔ انھاننے محل لئی سدھے بنایا ، اپنے بریٹیش اعلیٰ اہلکاراں دے خلاف سمراٹاں دے بادشاہ نوں جانو کرایا ، اوہناں دے متعلق اوہناں دے نشٹھا دی تائید کیتی ، اتے ابھیارننئے اتے اگوائی دی منگ کیتی ۔ کجھ دناں بعد ، حالت دا بھنڈار لین دے بعد ، مرزا مغل اتے اوہناں دے کجھ ادھے بھراواں نے باغی فوجیاں دے پربھاری تعینات ہون لئی اپنے پیؤ ولوں انخلاف کیتا ۔ اوہناں دی منگ شروع وچ اپروانگی کر دتی گئی سی لیکن بعد وچ دتی گئی ، اتے مرزا مغل ، اتم - قانونی شہزادہ دے روپ وچ ، کمانڈر ان چیف نوں نامت کیتا گیا سی ۔ مرزا مغل دے کول اپنے نویں دفتر لئی بلکل کوئی ادھیاپن جاں تجربہ نہیں سی ۔ حالانکہ ، انھاننے اورجاوان روپ ولوں فوجیاں نوں ووواقع کرن ، اپنی بولی لگاؤن اتے پراودھان لئی انتظام کرن دی منگ کیتی ، اتے کنڈے دے شہر وچ حکم دی برابری لیائی ۔ اوہناں دی ناتجربہ کاری چھیتی ہی واضع ہو گئی ، اتے بریٹیش ہفتے وچ اک سابق غیر - کمیشن اہلکار ( صوبیدار ) ، بختیار خان دے بریلی دے اک وڈے زور دے پرمکھ اتے ، آمد دے کجھ ہفتے بعد انھاننوں اکسایا گیا ، جنہاں نے اک ارجت کیتا سی افغان لڑائیاں دے دوران چنگی ساکھ ۔ اوہناں دے آمد دے کجھ سماں بعد ، بادشاہ نے بخت خان کمانڈر ان چیف تعینات کیتا اتے آتکمیل دے پربھاری مرزا مغل نوں چھڈّ دتا ۔ کجھ ہفتے بعد ، دفتراں دے اک اتے بدلاو دے بعد ، مرزا مغل نوں دلی شہر دا راج کرن دا چارج دتا گیا ۔

قبضہ

ستمبر 1857 دے وچکار تک ،غیرمتحد بغاوت نے اپنا رستہ تدّ تک چلایا جدوں تک دلی شہر دا تعلق سی ۔ بریٹیش فوجاں نے دلی ولوں گھرے علاکیاں دے قابو اتے مڑوچار کیتا سی اتے شہر اتے آخری حملے لئی شہر دے نزدیک رج اتے چڑھایا گیا سی ، جنوں اپنے شہریاں ولوں تیزی ولوں تیاگ دتا جا رہا سی ، جو مکھ روپ ولوں پینڈو الاکیاں وچ اپنے پنڈاں وچ حصہ گئے سن ۔ جویں ہی انگریزاں نے شہر دا قابو لیا ، بادشاہ بہادر شاہ دوسرا ( 82 سال دی عمر ) نے لال قلعے نوں چھڈّ دتا اتے ہمایوں دے مقبرے وچ پناہ لئی ، جو اس ویلے دلی دے باہر سی ۔ اوہناں دے نال مرزا مغل اتے دو ہور شہزادہ سن ( اک اتے پتر ، مرزا خضر سلطان ، اتے اک پوترے ، مرزا ابو بکر ) ۔ اوہناں دے ٹھکانے دی رپورٹ میجر ہوڈسن ولوں جاسوساں نے کیتیاں سی ، جنہاں نے انھاننوں اک سنیہا بھیجیا سی کہ پارٹی نوں بھجن دی کوئی انمید نہیں سی اتے ہتھیار سُٹن کرنا چاہیدا اے ۔ انھاننے ہتھیار سُٹن کرن ولوں مناہی کر دتا ۔

اگلی سویرے ، ہوڈسن اک سو گھڑسوار دے نال قبر اتے گیا اتے بادشاہ اتے شہزادےآں دے بناں شرط ہتھیار سُٹن دی منگ کیتی ۔ حالت آلے دوآلے دے پنڈاں دے لوکاں لئی جانی جاندی اے ، اتے اک وڈی بھیڑ اکٹھی ہوئی ، جنہاں وچوں کئی اکو جاے روپ ولوں رکھی گئی باہاں ( کھیت - چاقو ، صقل اتے کلہاڑیاں ) ولوں سسجت سن ۔ اس بندی اتے پرتیرودھ کدے بادشاہ دی سکیم نہیں سی ، جو ارداس اتے سوگ کرن لئی اپنے شاندار پرانے قبر اتے آ گیا سی ، اتے شاید انمید وچ کہ مقبرے دی ناپاکی آپ اتے اسدے زندہ پروار لئی ابھیارننئے حاصل کریگی ۔ اسلئی انھاننے ہوڈسن نوں اک سنیہا بھیجیا کہ اوہ اپنی پارٹی دے ہتھیار سُٹن دی شرط دے راے ہن کہ اوہناں دے جیون اتے زندگی اتے بھیڑ جو ہن انھاننوں گھیر لیندیاں اے ۔ ہوڈسن واضع روپ ولوں اس اتے سہمت ہوئے ، صرف ایہہ دسدے ہوئے کہ شہزادےآں اتے گرامینوں دی موٹی بھیڑ نوں ترنت اپنی باہاں نوں ہتھیار سُٹن کرنا چاہیدا اے ۔

سمجھوتا کیتا جا رہا اے ، بادشاہ ، بریٹیش فوج اہلکار دے روپ وچ ہوڈسن دے شبد اتے بھروسہ کردے ہوئے ، مقبرے ولوں ابھریا اتے ہوڈسن دے نال انفرادی روپ ولوں ودھائی دا لینا - حاصل کیتا ۔ بوڑے آدمی نوں تھکیواں دے نال بے حدّ کمزور لگ رہا اے ، ہوڈسن نے بادشاہ نوں اک چھاندار درخت دے ہیٹھاں آرام کرن اتے تازہ کرن نوں قبول کیتا ۔ اسدے بعد انھاننے شہزادےآں نوں دلی وچ واپس بھیج دتا ، اک بیل - گڈی وچ سوار ہوکے ، دس گھڑسوار بریٹیش فوجیاں دے انرکشن دے نال ۔ اس وچ ، باقی نتھے فوجیاں نے گرامینوں دی موٹی بھیڑ دیاں باہاں نوں اکٹھا کیتا ، جنہاں نے اپنے بادشاہ دی بولی اتے بے چینی دے بناں اپنے ہتھیاراں نوں ہتھیار سُٹن کر دتا ۔

موت

اسدے ترنت بعد ، بادشاہ دے نال سرکھات لیکن واضع روپ ولوں شہر وچ پہنچائے جان دی حالت وچ ، ہوڈسن نے فوجیاں دی اک چھوٹی پارٹی دے نال شہر لئی باہر نکلیا ۔ گھوڑیاں اتے سوار ہوکے ، اوہ چھیتی ہی شہزادےآں نوں لے جان والی پارٹی دے نال پھڑے گئے ۔ جویں ہی انھاننے شہر دے دواروں ولوں رابطہ کیتا ، ہوڈسن نے پایا کہ سمراٹاں اتے شہزادےآں دی واپسی دی انمید وچ قصبیاں دی بھیڑ اکٹھی ہوئی سی ۔ اسدے علاوہ ، شہزادےآں دے چلدے ویاکل گرامینوں دی بھیڑ نے دلی دے دواروں لئی کچھ میل دا سفر کیتا سی ۔

ایہہ سجھاء دتا گیا اے کہ بھیڑ نوں دیکھن اتے ہوڈسن نے اپنا تنترکا کھوہ دتا ۔ ہور نے سجھاء دتا اے کہ بھیڑ دی حاضری نے انھاننوں سجھاء دتا کہ ایہہ اک اپیکت کھیتر سی جس وچ بھارتیاں نوں واضع سنیہا بھیجنا اتے انگریزاں دی طاقت اتے بے رحمی دا نمائش کرنا سی ۔ پھر وی دوسریاں نے سجھاء دتا اے کہ ہوڈسن نے پرانے بادشاہ دے نال بھیڑے یعقین وچ سمجھوتا کیتا سی اتے انھاننے کدے وی اپنا وعدہ رکھن دا ارادہ نہیں رکھیا سی ۔ سارے واقعے وچ ، اک اجیہا وچار جو ایک گمبھیر سمجھوتے ( صرف جیون دی گارنٹی دندا اے ) دی النگھنا کردا اے ، جنوں انھاننے کجھ منٹ پہلاں بنایا سی ، بریٹیش فوج دے اہلکار دے روپ وچ اعزاز دے اپنے شبد اتے ، اس لوکاں ولوں بہت سنمانت اک بوڑے آدمی نوں ، اسنوں ودھاؤن دے بجائے انگریزاں دی ساکھ ، ہوڈسن دے کین ولوں پرے واضع روپ ولوں سی ۔

شہر دے دوار اتے ، ہوڈسن نے تن شہزادےآں نوں گڈی ولوں اترن دا حکم دتا ۔ تدّ انھاننوں اپنے اوپری وستراں ولوں وکھ کر دتا گیا ۔ بھیڑ دی واضع نظر وچ ننگے چھاتی والے شہزادےآں نوں ریکھانکت کیتا گیا سی ۔ ہوڈسن نے پھر اپنی بندوق لئی اتے اپنے آپ نوں تن نربادھ اتے ادھا نگن شہزادےآں نوں بندی - خالی سیما اتے گولی مار دتی ۔ شہزادےآں دی قتل دے بعد ، ہوڈسن نے انفرادی روپ ولوں گہنے دے اپنے سریر نوں توڈ دتا ، سگنل دے چھلے ، فیروزہ ہتھ - بینڈ اتے تن شہزادےآں ولوں پہنے ہوئے بیجویلڈ تلواراں ۔ انھاننے اس قیمتی ساماناں نوں لڑائی دی ٹرافی دے روپ وچ پاکیٹ کیتا ، حالانکہ انھاننوں شکی پریحالات وچ لڑائی دے نرمصروف قیدیاں دی قتل کرکے حاصل کیتا گیا سی ۔ تن شہزادےآں دے نکاؤں نوں واپس بیل - گڈی وچ سٹّ دتا گیا سی ، جو شہر دے اندر کوتوالی ( پولیس سٹیشن ) لے جایا گیا سی ، اس عمارت دے ساہمنے زمین اتے سٹّ دتا گیا سی اتے اتھے ولوں باہر نکلن لئی اتھے ظاہر ہویا سی ۔

اوہ دوار جسدے کول نشپادن کیتے گئے سن ، خونی دروازے دے نام ولوں جانیا جاندا اے جسدا متلبّ اے خونی دروازہ رقت دوار جاں موت دا دروازہ ۔

کتاباں

• William Dalrymple, The Last Mughal: The Fall of a Dynasty: Delhi, 1857 published by Penguin, 2006, ISBN [[Special:BookSources/978-1408800928 / ولیم ڈالریمپل, دی ناسٹ مغل: دی فال آف اف ڈینیسٹی: دلی, 1857 پینگزئن, 2006, آئی اے ایس بی این 978-1408800928 ولوں شائع।
• / Mutiny at the margins - Google books - by Crispin Bates and Marina Carterrible/ گوگل بکس