مسئلہ کشمیر اُتے اقوام متحدہ دی ثالثی
مسئلہ کشمیر اُتے اقوام متحدہ دی ثالثی (انگریزی: UN mediation of the Kashmir dispute) کشمیر اُتے پہلی جنگ دے بعد اس وقت شروع ہوئی جدوں انڈیا اس مسئلے نوں اقوام متحدہ لے گیا۔
اقوام متحدہ دی 13 اگست 1948 ء دی قرارداد وچ کہیا گیا سی کہ پہلے پاکستان اپنی فوجاں کشمیر کڈے گا۔ پاکستان نے ایہ مطالبہ منظور کیتا سی لیکن 14 مارچ 1950 ء نوں سلامتی کونسل نے قرارداد پاس کیندی سی کہ ہن دونے ملک بیک وقت فوجاں دا انخلاء شروع کرن گے۔ 13 اگست 1948 ء دی قرارداد وچ کہیا گیا کہ جدوں پاکستان اپنی فوج تے قبائلیاں نوں کڈ لے گا تاں ایتھے دا انتظام مقامی انتظامیہ سنبھالاں گی تے کمیشن انہاں دی نگرانی کريں گا۔اس قرار داد وچ ایہ نئيں کہیا گیا سی کہ بھارت نوں ایتھے ساری فوج رکھنے دی اجازت ہوئے گی ۔ بلکہ قرار پایا کہ اس دے بعد بھارت وی اپنی فوج دا وڈا حصہ "Bulk of its forces" ایتھے توں کڈ لے گا تے اسنوں صرف اِنّے فوجی رکھنے دی اجازت ہوئے گی جو امن عامہ برقرار رکھنے دے لئی مقامی انتظامیہ دی مدد دے لئی ضروری ہاں ۔جداں اقوام متحدہ دے کمیشن نے دونے ملکاں توں قرارداد اُتے عملدرآمد دے لئی پلان منگیا تاں بھارت نے دو ہور مطالبات کر دتے۔ اک ایہ کہ اسنوں سیز فائر لائن دی خلاف ورزی کردے ہوئے شمال تے شمال مغرب دے علاقےآں اُتے کنٹرول دتا جائے تے دوسرا ایہ کہ آزاد کشمیر وچ پہلے توں قائم ادارےآں نوں نہ صرف مکمل غیر مسلح کر دتا جائے بلکہ انہاں ادارےآں نوں ہی ختم کر دتا جائے، اس گل دا اعتراف جوزف کاربل نے اپنی کتاب ’ ڈینجر انہاں کشمیر ‘ دے صفحہ 157 اُتے کیتا اے ۔جوزف کاربل دا تعلق چیکو سلواکیہ توں سی تے ایہ اقوام متحدہ دے کمیشن دے چیئر مین سن تے کمیشن وچ انہاں دی شمولیت بھارتی نمائندے دے طور اُتے ہوئی سی ۔ جوزف کاربل نے اعتراف کیتا کہ بھارتی موقف اقوام متحدہ دی قرارداد توں تجاوز کر رہیا سی ۔
پاکستان نے آزاد کشمیر توں فوج نکالنے اُتے رضامندی ظاہر کردے ہوئے کہیا کہ قرارداد دے مطابق بھارت جو ضروری فوج کشمیر وچ رکھے گا اس دی تعداد اورتعیناتی دا مقام اقوام متحدہ کمیشن نوں پیش کیتا جائے۔ بھارت نے اس توں وی انکار کر دتا ۔اس اُتے کمیشن نے امریکی صدر ٹرومین تے برطانوی وزیر اعظم کلیمنٹ ایٹلی دی تجویز اُتے کہیا کہ دونے ملکاں اپنا موقف پیش کر دیؤ جو اک آربٹریٹر دے سامنے رکھیا جائے تے اوہ فیصلہ کر دے ۔ اقوام متحدہ دی دستاویزات دے مطابق پاکستان نے ایہ تجویز وی قبول کر لئی لیکن بھارت نے اسنوں وی رد کر دتا ۔ بھارت دے اپنے نمائندے نے اعتراف کیتا کہ اقوام متحدہ دی اس قرارداد اُتے بھارت دی وجہ توں عمل نہ ہوئے سکیا۔ انہاں دے لفظاں سن : "a lack of goodwill on part of India"
معاملے دے حل دے لئی سلامتی کونسل نے سلامتی کونسل ہی دے صدر مک ناٹن اُتے مشتمل اک یک رکنی کمیشن بنایا ۔ اس کمیشن نے کہیا کہ ہن دونے ملکاں بیک وقت اپنی فوجاں کڈدے جان گے تا کہ کِسے نوں کوئی خطرہ نہ رہے۔ پاکستان نے ایہ تجویز وی قبول کر لئی ۔ بھارت نے اس تجویز نوں وی رد کر دتا . ایتھے دل چسپ گل ایہ اے کہ اس تجویز نوں سلامتی کونسل نے 14 مارچ 1950 ء نوں اک قرارداد دی شکل وچ منظور کر ليا ۔ گویا ہن اقوام متحدہ دی قرارداد ایہ کہہ رہی اے کہ دونے ملکاں بیک وقت فوجاں کڈنا شروع کرن گے۔
اقوام متحدہ نے اوون ڈکسن نوں جو آسٹریلیا دے چیف جسٹس رہے اپنا نمائندہ بنا کے بھیجیا ۔ انہاں نے فوج دے انخلاء دی بہت ساریاں تجاویز داں ۔ پاکستان نے سب مان لاں ، بھارتی وزیر اعظم نے اک وی نہ منی ۔
1951 ء وچ بھارت نے کہیا سانوں خطرہ اے اس لئی اسيں فوج نئيں نکالاں گے۔ آسٹریلیا دے وزیر اعظم گورڈن منزیزنے مشترکہ فوج دی تجویز دتی بھارت نے رد کر دتی ۔ انہاں نے اقوام متحدہ دی نگرانی وچ مقامی فورس بنانے دی گل کيتی بھارت نے اسنوں وی رد کر دتا ۔ انہاں نے کہیا اسيں کامن ویلتھ دی فوج بھیج دیندے نيں، بھارت نے ایہ تجویز وی رد کر دتی ۔ معاملہ اک بار سلامتی کونسل چلا گیا۔
30 مارچ 1951 ء نوں سلامتی کونسل نے امریکی سینیٹر فرینک پی گراسانوں نواں نمائندہ مقرر کر کے کہیا کہ تن ماہ وچ فوج کشمیر توں کڈی جائے تے پاکستان تے بھارت اس اُتے متفق نہ ہوئے سکن تاں عالمی عدالت انصاف توں فیصلہ کرا لیا جائے۔ فرینک صاحب نے چھ تجاویز داں بھارت نے تمام تجاویز رد کر دیؤ ۔ خانہ پری دے لئی بھارت نے کہیا اوہ تاں مقبوضہ کشمیر وچ اکیس ہزار فوجی رکھے گا جدوں کہ پاکستان آزاد کشمیر توں اپنی فوج کڈ لے ، اوتھے صرف چار ہزار مقامی اہلکار ہاں ، انہاں وچوں وی دو ہزار عام لوک ہاں ، انہاں دا آزاد کشمیر حکومت توں کوئی تعلق نہ ہوئے ۔ انہاں وچوں وی ادھے غیر مسلح ہاں ۔ گراہم اس وچ کچھ ردو بدل کيتا، پاکستان نے کہیا ایہ اے تاں غلط لیکن اسيں اس اُتے وی راضی نيں ، بعد وچ بھارت اس توں وی مکر گیا ۔
سلامتی کونسل دے صدر نے اک بار فیر تجویز دتی کہ ’’ آربٹریشن ‘‘ کروا لیندے نيں تا کہ معلوم ہوئے انخلاء دے معاملے وچ کون سا ملک تعاون نئيں کر رہیا ۔ پاکستان اس اُتے وی راضی ہوئے گیا ، بھارت نے ایہ تجویز وی ردکر دتی ۔[۱]