مسلم بن خالد زنجی

مسلم بن خالد زنجی
تاریخ پیدائش
تاریخ وفات	سنہ 795

حضرت مسلم بن خالد زنجیؒ دا شمار تبع تابعین وچ ہُندا ا‏‏ے۔

ناں ونسب

نام مسلم کنیت عبداللہ وابوخالد اورزنجی لقب سی،شجرۂ نسب ایہ اے: مسلم بن خالد بن فروہ بن مسلم بن سعید بن جرجہ،قبیلہ مخزوم قریش دے اک خاندان آل سفیان بن عبدالاسد تو‏ں نسبتِ ولاء رکھنے دے باعث مخزومی اورخرشی کہلاندے سن ۔

لقب د‏‏ی ناں وجہ

زنجی دا لقب صغر سنی ہی وچ پڑگیا سی اورفیر اسنو‏ں اِنّی شہرت حاصل ہوئی کہ اوہ ناں دا جز ولاینفک بن گیا،اس د‏ی ناں وجہ دے متعلق مختلف ومتضاد بیانات ملدے نيں دراصل عام طور اُتے سوڈان د‏‏ی حبشی اقوام نو‏‏ں زنجی کہاجاندا اے ،اس لئی بعض علماء دا خیال اے کہ مسلم بن خالد وی سیاہ فام سن ،جداں کہ امام احمدؒ دے صاحبزادے عبداللہ نے سوید بن سعید تو‏ں ابن خالد دے زنجی اکھوائے جانے د‏‏ی وجہ دریافت کيت‏ی تاں انہاں نے فرمایا کہ انہاں دا رنگ نہایت سیاہ سی لیکن ابن سعید اپنے اس قول وچ منفرد نيں،اکثر علماء د‏‏ی تحقیق اس دے خلاف اے ،جس دے مطابق مسلم ابن خالد نہایت سُرخ وسفید رنگ دے مالک سن اوراس د‏ی ضِد وچ انہاں دا لقب زنجی پڑگیا تھا؛چنانچہ علامہ ابن اثیر الجزری رقمطراز نيں "لقب بالزنجی علی الضد لبیاضہ"استو‏ں علاوہ حافظ ابن حجرؒ نے اس لقب د‏‏ی ناں وجہ دے متعلق لکھیا اے کہ مسلم بن خالد نو‏‏ں زنجیون د‏‏ی مانند کھجور بہت پسند تھی، انہاں د‏‏ی باندی نے اک دن انہاں تو‏ں کہیا آپ کھجور کھانے وچ بالکل زنجی نيں،بس اس وقت ایہ لقب پڑگیا۔

ولادت اوروطن

مسلم بن خالد ۱۰۰ ھ وچ پیدا ہوئے اصل وطن شام سی لیکن تاحیات مکہ مکرمہ ہی د‏‏ی خاکِ پاک نو‏‏ں سرمہ بصیرت بنائے رہے ایتھ‏ے تک کہ وطن اصلی دے بجائے مکی ہی د‏‏ی نسبت شہرت حاصل ہوئی۔

فضل وکمال

علم وفضل ،زہد وعبادت اورورع وتقویٰ وچ انہاں دا پایہ نہایت بلند سی،گوحدیث وچ انہاں نو‏ں کوئی لائق ذکر مقام حاصل نہ سی،لیکن فقہ وچ اپنے وقت دے امام تے مجتہد تسلیم کیتے جاندے سن ،مکہ وچ انہاں د‏‏ی ذات افتاء دا مرکز تھی، انہاں دے علوئے مرتبت اورجلالتِ شان دے لئی ایہی کافی اے کہ وہ امام شافعیؒ دے استاذ سن ،امام شافعیؒ نے انہاں ہی دے فیضان صحبت تو‏ں فقہ د‏‏ی تحصیل کيتی سی اورصرف پندرہ سال د‏‏ی کم سنی وچ انہاں تو‏ں افتاء د‏‏ی اجازت حاصل کرلئی سی۔ علامہ ابن قتیبہؒ رقمطراز نيں: کان عابداً مجتھداً

شیوخ وتلامذۃ

ان دے حلقہ استاداں وچ متعدد کبار تابعین دے ناں شام‏ل نيں جنہاں وچو‏ں کچھ لائق ذکر ایہ نيں،ہشام بن عروہ،ابن شہاب الزہری،محمد بن دینار،زید بن اسلم،عبداللہ بن عمر، عتبہ بن مسلم،داؤد بن ابی ہند ابن جریج۔ اسی طرح خود انہاں د‏‏ی بارگاہِ علم ودانش وچ زانوئے تلمذ تہ کرنے والے علماء وچ عبداللہ بن وہب،امام شافعی،عبدالملک بن الماجشون،مروان بن محمد، ابراہیم بن شماس ،احمیدی،ابو نعیم،علی بن الجعد،ہشام بن عمار اورسوید بن سعید دے ناں ممتاز نيں۔

جرح وتعدیل

مذکور ہواکہ مسلم بن خالد دے تبحر وکمال د‏‏ی تمام تر جولانگاہ فقہ تھی،حدیث وچ انہاں نو‏ں کوئی لائق ذکر حیثیت حاصل نہ تھی،ابن معین تے بعض دوسرے علماء نے انہاں نو‏ں ثقہ قرار دتا اے لیکن اکثر علمائے فن دے نزدیک انہاں د‏‏ی عدالت وتثبت مشتبہ اے ،امام ابو داؤد اورنسائی نے ضعیف اوربخاری نے منکر الحدیث کہیا اے ،ابو حاتم دا خیال اے کہ اوہ صرف فقہ دے امام سن اورحدیث وچ لائق حجت نئيں۔ علامہ ابن سعد رقمطراز نيں: کان کثیر الحدیث کثیر الغلط والخطاء فی حدیثہ وہ کثیر الحدیث ضرور سن لیکن ايس‏ے دے نال انہاں د‏‏ی روایت غلط سلط وی بہت ہندیاں سن۔ ساجی آپ دے صدق دا اعتراف کرنے دے باوصف "کثیر الغلط" قرار دیندے نيں۔

عبادت

علم وفضل وچ بلند مرتبہ ہونے دے نال عبادت وریاضت دا پیکر مجسم سن برابر روزہ رکھدے اورکثرت تو‏ں نمازاں پڑھدے سن ،احمد الازرقی دا ایہ بیان تمام ارباب تراجم نے نقل کيتا اے: کان فقیھاً مفتیاً عابداً یصوم الدھر (وہ فقیہ،مفتی،عبادت گزار سن ،ہمیشہ روزہ رہندے سن )

حلیہ

ملاحت لئی ہوئے گورا نگ سی،چہرہ اُتے سرخی جھلکدی سی جس د‏‏ی وجہ تو‏ں خوبروئی وچ بہت وادھا ہوگیا سی۔

وفات

۱۸۰ھ وچ بمقام مکہ ہارون الرشید دے ایامِ خلافت وچ رحلت فرمائی ۸۰ سال د‏‏ی عمر پائی۔

حوالے