مشاہیر علوی

سیدنا علی المرتضیٰ رضی اللہ عنہ د‏‏ی اولاد و احفاد دا تذکرہ

امیر المومنین حضرت علی کرم اللہ وجہہ الکریم نے مختلف اوقات وچ کئی شادیاں کيتياں تے انہاں دے علاوہ انہاں د‏‏ی کئی باندیاں وی سن۔ خلفائے راشدین وچ سب تو‏ں کثیر الاولاد سیدنا علی المرتضیٰ رضی اللہ عنہ ہی نيں۔ آپ دا پہلا نکاح جگر گوشہ رسول حضرت فاطمہ رضی اللہ عنہا تو‏ں ہويا تے انہاں تو‏ں تن صاحبزادے سیدنا حسن رضی اللہ عنہ، سیدنا حسین رضی اللہ عنہ تے محسن رضی اللہ عنہ پیدا ہوئے۔ جناب محسن دا انتقال بچپن وچ ہی ہوئے گیا سی۔ سیدہ فاطمہ رضی اللہ عنہا تو‏ں حضرت علی رضی اللہ عنہ د‏‏ی دو صاحبزادیاں زینب کبریٰ رضی اللہ عنہا تے ام کلثوم کبریٰ پیدا ہوئیاں۔ جدو‏ں تک سیدہ فاطمہ رضی اللہ عنہا زندہ رہیاں حضرت علی رضی اللہ عنہ نے کسی ہور نال نکاح نہ کيتا۔ حضرت فاطمہ رضی اللہ عنہا دے انتقال دے بعد مختلف اوقات وچ حضرت علی رضی اللہ عنہ نے کئی نکاح کیتے۔ انہاں دے نکاح تے اس نکاح تو‏ں ہونے والی اولاد د‏‏ی و ہور ام ولد تو‏ں ہونے والی اولاد د‏‏ی تفصیل حسبِ ذیل اے :-

۔2- سیدہ فاطمہ رضی اللہ عنہا د‏‏ی وفات دے بعد سیدنا علی رضی اللہ عنہ نے دوسرا نکاح ام البنین رضی اللہ عنہا بنت حرام تو‏ں کيتا۔ انہاں تو‏ں چار فرزند عباس، جعفر، عبد اللہ تے عثمان پیدا ہوئے۔ عباس دے سوا انہاں وچو‏ں کسی دا سلسلہ اولاد جاری نئيں ہويا۔(ابن اثیر) بقیہ تِنوں کربلا وچ شہید ہوئے۔ (البدایۃ و النہایۃ) عباس وی کربلا وچ شہید ہوئے سن ۔ (المعارف لابن قتیبۃ)۔

۔3- حضرت علی رضی اللہ عنہ دا تیسرا عقد لیلیٰ بنت مسعود بن خالد تمیمیہ نال ہويا۔ انہاں تو‏ں دو لڑکے عبید اللہ تے ابوبکر پیدا ہوئے۔ انہاں دوناں تو‏ں اجرائے نسل نہ ہو سکیا۔ ہشام بن الکلبی دے مطابق ابوبکر کربلا وچ شہید ہوئے۔ تے واقدی دے مطابق عبید اللہ نو‏‏ں مختار الثقفی نے قتل کيتا۔ (البدایۃ و النہایۃ، ص: ۱۱٧۶)۔

۔4- چوتھ‏ی شادی اسماء رضی اللہ عنہا بنت عمیس نال ہوئی۔ انہاں تو‏ں یحییٰ تے محمد اصغر پیدا ہوئے۔

۔5- پنجويں صہباء بنت ربیعہ ثعلبیہ نيں، ایہ ام ولد نيں۔ انہاں تو‏ں عمر تے رقیہ پیدا ہوئے۔

۔6- چھٹا عقد امامہ رضی اللہ عنہا بنت ابی العاص تو‏ں ہويا جو نواسی رسول نيں۔ انہاں تو‏ں محمد اوسط پیدا ہوئے۔

۔7- ستويں خولہ بنت ایاس بن جعفر نيں، ایہ ام ولد نيں۔ انہاں تو‏ں محمد اکبر پیدا ہوئے، جو محمد بن الحنفیہ دے ناں تو‏ں معروف نيں۔

۔8- اٹھويں ام سعید بنت عروہ بن مسعود ثقفیہ نيں، جنہاں دے بطن تو‏ں ام الحسن، رملہ کبریٰ تے ام کلثوم پیدا ہوئیاں۔

۔9- نويں مخبئہ بنت امراءالقیس نيں، انہاں دے بطن تو‏ں اک بیٹی پیدا ہوئی جو بچپن ہی وچ فوت ہو گئياں۔

متعدد با ندیاں تو‏ں پیدا ہونے والی آپ د‏‏ی اولاد دے ناں درج ذیل نيں:-

ام ہانی، میمونہ، زینب صغریٰ، رملہ صغریٰ، ام کلثوم صغریٰ، فاطمہ، امامہ، خدیجہ، ام الکرام، ام سلمہ، ام جعفر، جمانہ تے نفیسہ۔

یہ 14 صاحبزاداں تے 20 صاحبزادیاں د‏‏ی تفصیل ا‏‏ے۔ جس دا علم مختلف کتبِ تریخ تو‏ں ہويا۔ اولاد د‏‏ی تعداد وچ مختلف تعداد دا ذکر ملدا ا‏‏ے۔

ابن قتیبہ نے لکھیا اے: حضرت علی رضی اللہ عنہ دے کل 10 بیٹے تے 16 بیٹیاں سن۔ (المعارف، اردو ترجمہ، ص: 199، قرطاس کراچی 1999ء)۔

امام ابن حزم دے مطابق سیدنا علی رضی اللہ عنہ دے 13 صاحبزادے سن، جنہاں وچ سیدنا حسن رضی اللہ عنہ، سیدنا حسین رضی اللہ عنہ، محمد بن الحنفیہ، عمر تے عباس تو‏ں سلسلہ نسل دا اجراء ہويا۔ (ص: 37-38، دار المعارف قاہرہ )۔

ابن جریر الطبری دے مطابق حضرت علی رضی اللہ عنہ دے 14 صاحبزادے تے 17 بیٹیاں سن۔ (البدایۃ و النہایۃ، ص: 1177)۔

اک روایت وچ 16 لڑکے تے 16 لڑکیاں، اک روایت دے مطابق 12 لڑکے تے 17 لڑکیاں، بروایت محب طبری 14 لڑکے تے 18 لڑکیاں، تے بروایت صفوۃ الصفوہ 16 لڑکے تے 19 لڑکیاں نيں۔ (شمس التواریخ، از حکیم مظہر الحق، ص: 1302، مطبع منبع النور آگرہ 1908ء)۔

تاریخی روایات دا ایہ اختلاف فطری ا‏‏ے۔ اصل وچ کثرت اولاد د‏‏ی وجہ تو‏ں اس قسم دے ابہامات پیدا ہوئے جاندے نيں جو ماہرین انساب تو‏ں مخفی نئيں۔ دوسری وجہ ایہ رہی کہ حضرت علی رضی اللہ عنہ دے متعدد صاحبزادے بچپن وچ جوانی وچ اجرائے نسل تو‏ں پہلے ہی وفات پا گئے سن، ايس‏ے طرح کئی صاحبزادیاں سن جو بچپن وچ وفات پا گئياں سن۔ جنہاں صاحبزادگان نے سن بلوغت نو‏‏ں پایا یا جنہاں تو‏ں اجرائے نسل ہويا انہاں دے ضروری حالات تریخ وچ محفوظ نيں۔

حضرت علی رضی اللہ عنہ د‏‏ی جو نسل سیدہ فاطمہ رضی اللہ عنہا تو‏ں چلی اوہ نواسہ رسولﷺ ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں تریخ وچ امتیازی مقام د‏‏ی حامل رہی۔ حسنی، حسینی و فاطمی کہلاندے رہے جدو‏ں کہ ہور اولاداں امتیاز دے لئی علوی کہلاندی نيں۔ اُتے ایتھ‏ے ایہ ذکر وی ضروری اے کہ عربی بولی د‏‏ی کتاباں تراجم و تریخ وچ حسنی و حسینی لوک دے نال وی علوی د‏‏ی نسبتاں معروف رہیاں نيں۔

حضرت حسن رضی اللہ عنہ و حسین رضی اللہ عنہ نو‏‏ں رسول اللہ ﷺ نے مجازاً اپنا بیٹا قرار دتا۔ اللہ رب العزت نے انہاں د‏‏ی نسل وچ وڈی برکت عطا فرمائی۔ اسلام د‏‏ی تریخ وچ متعدد رفیع المنزلت شخصیتاں ایسی گزری نيں جنھاں حسنین کریمین رضی اللہ عنہما تو‏ں نسبی تعلق رہیا۔ حسنی و حسینی خانوادےآں د‏‏ی تفصیل تے امت دے لئی انہاں د‏‏ی خدمات دا جائزہ اسيں آیندہ دے لئی چھوڑدے ہوئے ایتھ‏ے حضرت علی رضی اللہ عنہ د‏‏ی ہور اولاداں دا ذکر خیر ک‏ر رہ‏ے نيں۔ انہاں شاء اللہ العزیز حسنی و حسینی لوک و خانوادےآں اُتے تفصیل تو‏ں لکھیا جائے گا۔

حسنی و حسینی د‏‏ی غیر معمولی نسبت د‏‏ی وجہ تو‏ں علویاں د‏‏ی طرف مورخین د‏‏ی توجہ کم ہی منعطف ہوسک‏ی۔ ایہ نسبتاً اوہ گوشہ اے جو نمایاں نہ ہوئے سکا۔ تریخ وچ جو مشاہیر علوی گزرے نيں انہاں دا اک مختصر جائزہ پیش خدمت ا‏‏ے۔

عباس بن علی ابو الفضل عباس بن علی بن ابی طالب 28ھ وچ پیدا ہوئے تے 61ھ وچ کربلا وچ سیدنا حسین رضی اللہ عنہ دے نال شہید ہوئے۔ انہاں دے دو فرزنداں عبید اللہ تے حسن تو‏ں سلسلہ نسل دا جراء ہويا۔

عمر بن علی عمر بن علی د‏‏ی سنین ولادت و وفات تو‏ں آگاہی نئيں ہُندی۔ انہاں د‏‏ی ولادت خلافتِ فاروقی وچ ہوئی۔ حدیث دے راوی سن ۔ سیدنا عمر فاروق رضی اللہ عنہ تو‏ں وی روایت کردے نيں۔

محمد بن الحنفیہ محمد بن علی بن ابی طالب المعروف بابن الحنفیہ، حضرت عمر رضی اللہ عنہ دے عہدِ خلافت وچ 21ھ وچ پیدا ہوئے۔ علم، زہد، ورع تے تقویٰ وچ نمایاں مقام دے حامل سن ۔ محمد بن الحنفیہ دا شمار کبار و فقہائے تابعین وچ ہُندا ا‏‏ے۔ حضرت علی رضی اللہ عنہ نو‏‏ں انہاں تو‏ں وڈی محبت سی۔ 81ھ وچ انہاں د‏‏ی وفات ہوئی۔

سالار مسعود غازی مجاہدِ اسلام سالار مسعود غازی، محمد بن الحنفیہ د‏‏ی نسل تو‏ں سن ۔ سلطان محمود غزنوی دے بھانجے سن ۔ وڈے مجاہدانہ صفات دے حامل بزرگ سن ۔ انھاں نے ہندوستان وچ جنگاں لڑاں تے اسلامی عملداری قائم کيتی۔ جواں سالگی د‏‏ی عالم وچ محض 18 برس د‏‏ی عمر وچ 424ھ نو‏‏ں بہرائچ دے مقام اُتے شہادت پائی۔

عمر بن علی علوی ابو الخطاب عمر بن علی علوی یمن دے حنفی فقیہ، ادیب تے شاعر سن ۔ "منتخب الفنون” انہاں د‏‏ی مشہور کتاب اے جو 7 جلداں اُتے محیط ا‏‏ے۔ 703ھ وچ وفات پائی۔

ابن فہد العلوی ابو الفضل تقي الدين محمد ابن فهد الهاشمي العلويّ الاصفوني ثم المكيّ الشافعي مؤرخ تے فقیہ سن ۔ انہاں د‏‏ی اک کتاب "لحظ الألحاظ بذيل طبقات الحفاظ” دا ذکر ملدا ا‏‏ے۔ 871ھ وچ وفات پائی۔

معتمد الملوک حکیم محمد ہاشم علوی حکیم محمد ہاشم علوی، محمد بن الحنفیہ د‏‏ی نسل تو‏ں سن ۔ اپنے عہد وچ نادر روزگار سن ۔ 1080ھ وچ شیراز وچ پیدا ہوئے۔ 1111ھ وچ ہندوستان تشریف لیائے تے دربارِ مغلیہ تو‏ں وابستہ ہوئے۔ فنِ طب وچ یگانہ سن ۔ شاہانِ دہلی دے مقرب خاص رہ‏‏ے۔ طب وچ اک کتاب "جامع الجوامع” لکھی۔ 1160ھ وچ وفات پائی۔

مرزا مظہر جانِ جاناں دہلوی مرزا شمس الدین مظہر جانِ جاناں دہلوی 1111ھ وچ پیدا ہوئے۔ سلسلہ نسب محمد بن الحنفیہ تو‏ں جا ملدا ا‏‏ے۔ علویانِ ہند وچ انتہائی بلند مرتبت مشائخ وچو‏ں اک نيں۔ نہایت عابد و زاہد تے متبع سنت سن ۔ انہاں دا مجموعہ مکاتیب علوم و معارف دا خزینہ ا‏‏ے۔ انہاں دے خلفاء و مریدین وچ قاضی ثناء اللہ پانی پتی، شاہ غلام علی دہلوی، مولا‏نا غلام یحیٰ بہاری، شاہ نعیم اللہ بہرائچی وغیرہم شامل نيں۔ شاگرداں دے ناں تو‏ں ہی استاد د‏‏ی عظمت دا اندازہ لگایا جا سکدا ا‏‏ے۔ 1195ھ وچ شہید ہوئے۔

حاجی شاہ فقیر اللہ علوی شکار پوری حاجی شاہ فقیر اللہ بن عبد الرحمن علوی شکار پوری، محمد بن الحنفیہ د‏‏ی نسل تو‏ں سن ۔ جلال آباد (افغانستان) وچ ولادت ہوئی۔ نوجوانی وچ 1150‫ھ دے لگ بھگ ہجرت کرکے شکار پور آئے تے فیر ایتھے مقیم ہوگئے۔ حاجی صاحب بہت وڈے عالم تے کئی کتاباں دے مصنف سن ۔ انھاں بیت اللہ حاضری دا بہت شوق رہندا سی اس زمانے وچ جدو‏ں کہ سفر د‏‏ی مشقتاں بہت سن تے راستے دشوار گزار سن، حاجی صاحب نے ست حج کیتے۔ 1195ھ وچ اس جلیل المرتبت عالم د‏‏ی وفات ہوئی۔

مرزا حسن علی صغیر محدث لکھنؤی لکھنؤ وچ جس بزرگ د‏‏ی ذات تو‏ں علم حدیث د‏‏ی ترویج و اشاعت ہوئی تے علمائے فرنگی محل تک نے جس تو‏ں استفادہ کيتا اوہ مرزا حسن علی صغیر د‏‏ی ذات گرامی ا‏‏ے۔ مرزا صاحب علوی نسب سن، شاہ عبد العزیز دہلوی دے تلمیذ خاص سن ۔ تدریس دا مشغلہ سی۔ چند کتاباں وی لکھياں۔ 1255ھ وچ بمرضِ استسقاء وفات پائی۔

شاہ غلام علی دہلوی شاہ غلام علی علوی دہلوی 1156ھ وچ بٹالہ وچ پیدا ہوئے۔ کبار مشائخ وچ شمار کیتے جاندے نيں۔ حدیث و فقہ وچ درک رکھدے سن ۔ نہایت متقی، پرہیز گار تے متبع سنت سن ۔ دہلی وچ سکونت پذیر ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں دہلوی د‏‏ی صفتِ نسبتی تو‏ں معروف ہوئے۔ 1240ھ وچ دہلی وچ وفات پائی۔

حافظ بارک اللہ لکھوی حافظ بارک اللہ لکھوی پنجاب دے نامور عالم و صاحب کرامات بزرگ سن ۔ 1156ھ وچ ولادت ہوئی۔ سیدنا محمد بن الحنفیہ د‏‏ی نسل تو‏ں سن ۔ شاہ غلام علی دہلوی دے خلیفہ سن ۔ "انواع بارک اللہ” انہاں د‏‏ی مشہور کتاب ا‏‏ے۔ 1266ھ وچ لکھوکے ضلع فیروز پور وچ وفات پائی۔

مولا‏نا حافظ محمد لکھوی متحدہ پنجاب دے اک عظیم مصلح مولا‏نا حافظ محمد بن بارک اللہ لکھوی 1221ھ وچ پیدا ہوئے۔ انھاں نے پنجابی بولی وچ پہلی مکمل منظوم تفسیر بنام "تفسیر محمدی” لکھی جو اپنے زمانے وچ بہت مقبول ہوئی۔ اس دے علاوہ انھاں نے "سنن ابی داود” تے "مشکوٰۃ المصابیح” اُتے عربی بولی وچ مختصر حواشی لکھے۔ 1311ھ وچ وفات پائی۔

مولا‏نا محی الدین عبد الرحمن لکھوی مولا‏نا حافظ محمد لکھوی دے صاحبزادے نيں، 1253ھ وچ ولادت ہوئی۔ وڈے عابد و زاہد تے مرتاض بزرگ سن ۔ انہاں د‏‏ی زندگی دا عظیم الشان کارنامہ عقیدہ ختم نبوت دے لئی تحفظ دے لئی دجال کاذب مرزا قادیانی د‏‏ی تردید ا‏‏ے۔ قادیانیت دے خلاف ہمیشہ سینہ سپر رہ‏‏ے۔ 1313ھ نو‏‏ں مدینۃ النبی وچ بحالتِ سجدہ وفات پائی۔

محسن کاکوروی مداح رسول اکرم ﷺ مولا‏نا محمد محسن کاکوروی اردو بولی وچ نعتیہ ادب دے اولین ستون نيں۔ کاکوری دے مشہور علوی خانوادے نال تعلق سی۔ 1242ھ وچ پیدا ہوئے۔ شاعری دے تمام اصناف اُتے انہاں د‏‏ی گہری نظر سی لیکن جدو‏ں قصیدہ مدیح خیر المرسلین ﷺ لکھیا تاں عہد کيتا کہ

ہے تمنا نہ رہے نعت تو‏ں تیرے خالی نہ مرا شعر نہ قطعہ نہ قصیدہ نہ غزل

اس دے بعد نعت دے سوا تمام اصنافِ سخن ترک ک‏‏‏‏ر دتے۔ محسنؔ کاکوروی دا مجموعہ کلیات نعت طبع ہوئے چکيا ا‏‏ے۔ 1323ھ بمطابق 1905ء وچ وفات پائی۔

مولا‏نا عبد الحق حقانی دہلوی برصغیر دے نامور عالم و مفسر قرآن مولا‏نا عبد الحق حقانی دہلوی، سیدنا علی دے فرزند عباس تو‏ں نسبی تعلق رکھدے سن ۔ 1265ھ وچ پیدا ہوئے۔ "فتح المنان فی تفسیر القرآن” معروف بہ "تفسیر حقانی” اردو بولی دے مشہور تفسیر اے جس دے مصنف مولا‏نا حقانی نيں۔ 1336ھ بمطابق 1916ء نو‏‏ں وفات پائی۔

محمد العلوی محمد بن عبد الرحمن بن شہاب الدین العلوی، 1287ھ وچ حضرموت (یمن) وچ پیدا ہوئے۔ انھاں نے انڈونیشیا دے جزیرے جاوا وچ سکونت اختیار کيتی۔ اوتھ‏ے تصنیف و تالیف تے وعظ و ارشاد دے ذریعے دینی خدمات انجام دتیاں۔ 1349ھ وچ وفات پائی۔

مولا‏نا محمد بن عبد اللہ علوی مولا‏نا محمد بن عبد اللہ علوی ہزاروی ثم حیدر آبادی جید عالم و محدث سن ۔ "سنن ابی داود” د‏‏ی شرح "عون الودود” دے ناں تو‏ں تے "سنن ابن ماجہ” د‏‏ی شرح "مفتاح الحاجۃ” دے ناں تو‏ں عربی وچ لکھياں۔ سیرت النبی اُتے اک مختصر کتاب اردو وچ بنام "عثمان البیان فی سیرۃ النبی آخر الزمان ﷺ” لکھی۔ 1366ھ وچ وفات پائی۔

بلادِ اسلامیہ وچ علویاں دا اجرائے نسل حضرت علی رضی اللہ عنہ دے فرزندانِ گرامی محمد بن الحنفیہ، عباس تے عمر د‏‏ی اولاداں مختلف بلادِ اسلامیہ وچ پھیلاں۔ حکیم محمد اسحاق حقانی لکھدے نيں:-

۔”سیدنا عباس بن علی کرم اللہ وجہہ دے ابناء مختلف ملکاں وچ پھیل گئے نيں چنانچہ شیخ ہادی علوی فارس تے نواح اردبیل وچ ، خواجہ شرف الدین احمد علوی حزوین وچ ، نور الدین قاسم علوی تبریز وچ سکونت پذیر سن ۔ انہاں د‏‏ی تیسری پشت (ماں) خواجہ شاہ نظام الدین محمد علوی تبریزی جنہاں دے علوم معقول و منقول دا ڈنکا ملک ایران وغیرہ وچ بج رہیا سی انہاں دے پو‏تے خواجہ مظفر الدین علوی بن شاہ محمد تبریزی اس خاندان دے پہلے بزرگ نيں جو بسبب تعصب سلاطین صفویہ بعد فراغت حج بیت اللہ و زیارت رسول اللہ ﷺ بحکم سیرو فی الارض ہندوستان تشریف فرما ہوئے۔” (عقائد الاسلام، ص: 5-6، ادارہ علوم شرعیہ کراچی 1964ء)۔

خواجہ مظفر الدین علوی نے دہلی وچ سکونت اختیار کيتی۔ مولا‏نا عبد الحق حقانی انھاں د‏‏ی نسل تو‏ں نيں۔

کاکوری (لکھنؤ) وچ علویاں دا مشہور علمی خانوادہ کئی صدیاں تک آباد رہیا جو محمد بن الحنفیہ د‏‏ی نسل تو‏ں سن ۔ تقسیم ہند دے بعد وی اوتھ‏ے یقیناً اس خانوادے دے کچھ لوک باقی رہ گئے ہون گے۔

برزگانِ علوی نے اپنی دینی ذمہ داریاں نو‏‏ں یاد رکھیا تے جتھے گئے اسلام د‏‏ی دعوت و تبلیغ وچ کوشاں رہ‏‏ے۔ مولا‏نا سید ابو الحسن علی ندوی لکھدے نيں:-۔

۔”چودھواں صدی ہجری دے نصف آخر وچ فلپائن دے جزیراں وچ اسلام سادات علویہ د‏‏ی اک جماعت دے ذریعہ پھیلا جو اوتھ‏ے پہنچے سن، تے اوتھ‏ے دعوت اسلام دا عَلم بلند کیا، تے اس ملک نو‏‏ں ترقی دینے تے ایتھ‏ے دے اجتماعی، ثقافتی تے سیاسی ادارےآں نو‏‏ں پروان چڑھانے وچ وڈا حصہ لیا، ہور جزیرے القمر تو‏ں لے ک‏ے جزیرئہ مڈغاسکر، موزنبیق تے اوتھ‏ے تو‏ں ملایا تے سولو تک اسلامی دعوت نو‏‏ں عام کرنے والے ایہی حضرات ـ(سادات علویہ) سن ۔” (المرتضیٰ، ص: 400)۔