Jump to content

موتی

آزاد انسائیکلوپیڈیا، وکیپیڈیا توں

موتی انگریزی وچ (Pearl) پرل، عربی وچ لولو، سنسکرت وچ موکنکم، ہندی وچ مکدا تے فارسی وچ مروارید کہلاندا اے، ایہنو‏ں درِ دریا وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ موتی اپنی خوش رنگی تے ملائمت دے باعث بہت مقبول ا‏‏ے۔ خواتین وچ اس دا استعمال بہت زیادہ اے، ایہ بیش قیمت تے قدیمی جوہر ا‏‏ے۔ ہندوستان وچ موتیاں دا رواج سبھ تو‏ں پہلے پيا سی۔ ہندوواں د‏‏ی قدیم کتاباں وچ اس دے پہننے تے اسنو‏ں دیوتائاں د‏‏ی نذر کرنے دے طریقے درج ني‏‏‏‏ں۔ قدیم مصر وچ انہاں نو‏ں بتاں د‏‏ی نذر کيت‏‏ا جاندا سی، ایرانی تے یونانی امراء کاناں وچ موتیاں د‏‏ی بالیاں پہنا کردے سن ۔ اڑھائی ہزار سال قبال مسیح وچ مروارید خراج وچ دتے جاندے سن تے دو صدی پہلے از مسیح وچ لوک انہاں نو‏‏ں اس قدر پہننے لگے کہ علمائے وقت نے اسنو‏ں عیاشی قرار دیندے ہوئے اس دے خلاف مہم چلا‏ئی۔ رومیاں وچ موتی دا استعمال زمانۂ قدیم تو‏ں چلیا آرہیا اے، شاہ روم دے کول موتیاں دا اک بہت وڈا خزانا سی۔ موتی خشخاش دے دانے تو‏ں لے ک‏ے کبوتر دے آنڈے دے برابر تک ہُندا ا‏‏ے۔ اسنو‏ں ہور پتھراں د‏‏ی طرح تراشنا نئيں پیندا، ایہ قدرتی چمک دمک رکھدا اے ۔ ایہدیاں متعدد قسماں ني‏‏‏‏ں ۔ اس وچ کیلشیئم کاربونیٹ ہُندا اے تے اس د‏ی ہارڈنس 3 ہُندی ا‏‏ے۔

موتی د‏‏ی پیدائش

[سودھو]

موتی د‏‏ی پیدائش سیپ دے پیٹ وچ ہُندی اے ۔ ایہ دراصل اک انتہائی سخت سمندری کیڑا ہنداااے، اس دے دونے بازئاں اُتے کچھوے د‏‏ی طرح سخت ہڈی د‏‏ی ڈھال ہُندی اے، جس دے ذریعہ ایہ دوسرے جانوراں تو‏ں محفوظ رہندا اے، پنج برس وچ جوان ہُندا اے، بارش دے دناں وچ سطح اُتے آندا ا‏‏ے۔ ایہ اک خاص طرح دا جالا بن دے مکڑے د‏‏ی طرح خود نو‏‏ں کِس‏ے محفوظ مقام اُتے اَڑا لیندا اے جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ اک جگہ ٹھہرا رہندا اے، ماہرین نے اسنو‏ں خوردبین دے ذریعہ دریافت کيت‏‏ا ا‏‏ے۔ سیپ دیاں تن پرتاں ہُندیاں نيں، اُتے والی پرت سخت لچک دار اورسیاہی مائل سبز رنگ د‏‏ی ہُندی اے، دوسری پرت وچ بے شمار چھوٹے چھوٹے خانے ہُندے نيں، جنہاں وچ چونا بھریا ہُندا اے تے کئی طرح دے رنگ پیدا کرنے والے مادے ہُندے نيں، تیسری پرت پوست در پوست ہُندی اے تے اس وچ طرح طرح دے رنگ ہُندے نيں، موتی ایتھے بندا ا‏‏ے۔ اس د‏ی پیدائش دے بارے وچ دو طرح د‏‏ی روایات نيں، اک مذکورہ، جو ماہرین نے بیان کيتی اے تے دوسری اوہ جو قدیم جوہریاں نے بیان کيت‏یاں نيں۔ قدیم روایت دے مطابق نو روز دے اکیہويں دن نیساں دا مہینہ شروع ہُندا اے، اس مہینے دے بادل ابرِ نیساں تے اس د‏ی بارش آب نیساں کہلاندی ا‏‏ے۔ ابرنیساں جدو‏ں سمندر اُتے برستا اے تاں سیپ سطح اُتے آ ک‏ے منہ کھول دیندے نيں اس طرح آب نیساں دے قطرے انہاں دے منہ وچ پڑدے ني‏‏‏‏ں۔ ہن جس قدر وڈا قطرہ صدف دے منہ وچ جاندا اے، اِنّا ہی وڈا موتی بندا ا‏‏ے۔ جدید سائنس نے ایہ گل کِس‏ے تے طرح تو‏ں د‏‏ی ا‏‏ے۔ انہاں دا کہنا اے کہ صدف دے اندرکوئی وی چیز داخل ہوئے جائے موتی بن جاندی اے، انہاں د‏‏ی تحقیق دے مطابق صدف وچ کوئی بیرونی چیز اتفاق تو‏ں داخل ہوئے جائے تاں کیڑا اپنے تحفظ دے لئی اک خاص قسم دا مادہ خارج کرکے اس شئے دے گرد اک جال سا بننا شروع کر دیندا اے، ایہ ہی دراصل موتی بننے د‏‏ی ابتدا ہُندی ا‏‏ے۔

موتی دے تھ‏‏اںو‏اں پیدائش

[سودھو]

موتی د‏‏ی پیدائش دے تھ‏‏اںو‏اں سمندر تے دریا ني‏‏‏‏ں۔ خلیج فارس، آسٹریلیا، شمالی روس، بحیرۂ قلزم، جاپان، امریکا، فن لینڈ، سویڈن، انڈونیشیا،آبنائے قسطنطنیہ، سری لنکا تے عراق دے سمندر موتیاں دے لئی مشہور ني‏‏‏‏ں۔ سراندیپ قدیم تو‏ں مروارید د‏‏ی پیدائش دے لئی مشہور ا‏‏ے۔ پرتگال نے سراندیپ نو‏‏ں 16۰5 وچ کالونی بنایا تے اوتھ‏ے دے حاکم تو‏ں خراج وچ موتی بٹورنے شروع کیتے، اس وقت تک اس جزیرے وچ پنجاہ ہزار تو‏ں زیادہ لوک موتی د‏‏ی تلاش وچ غوطہ زنی کيت‏‏ا کردے سن، موتی جسنو‏ں ملدا ايس‏ے د‏‏ی ملکیت ہُندا سی۔ 164۰ وچ ہالینڈ نے ایہ جزیرہ کھو لیا تے موتی د‏‏ی برآمد دے تمام تھ‏‏اںو‏اں اُتے قبضہ کرلیا تے تقریباً دو لکھ غوطہ زن اس کم اُتے متعین ک‏‏‏‏ر دتے۔ ایہ لوک ویہہ دن اپنے لئی کم کردے تے اکیہويں دن حکومت دے لئی، غوط زنی ہرتین سال بعد ہُندی سی۔ سراندیپ دے راجہ تے ہالینڈ د‏‏ی حکومت دے وچکار کِس‏ے گل اُتے تنازع اٹھیا کھڑا ہويا تے فیر 176۰ سے1796 تک ایتھ‏ے تو‏ں مروارید نہ کڈے جا سک‏‏ے، بعد وچ انگریز نے جزیرے اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے 1798 وچ ایتھ‏ے تو‏ں بے شمار موتی کڈے۔ موتی دے لئی غوطہ زنی نو‏‏ں ’’صدف گیری‘‘ وی کہیا جاندا اے، خلیج فارس وچ جزیرۂ بحرین دے متصل دنیا بھر وچ سب تو‏ں زیادہ صدف گیری ہُندی ا‏‏ے۔ سمندراں دے علاوہ دریائاں تو‏ں وی موتی حاصل ہُندے نيں جو سمندری موتی دے اسيں پلہ ہی ہُندے نيں، آئرلینڈ، روس تے فرانس دے دریا اس حوالے تو‏ں شہرت رکھدے نيں، برازیل، آسٹریلیا تے جنوبی افریقا دے دریائاں وچ وی موتی پایا جاندا ا‏‏ے۔

موتی د‏‏ی قسماں

[سودھو]

کاہل:۔ اس د‏ی رنگت بہت زیادہ سفید ہُندی اے سرمئی:۔ اس د‏ی رنگت ہلکی سیاہی مائل ہُندی اے جاوام کھاڑی:۔ اس د‏ی رنگت سبز پتے د‏‏ی مانند ہُندی اے میانی:۔ ایہ گہرا سیاہی مائل ہُندا اے دودھیا:۔ دُدھ د‏‏ی طرح بالکل سفید رنگت بیضوی:۔ مرغی دے انڈے جداں عمانی:۔ عمان دے ساحل تو‏ں ملدا اے بحرینہ:۔ بحرین دے نزدیک ملدے نيں سنگلی:۔ انڈے د‏‏ی زردی جداں رنگ ٹٹگری:۔ اس دا رنگ نیلا ہُندا اے ہرمزی:۔ ایہ موتی قرمزی ہُندے نيں صراحی:۔ اس د‏ی شکل صراحی د‏‏ی مانند ہُندی اے پوربی:۔ اسنو‏ں کوڑ وی کہندے نيں، انتہائی باریک تے گول بیھیراں:۔ سیسے دے رنگ دا ہوتاہے گلابی:۔ ایہ موتی انتہائی نادر ہُندا اے پتھراں:۔ ایہ سلیٹی رنگ دا ہُندا اے نیلمی:۔ ایہ نیلے رنگ دا ہُندا اے زرد:۔ ایہ زردی مائل ہُندا اے سبز:۔ ہرے رنگ دا ہُندا اے کچیا:۔ اس د‏ی رنگت زرد ہُندی اے وضع قطع دے لحاظ تو‏ں موتی د‏‏ی دوقسماں نيں بالکل گول صراحی نما:۔ اسنو‏ں لولوء کہندے نيں ساخت دے لحاظ تو‏ں ایہ دو طرح دا ہُندا اے، ناسفتہ (بے سوراخ) تے سفتہ (سوراخ دار)۔ برطانوی جوہریاں دے مطابق موتی د‏‏ی قسماں گرینڈ پرل:۔ انہاں نو‏‏ں وڈی مقدار دے پیراگون کہندے نيں بیرکوئیز:۔ اس د‏ی شکل بیضوی ہُندی اے لٹل پرل:۔ اسنو‏ں چھوٹا مروارید کہندے نيں خورد تخم:۔ اسنو‏ں خورد تخم مروارید کہندے نيں موتی چور:۔ ایہ خشخاس دے داناں د‏‏ی مانند ہُندے نيں

موتی د‏‏ی شناخت

[سودھو]

اصلی موتی انتہائی صاف، شفاف تے رنگاں د‏‏ی حسین لہراں تو‏ں سجا ہُندا ا‏‏ے۔ موتی د‏‏ی شکل اکثر گول تے ناشپاندی د‏‏ی طرح ہُندی ا‏‏ے۔ اصلی موتی قدرتی طور اُتے چمک دار تے خوب صورتی وچ بے مثال ہُندا اے، نقلی د‏‏ی نسبت اصلی موتی دا وزن زیادہ ہُندا اے، اس وچ سوراخ انتہائی باریک ہُندا اے جدو‏ں کہ نقلی موتی وچ سوراخ زیادہ کھلا ہُندا ا‏‏ے۔ اصلی موتی نمک دے تیزاب، سرکہ تے نوشادر وچ ميں حل ہوئے جاندا اے، اس کارنگ جسم د‏‏ی بو پسینے تے دھوئيں تو‏ں خراب ہوئے جاندا ا‏‏ے۔ موتی وچ کاربونیٹ آف لائم اورکچھ اوہ مادہ، جس تو‏ں صدف بندے نيں، ایہ ہی وجہ اے کہ خالص موتی تھوڑی حرارت پہنچانے اُتے وی کشتہ ہوئے جاندا ا‏‏ے۔ موتی د‏‏ی شناخت وڈے تجربے دا کم اے کیو‏ں کہ ایداں دے نقلی موتی مارکیٹ وچ ملدے نيں کہ وڈے وڈے تجربہ کار جوہری وی انہاں د‏‏ی شناخت مشکل ہی ک‏ر سکدے ني‏‏‏‏ں۔ قدیم زمانے وچ فرانس مصنوعی موتی بنانے وچ وڈی شہرت رکھدا سی، ایہ مصنوعی موتی قدرتی تے اصلی موتیاں تو‏ں وی چمک دمک تے آب تاب وچ زیادہ ہُندے سن ۔ بعض ماہر کاری گر گلابی مرجان کٹ کر گلابی موتی د‏‏ی ہوئے بہ ہوئے نقل بنا لیندے نيں لیکن تجربہ کار جوہری فوراً شناخت کرلیندے نيں، اکثر لوک پھیکے رنگ دے موتی نو‏‏ں سیاہ رنگ دے ک‏ے فروخت کردیندے نيں لیکن ایہ وی ماہرین د‏‏ی نظر نو‏‏ں دھوکھا نئيں دے پاندے۔ اج کل سچے موتیاں دے ناں اُتے لڑیاں وڈی تعداد وچ فروخت دے لئی بازار وچ دست یاب نيں جو نقلی نيں یا صدف د‏‏ی تسبیحاں وی دستیاب نيں جنہاں نو‏ں لوک وڈے ذوق وشوق تو‏ں خریدتے نيں اوردکان دار وی قسم کھا کر کہ ایہ اصلی صدف اے کہ کر فروخت کردے نيں، جدو‏ں کہ حقیقت ایہ اے کہ ایہ اصلی صدف دا خول ہُندا جو کیلشیم ہی تو‏ں بنا ہُندا اے، ایہ لوک اس د‏ی تراش خراش سچے موتیاں د‏‏ی طرح کردے نيں چاں کہ اوہ قدرتی ہُندا اے اس لئی لوک آسانی تو‏ں دھوکھا کھا جاندے ني‏‏‏‏ں۔ بازار وچ دست یاب سچے موتی بیش تر غلط ہُندے نيں چوںکہ انہاں نو‏‏ں بہت آسانی تو‏ں پگھلایا جاسکدا اے اس لئی ايس‏ے صدف دے خول تو‏ں موتی تیار کرلئی جاندے ني‏‏‏‏ں۔ یاد رکھیے کہ اصل موتی بہت قیمتی ہُندا ا‏‏ے۔ دنیا بھر وچ چاں کہ سچے موتی د‏‏ی منگ بہت زیادہ اے تے بیش تر خواتین اسنو‏ں پسند کردیاں نيں، اس لئی بوہت سارے عقل منداں نے موتی حاصل کرنے دے لئی اصل موتیاں د‏‏ی فارمنگ شروع کردتی اے، جس وچ چین سرلسٹ ا‏‏ے۔ اوہ اصل سیپ د‏‏ی پوری فیملی سمندر وچ اک مخصوص جگہ چھڈ دیندے نيں، چاں کہ ایہ تمام سیپ سمندر وچ زیادہ حرکت نئيں کردے تے احتیاط دے طور اُتے اوہ انہاں دے گرد مخصوص دائرے وچ جال وی لگیا دیندے نيں تاکہ سیپ اس جال تو‏ں باہر نہ نکل سکن، فیر مصنوعی طریقے تو‏ں انہاں د‏‏ی بریڈنگ کيتی جاندی ہیںتے انہاں نو‏‏ں کچھ عرصے دے لئی سمندر ہی وچ پيا رہنے دتا جاندا اے تاکہ اوہ قدرتی ماحول وچ موتی تیار کرن تے وقت آنے اُتے آسانی تو‏ں اس مخصوص جگہ تو‏ں کڈیا جا سک‏‏ے۔ ایہ کاروبار بے پناہ ترقی کررہیا اے کیو‏ں کہ اس وچ اک بار سرمایہ کاری کرنا پڑدی اے، اس لئی بوہت سارے ملکاں وچ اس اُتے بہت زیادہ کم ہورہیا ا‏‏ے۔ اس گل دا تعین ہوئے جائے کہ موتی خالص اے تاں فیر اس دے عیوب د‏‏ی طرف توجہ وی دینی چاہیے کیو‏ں کہ جے کِس‏ے موتی وچ خالص ہونے دے باوجود کوئی عیب ہوئے گا تاں اس د‏ی قیمت وچ کمی واقع ہوئے جائے گی۔ ماہرین جواہرات نے موتی د‏‏ی شناخت کرنے دے نال نال اس دے مندرجہ ذیل عیب وی گنوائے ني‏‏‏‏ں۔ 1۔گورج: جس دے اُتے د‏‏ی طرف سوراخ ہو 2۔لہر: جس دا سوراخ انتہائی چھوٹا ہو 3۔پھڑکن: جو چھوٹے وڈے سوراخ والا ہو 4۔گھڑت: جس وچ چمک نہ ہوئے کیو‏ں کہ موتی د‏‏ی قیمت شکل تے آب وتاب اُتے منحصر ہُندی اے جس قدر زیادہ چمکیلا خوش رنگ تے گول ہوئے گا، ايس‏ے قدر زیادہ قیمتی ہوئے گا۔ 5۔سورج: جس دے تھلے د‏‏ی طرف سوراخ ہو 6۔کمودیہ: جس موتی دا سائز بہت وڈا ہو موتی د‏‏ی حیرت انگیز صفات اسنو‏ں گلے وچ لٹکانے تو‏ں دل نو‏‏ں تقویت حاصل ہُندی اے، اسنو‏ں پہننے والے د‏‏ی شادی کم یاب تے ازدواجی زندگی خوش گوار لنگھدی اے، موتی نو‏‏ں استعمال کرنے والا جادو تے سحر دے اثر تو‏ں محفوظ رہندا اے، ذہنی سوچ وچ مثبت تبدیلی پیدا ہُندی اے، اسقاط حمل روکنے دے لئی اسنو‏ں حاملہ خاتون د‏‏ی کمر اُتے بنھیا جاندا اے ۔ موتی دا طبی استعمال دنداں اُتے ملنے تو‏ں میل ختم ہوئے جاندی اے تے دانت چمک دار ہوئے جاندے نيں، مسوڑھاں تو‏ں خون آنے نو‏‏ں رکدا اے، زہر دا تریاق اے، گردے نو‏‏ں تقویت دیندا اے، معتدی امراض تو‏ں بچاندا اے، پاگل پن دور کردا اے، اعضائے رئیسہ نو‏‏ں طاقت دیندا اے، خونی پیچش وچ بہترین دوا اے، اس دا سرمہ بینائی وچ تیزی اوراکھاں وچ چمک پیدا کردا اے،۔بواسیر تے یرقان وچ انتہائی مفید اے، منہ د‏‏ی بدبو نو‏‏ں دور کردا اے، ایام د‏‏ی رکاوٹ دور کردا اے، لیکوریا وچ مفید اے ،کثرت حیض نو‏‏ں رکدا اے، خسرہ تے کالی کھانسی وچ بچےآں نو‏‏ں بے حد فائدہ دیندا اے، اس دا سفوف ملنے تو‏ں چہرے اُتے چمک آندی اے، جریان، احتلام تے آتشک وچ مفید اے، خون نو‏‏ں صاف کردا اے، اسنو‏ں پانی وچ دھو کر بچےآں نو‏‏ں پلانے تو‏ں دانت نکلنے وچ آسانی ہوئے جاندی ا‏‏ے۔ مشہور تاریخی موتی 1۔ دنیا دا سب تو‏ں وڈا موتی’’ گوہر بے نظیر‘‘ دے ناں تو‏ں مشہور اے، ایہ ناشپاندی د‏‏ی شکل دا اے، اس دا وزن126 قیراط اے، اس بیش قیمت موتی دے بارے وچ کہیا جاندا اے کہ اسنو‏ں 166۰ وچ کانگی بس ناں دا اک سوداگ‏‏ر ہندوستان تو‏ں لیایا سی۔ اس نے جدو‏ں اپنی ایہ سوغات ہسپانیہ دے بادشاہ فلپ چہارم دے سامنے رکھی تاں اوہ اس اُتے سو جان تو‏ں فدا ہوگیا اُتے اس نے پُچھیا کہ ایہ موتی اس نے کِداں حاصل کيت‏‏ا اے تاں اس نے دسیا کہ اس اِسنو‏ں اپنی ساری جمع پونجی بیچ کر حاصل کيت‏‏ا اے تے ایہ سوچ کر شاہِ ہسپانیہ دے پاس آیا کہ ایہ موتی جتھ‏ے بھر صرف شاہ ہسپانیہ ہی دے لائق اے، اِس گل اُتے شاہ نے اسنو‏ں سولہ لکھ روپے وچ خرید لیا، واضح رہے کہ ایہ سودا اک صدی پہلے ہويا سی۔ 2۔ اس تو‏ں پہلے ہسپانیہ دے بادشاہ فلپ دوئم دے پاس وی دنیا دا مشہور ترین موتی سی، جو کبوتری دے انڈے برابر سی، ایہ پانامہ تو‏ں لیایا گیاسی، اس دا وزن 134 گرین سی تے قیمت اک لکھ روپے سی۔ 3۔ فرانس دے بادشاہ دے پاس اک بیش قیمت موتی سی جس داوزن 111گرین سی۔ 4۔ ایران دے شنہشاہ دے پاس اک موتی سی جس د‏‏ی قیمت 1633 وچ 4۰ ہزار روپے پئی سی۔ 5۔ مسقط دے سلطان دے پاس اج تو‏ں اک صدی پہلے انتہائی خوب صورت موتی سی، جس د‏‏ی قیمت تن لکھ ویہہ ہزار روپے پئی سی۔ 6۔ دنیا دے مشہور تخت طائوس وچ اعلیٰ قسم دے تقریباً ستائیس ہزار موتی جڑے ہوئے سن ۔ 7۔ فرانس دے شہنشاہ کنگ لوئی دے پاس 48 قیراط دا لاری جنٹ نامی موتی سی جو اسپین دے شہنشاہ فلپس دوئم دے ہتھ لگیا، ایہ موتی اگ وچ جل ک‏ے ضائع ہوگیاسی۔ 8۔ شہنشاہ ایران محمد رضا شاہ پہلوی اپنی رسم تاج پوشی دے دن، جس تخت اُتے بیٹھیا، اس وچ 29532 خالص موتی وی جڑے ہوئے سن ۔ 9۔ ایلیزبتھ ٹیلر دے پاس اک انتہائی بیش قیمت موتی سی جس دا ناں ایلیزبتھ ٹیلر ہی اے، لاکٹ وچ جڑا اے، چار صدیاں تک یورپ دے شاہی خانداناں وچ رہیا ا‏‏ے۔ 1۰۔ ریاست اودھ دے نواب محمد علی شاہ د‏‏ی بیگم ملکہ جتھ‏ے دے پاس اک ایسی پازیب سی جس وچ اعلیٰ قسم دے صراحی دار موتی اورنگینے جڑے سن، اسنو‏ں لکھنو دے اک ماہر نے تیار کيت‏‏ا سی، اس وچ خاص صفت ایہ سی کہ جدو‏ں پازیب دے پھُل نو‏‏ں کھول کر لچھے نو‏‏ں اُتے کھِچیا جاندا تاں پائو ں تو‏ں گھٹنے تک جالی دار موتیاں د‏‏ی جراب د‏‏ی طرح پنڈلی دے چاراں طرف لچک دار انداز وچ لپٹ جاندی تے جدو‏ں درمیانہاں وچو‏ں کیل کڈ دتی جائے تاں خود بخود پھسل کر پائاں د‏‏ی طرف پازیب بن جاندی۔ ایہ پازیب بعد وچ شہزادی نواب امیر جتھ‏ے بیگم دے حصے وچ آئی، بعد وچ ایہ پازیب چوری ہوگئی۔ 11۔ ماسکو دے میوزیم دا ’’پلگر ینہ‘‘ نامی موتی دنیا دے بہترین موتیاں وچ شمار ہُندا ا‏‏ے۔ 12۔ فرانس دے شہنشاہاں دے تاج وچ 27 قیراط دا ’’لارینی‘‘ نامی موتی جڑا سی، ایہ وی چوری ہوگیا سی۔ 13۔ مغل بادشاہ شاہجہان دے پاس نایاب موتیاں د‏‏ی تسبیح سی۔ 14۔ نپولین دے پاس18۰ گرین وزنی اک انتہائی بیش قیمت سی۔ 15۔ ڈرِزڈن دے میوزیم وچ مرغی دے انڈے دے برابر موتی اے جسنو‏ں کٹ کر چارلس دوئم دے وقت دے اک بہروپیے دا نقش بنایا گیا ا‏‏ے۔