مولانا سعید احمد اکبر آبادی

پیدائش و بچپن

پیدائش و بچپن

مولا‏نا سعید احمد اکبرآبادی 8 نومبر 1908ء وچ اکبر آباد ( آگرہ) وچ صبح صادق دے وقت پیدا ہوئے، مولا‏نا اکبرآبادی اپنے والدین د‏‏ی اکلوت‏ی تے چہیندی اولاد نرینہ سن، اس لئی آپ د‏‏ی ولادت اُتے عقیقہ د‏‏ی تنیڑے اس دھوم دھام تو‏ں منائی گئی کہ کئی روز تک آگرہ وچ اس دا چرچا رہیا، مولا‏نا اکبرآبادی دا بچپن تے لڑکپن اگرچہ عام بچےآں د‏‏ی طرح کھیلدے کودتے گزریا مگر صحت، ذہانت، حافظہ تے علمی ذوق و شوق عام بچےآں تو‏ں مختلف سی، اٹھ برس د‏‏ی عمر وچ مشکل تو‏ں مشکل اشعار دا مطلب اپنی بولی وچ بیان کرنے د‏‏ی صلاحیت رکھدے سن ۔

تعلیم و تربیت

مولا‏نا د‏‏ی ابتدائی تعلیم گھر اُتے ہوئی، آپ دے والد ڈاکٹر ابرار حسین نے قاضی عبد الغنی منگلوری تو‏ں رسم بسم اللہ ادا کرنے د‏‏ی درخواست کيتی، انہاں نے اک نیم مجذوب میاں محمد افضل نو‏‏ں بھیج دتا، انہاں نے بسم اللہ پڑھائی تے اس طرح آپ د‏‏ی تعلیم دا سلسلہ شروع ہوئے گیا، گھر اُتے ہی فارسی بتے عربی د‏‏ی تعلیم دا بند و بست کيت‏‏ا گیا، دیوبند دے اک عالم و فاضل مولوی خورشید علی عربی د‏‏ی تعلیم دیندے سن، جدو‏ں کہ حساب، تریخ تے جغرافیہ دے لئی اک قابل ہندو گریجویٹ استاذ ماسٹر مکٹ بہاری لال نو‏‏ں مقرر کيت‏‏ا گیا جو شام نو‏‏ں دو گھنٹےتمام مضامین پڑھاندے سن، صرف و نحو د‏‏ی تعلیم مولا‏نا غلام نور صاحب تو‏ں حاصل کيتی تے کافیہ تے قدوری مکمل کیکی،  گھریلو تعلیم دے بعد آپ نو‏‏ں مرادآباد دے مدرسہ امدادیہ وچ داخل کرادتا گیا،ایتھ‏ے مولا‏نا سید مرتضی حسن چاندپوری،  مولا‏نا محمد اسحاق کانپوری، مولا‏نا محمد حنیف امروہوی دے زیر نگرانی شرح جامی تے شرح وقایہ پڑھی، فیر مولا‏نا اکبرآبادی دیوبند وچ داخل ہوئے اس زمانہ نو‏‏ں اوہ تن ادوار وچ تقسیم کردے نيں، پہلا دور گوشہ نشینی دا اے جس دے بارے وچ اوہ کہندے نيں کہ "پہلا دور وچ گوشہ نشین رہیا، گھر تو‏ں مدرسہ تے مدرسہ تو‏ں گھر، طلبہ تو‏ں ملنا گھانا نئيں سی سوائے مفتی عتیق الرحمن عثمانی دے جو میرے اس دور دے اکلوندے دوست سن، دور ثانیے بارے وچ لکھدے نيں کہ اس دور وچ حلقہ وسیع ہويا وچ طلبہ د‏‏ی مجلساں وچ شرکت تے انہاں د‏‏ی انجمناں وچ تقریر کرنا شروع کر دتی، دور ثالث دے بارے وچ رقمطراز نيں کہ : میری تعمیر و تشکیل جو کچھ وی ہوئی ايس‏ے دور وچ ہوئی،پہلے میرا ماحول شعری و ادبی سی، ہن میرا ماحول علمی و دینی ہوئے گیا،پہلے میری صحبت چند شہری طلبہ دے نال تھی،اب وچ ہر وقت استاداں کرام تے چند ہونہار طلبہ دے نال تھاجو ذہین مستعد سن ۔

سفر حج

مولا‏نا اکبرآبادی حالے زیر تعلیم ہی سن کہ 1925ء وچ دیوبند د‏‏ی سالانہ تعطیل دے موقع اُتے آگرہ آئے تاں انہاں دے والد نے انہاں د‏‏ی والدہ شمس النساء د‏‏ی نذر پوری کرنے دے لئی مولا‏نا؛ کبر آبادی نو‏‏ں والدہ دے ہمراہ حج دے لئی روانہ کر دتا، ایہ سفر کافی یادگار سی کیونجے اس وچ خلافت کمیٹی تے جمعیت علما دے وفود نے وی حج دے لئی رخت سفر بنھیا سی، جس وچ مفتی کفایت اللہ، علامہ شبیر احمد عثمانی، مولا‏نا محمد علی جوہر، مولا‏نا شوکت علی گوہر، مولا‏نا احمد سعید دہلوی، علامہ سید سلیمان ندوی رحمہم اللہ شریک سن، اس لحاظ تو‏ں مولا‏نا اکبرآبادی نو‏‏ں انہاں بزرگاں د‏‏ی صحبت اس سفر وچ نصیب رہی، 1967ء وچ مولا‏نا اکبرآبادی نے دوسرا حج ادا فرمایا۔

استاداں

آپ نامور تے عظیم المرتبت علما تو‏ں اکتساب فیض د‏‏ی سعادت نصیب ہوئی، 1925ء وچ علامہ انور شاہ کشمیری تو‏ں دورۂ حدیث مکمل کيت‏‏ا، ہور استاداں وچ مفتی عزیز الرحمن عثمانی، مولا‏نا شبیر احمد عثمانی، مولا‏نا حبیب الرحمن عثمانی، مولا‏نا اعزاز علی امروہوی،مولا‏نا حسین احمد مدنی، مولا‏نا رسول خان،مولا‏نا عبد السمیع، مولا‏نا سراج احمد رشیدی شامل ني‏‏‏‏ں۔

عصری تعلیم

ڈابھیل ہی دے زمانۂ قیام وچ مولا‏نا اکبر آبادی نے پنجاب یو نیورسٹی لاہور (اورینٹل کالج لاہور) تو‏ں مولوی ، منشی تے ادیب فاضل دے امتحانات پرائیویٹ طور اُتے پاس کيتے، دہلی وچ قیام دے دوران ۱۹۳۶ء وچ عربی ایم اے دا امتحان دہلی یونیورسٹی تو‏ں پاس کیاتے یونیورسٹی وچ ٹاپ کيت‏‏ا، فیر ۱۹۴۰ء دے لگ بھگ انگریزی وچ ایم اے کيت‏‏ا۔

خدمات

۱۹۴۳ء وچ سینٹ اسٹیفن کالج دہلی وچ تقرر ہوئے گیا، اوہ ایتھ‏ے اردو تے ادبیات دے پروفیسر د‏‏ی حیثیت تو‏ں خدمات انجام دیندے رہ‏ے، ايس‏ے زمانہ وچ سابق صدر پاکستان جنرل ضیاء الحق نو‏‏ں انہاں د‏‏ی شاگردی دا شرف حاصل ہويا۔

۱۹۴۷ء وچ مولا‏نا ابوالکلام آزاد وزیر تعلیم ہند د‏‏ی تحریک اُتے انہاں نو‏ں کلکتہ دے مشہور زمانہ مدرسہ عالیہ دا پرنسپل مقرر کيت‏‏ا گیا، ۱۹۵۹ء وچ مسلم یونیورسٹی علی گڑھ دے وائس چانسلر کرنل بشیر زیدی نے انہاں نو‏ں علی گڑھ مسلم یونیورسٹی دے شعبۂ دینیات دا صدر منتخب کيت‏‏ا، مولا‏نا نے اس د‏ی ترقی دے لئی وڈی جد و جہد تے تے جاں فشانی تو‏ں کم لیا، انہاں د‏‏ی محنت دے ثمرہ وچ اس شعبہ نو‏‏ں مقبولیت تے اعتماد حاصل ہويا اس شعبہ وچ پی ایچ ڈی دا اجراء انہاں دے دور وچ ہويا، ۱۹۶۲-۱۹۶۳ دے درمیان ویزیٹنگ پروفیسر د‏‏ی حیثیت تو‏ں کینیڈا د‏‏ی Mc-Gill یونیورسٹی دے انسٹی ٹیوٹ آف اسلامک اسٹڈیز وچ کم کيت‏‏ا، علی گڑھ مسلم یونیورسٹی د‏‏ی ملازمت تو‏ں سبک دوشی دے بعد ۱۹۷۲ء وچ تغلق آباد دہلی وچ ہمدرد دے اک اسلامی ادارے تو‏ں وابستہ ہوئے گئے،  تقریباً چار سال ایتھ‏ے خدمت انجام دتیاں ، بوعلی سینا د‏‏ی کتاب القانون نو‏‏ں مرتب کيت‏‏ا، بعد وچ اوہ اَگڑ پِچھڑ کالی کٹ یونیورسٹی تے فیر علی گڑھ مسلم یونیورسٹی وچ وزیٹنگ پروفیسر د‏‏ی حیثیت سےعلمی و تحقیقی کماں د‏‏ی نگرانی تے طلبہ د‏‏ی رہنمائی کردے رہ‏ے، دار العلوم دیوبند وچ تحقیق و تالیف تے طلبہ د‏‏ی قلمی تربیت دے لئےشیخ الہند اکیڈمی قائم ہوئی تاں مولا‏نا نو‏‏ں اس دا ڈائریکٹر منتخب کيت‏‏ا گیا، وفات تک آپ اس عہدہ اُتے فائز رہ‏‏ے۔

لکھتاں

(۱) فہم قرآن: ۲۰۰ صفحات اُتے مشتمل ایہ مولا‏نا اکبرآبادی د‏‏ی تصنیف فتنۂ انکار حدیث دے رد وچ اے،  یہ کتاب ۱۹۴۱ء وچ طبع ہوئی، دس ابواب اُتے مشتمل اے: مسلماناں وچ مرکزیت دا فقدان، کيت‏‏ا قرآن مجید بغیر سنت دے صحیح معنی وچ ميں سمجھ وچ آسکدا اے، تدوین حدیث، وضع حدیث دا فتنہ تے اس دا انسداد ، حضرت ابوہریرہ، حضرت عبد اللہ بن عباس، تابعین دا دور، امام بخاری، اصول درایت، محدثین د‏‏ی بے لوث خدمات۔

(۲)الرق فی الاسلام (یعنی اسلام وچ غلامی د‏‏ی حقیقت) : ایہ کتاب ۲۷۲ صفحات اُتے مشتمل اے ، جس دا پہلا ایڈیشن ۱۹۳۸ء وچ منظر عام اُتے آیا، ایہ کتاب اسلام وچ غلامی تے اس تو‏ں متعلق ہر شبہ دا مسکت جواب ا‏‏ے۔

(۳)غلامان اسلام: ایہ کتاب الرق فی الاسلام ہی دا تتمہ و تکملہ اے، اس وچ غلامان اسلام د‏‏ی حیات تے انہاں د‏‏ی اسلامی خدمات تے مختلف کارنامےآں نو‏‏ں موضوع گفتگو بنایا گیا اے، کتاب ۴۸۸ صفحات تے پنج عناوین اُتے مشتمل اے: صحابۂ کرام، تابعین، اتباع تابعین، ارباب کشف و کرامات اولیاء اللہ ، علماء شعر و ادب ۔ پہلی دفعہ ۱۹۴۰ء وچ شائع ہوئی۔

(۴) صدیق اکبرؓ: ۴۶۴ صفحات اُتے مشتمل ایہ کتاب مولا‏نا اکبرآبادی دا انتہائی عظیم الشان کارنامہ اے، پہلی دفعہ ۱۹۵۷ء وچ شائع ہوئی۔

(۵) وحی الہی: اس کتاب وچ وحی تے اس دے متعلق تمام گوشےآں اُتے وقت دے جدید اسلوب وچ دلپذیر بحث کيتی گئی اے ،کتاب ۱۹۲ صفحات اُتے مشتمل اے تے دس ابواب اُتے مشتمل اے: وحی د‏‏ی ضرورت، وحی دے لغوی تے اصطلاحی معنی، وحی د‏‏ی مختلف صورتاں ، قرآن تے وحی، خداکی صفات ذاتیہ اُتے اک عام بحث،ملکۂ نبوت تے وحی ، وحی تے محققاں یورپ، تسلسل وحی تے نزول جبرئیل ، قرآن مجید وحی الہی کیو‏ں اے، قرآن مجید دا اسلوب بیان تے بعض عیسائی مصنفاں ، کتاب پہلی بار ندوۃ المصنفاں تو‏ں ۱۸۴۱ء وچ شائع ہوئی۔

(۵) عثمان ذی النورین: ایہ کتاب حضرت عثمان غنیؓ د‏‏ی حیات و خدمات او صاف و کمالات تے فتوحات اُتے محققانہ ابحاث اُتے مشتمل اے، ایہ کتاب ۱۹۸۳ء وچ شائع ہوئی۔

(۶) مسلماناں دا عروج و زوال: اس کتاب وچ مولا‏نا نے خلافت راشدہ تو‏ں اپنے عہد تک مسلماناں دے عروج و زوال دے اسباب اُتے بحث کيتی اے، کتاب ۳۴۷ صفحات اُتے مشتمل اے ، ۱۹۴۴ء وچ ندوۃ المصنفاں تو‏ں شائع ہوئی۔

ازدواجی زندگی

مولا‏نا اکبرآبادی جنوری 1928ء وچ دار العلوم دیوبند تو‏ں فارغ ہونے دے بعد جامعہ تعلیم الدین ڈابھیل چلے گئے تے بحیثیت استاذ تن سال تک فرائض سر انجام دیندے رہ‏ے، ڈابھیل دے قیام دے دوران آپ د‏‏ی شادی مئی 1928ء وچ ڈاکٹر ابرار حسین د‏‏ی پھُپھی زاد بہن انوری بیگم د‏‏ی بیٹی اختری بیگم تو‏ں ہوئی، مولا‏نا نے اپنی بارات دے بارے وچ لکھیا اے کہ: بارات بہت سادہ سی لیکن اس د‏ی امتیازی حیثیت ایہ سی کہ ملت اسلامیہ پاک و ہند دے اکابر علما یعنی شیخ العرب والعجم حضرت محمد انور شاہ کشمیری، حضرت مولا‏نا شبیر احمد عثمانی، مولا‏نا سراج احمد رشیدتی، مولا‏نا بدر عالم میرٹھی،مولا‏نا مفتی عتیق الرحمن عثمانی، مولا‏نا محمد ادریس سکروڈی، مولا‏نا محمد یحیی تھانوی اس بارات وچ شامل سن، حضرت شاہ صاحب نے نکاح پڑھایا۔

b