مہادیو گوویند رانڈے
مہادیو گوویند رانڈے | |
---|---|
(مراٹھی وچ: महादेव गोविंद रानडे) | |
جم | 18 جنوری 1842 [۱][۲][۳]
|
وفات | 16 جنوری 1901 (59 سال)[۱][۲][۳] |
شہریت | برطانوی ہندستان |
جماعت | انڈین نیشنل کانگرس |
عملی زندگی | |
مادر علمی | ایلفن سٹون کالج گورنمنٹ لا کالج، ممبئی |
پیشہ | جج ، فلسفی ، لکھاری ، سیاست دان ، حریت پسند |
اعزازات | |
باب ادب | |
ترمیم |
مہادیو گووند رانڈے ( پیدائش 18 جنوری 1842 [۶] ؛ وفات 16 جنوری 1901 ) مہاراشٹرا وچ اک عظیم معاشرتی اصلاح کار ، ہور اک ماہر معاشیات تے برطانوی ہندوستان وچ اک جج سن ۔ 1878 اوہ پچھلے سال پونے وچ منعقدہ پہلے آل انڈیا مراٹھی ساہتیہ سمیلن دے صدر وی سن ۔ 1885 وچ ، اوہ بمبئی ہائی کورٹ دا جج بن گیا۔
انصاف مہاراشٹر وچ سماجی اصلاحات دی تحریک وچ رانڈے نوں جدید ہندوستان دی تریخ وچ اک اہم مقام حاصل اے۔ انہاں نے تعلیم نوں عام کرنے تے خواتین نوں وی تعلیم حاصل کرنے دے قابل بنانے دے لئی لڑکیوں دے اسکولس دا آغاز کيتا۔ انہاں نے تعلیم ، معاشرتی خدمت ، سیاست دے نال نال معاشیات وچ وی انمول کم کيتا۔ [۷]
زندگی
[سودھو]مہادیو گووند رانڈے ناسک دے پنڈ نیفاد وچ پیدا ہوئے سن ۔ [۶] انہاں نے اپنی ابتدائی تعلیم کولہا پور وچ حاصل کيتی ۔ اوہ اسکول دے دناں وچ ونائک جناردھن کیرتن توں دوستی کردا رہیا تے اس دے نال وڈا ہويا۔ بچپن وچ ، مادھو راؤ دا خاتمہ سی تے کسی حد تک آہستہ سی۔ لیکن اس دی شدید یادداشت ، معاشرتی شعور نوں دوسرےآں نے دیکھیا۔ 1856 دے بعد ، اوہ تے کیرتن تعلیم دے لئی ممبئی آئے تے ایلفن اسٹون ہائی اسکول وچ داخلہ لیا۔ انگریزی سنسکرت زباناں وچ اس دے پڑھنے وچ اضافہ ہويا۔ اس نے لاطینی زبان وی پڑھی۔ میٹرک دے امتحان دے لئی، انہاں نے 'مراٹھشاہی دے عروج تے خوشحالی' اُتے اک مضمون لکھیا۔ بعد وچ انہاں نے ايسے ناں دی اک کتاب لکھی۔ بے پناہ پڑھ کر اس دی عقل سیراب ہوئی۔ تاں انہاں نوں وظیفے ملدے نيں۔ انعامات وی مل رہے نيں۔ 1862 (؟ 1864 وچ میٹرک تے 1864 وچ ایم اے کيتا۔ اے ہوئے گیا اس وقت ، اوہ سکندر گرانٹ دی کمپنی تے رہنمائی توں لطف اندوز ہويا۔ اس عرصے دے دوران مادھو راؤ نے مختلف عنوانات اُتے مضامین لکھے۔ تریخ تے معاشیات انہاں دے پسندیدہ مضامین بنے رہے تے انہاں نوں انہاں وچ بااختیار وی بنایا گیا۔ اس نے تدریس ، امتحان ، ترجمہ ، تے فیصلہ سازی وچ کمال دا مظاہرہ کيتا۔ اس نے تریخ دا مضمون اٹھایا۔ اے ہوئے گیا وغیرہ سی 1866 وچ ، اس نے قانون دا امتحان پاس کيتا۔ اوہ ممبئی یونیورسٹی دے پہلے ہندوستانی فیلو دے طور اُتے منتخب ہوئے سن ۔
دلفا اسٹون کالج دی اک جونیئر دنشا واچا نے راناڈے دے بارے وچ جسٹس رانیڈ نوں خط لکھیا : -
“مینوں یاد اے کہ اوہ کس طرح کالج دی لائبریری وچ پڑھدا سی۔ وظائف دے لئی کالج امتحانات دی تیاری کرنا انھاں ایسا لگدا سی جداں کسی بچے دا کھیل ہوئے۔ سب توں مشکل کتاب جس نوں اوہ آسانی توں سمجھ سکے تے علم حاصل کرسکے۔ علم دے لئی طغیانی آرزو تے کتاب دے مضمون نوں سمجھنے دی صلاحیت اِنّی زیادہ سی کہ اس نے سارا دن کتاب پڑھ لئی۔ اوہ کثرت توں کتاباں پڑھدے نيں۔ اسيں وچوں کسی وچ اِنّی ہمت یا طاقت نئيں سی کہ اس طرح دا تفصیلی مطالعہ کر سکے! اوہ پڑھنے وچ اِنّا مگن ہوگیا سی کہ اس نے اپنے آس پاس ہونے والی گلاں اُتے وی توجہ نئيں دی۔ اس نے کدی کھانے تے لباس اُتے گہری توجہ نئيں دی۔ کچھ وی کھاؤ ، کچھ وی پہن لو۔ ” [۸]
شادی
[سودھو]مہادیو گوویند رانڈے دی پہلی شادی 1851 وچ 11-12 سال دی عمر وچ وائی دے ڈانڈیکر نال تعلق رکھنے والی رام نامی لڑکی توں ہوئی سی۔ اوہ بیمار ہوگئی تے 1873 وچ اس دی موت ہوگئی۔ بیواہ دی دوبارہ شادی تے اس تحریک وچ شامل ہونے دے بارے وچ مادھاو راؤ دے خیالات دے پیش نظر ، انہاں دے والد نے قیاس آرائی کيتی سی کہ اوہ اک بیوہ نال شادی کرن گے ، تے ايسے سال 30 نومبر نوں ، انہاں نے مادھاراؤ دی شادی انناصاحب کورلےکے دی بیٹی توں کردتی۔ شادی دے بعد ، مادھو راؤ نے اپنی بیوی دا ناں رام رکھیا۔ اس وقت ، سناتن دے ذریعہ مادھو راؤ نوں اک 'اسپیکنگ ریفارمر' سمجھیا جاندا سی۔ اسنوں رنج ہويا کہ اس نے شادی دا موقع گنوا دتا ، لیکن بعد وچ اس نے رامابائی نوں تعلیم دی۔
جج
[سودھو]کچھ عرصہ اس نے استاداں ، انسٹی ٹیوٹ دے سکریٹری ، وکھ وکھ سینواں اُتے ضلعی جج دی حیثیت توں کم کيتا۔ وغیرہ سی 1893 وچ ، انہاں نوں بمبئی ہائی کورٹ دا جج مقرر کيتا گیا۔ [۹]
عوامی کم
[سودھو]وہ مختلف تنظیماں جداں جانپرسارک سبھا ، پیرامہانسا سبھا ، پراٹھنا سماج ، سروجنک سبھا ، بھارتیہ سماجی پریشد وغیرہ دے قیام تے توسیع وچ انہاں دا اہم کردار سی۔ ایہ فخر دے نال کہیا جاندا اے کہ انہاں نے بوہت سارے شعبےآں وچ ادارے قائم کرکے ہندوستان وچ ادارہ جاندی زندگی دی بنیاد رکھی۔ راناڈے نے آزادی تے معاشرتی اصلاح دے لئی مستقل آئینی تے قانون ساز رستےآں دی وکالت کيتی۔ اوہ آزادی توں پہلے دے دور وچ 'ماول' ندی دے رہنما سن ۔ انہاں نے ہندوستانی سیاست وچ معاشی فکر لائی۔ اس نے سودیشی دے خیال نوں اک سائنسی تے عملی شکل دی۔ انہاں نے ہندوستان وچ غربت دے مسئلے دا اک بنیادی جائزہ دتا تے غربت دی وجوہات تے اس اُتے قابو پانے دے طریقےآں اُتے غور توں نظر پائی۔
ہندوستانی معاشرے وچ تنگ نظری۔ ذات پات دے امتیازات دی پاسداری۔ مادی خوشی ، پیشہ ورانہ مہارت تے عملی دے بارے وچ غلط فہمیاں نے معاشرے نوں بہت زیادہ نقصان پہنچایا اے۔ اوہ ڈٹے ہوئے سن کہ انہاں خرابیاں نوں دور کرنے توں ہی ہماریا معاشرہ ترقی کرسکدا اے۔ جے اسيں معاشرے دی سیاسی یا معاشی بہتری لیانا چاہندے نيں تاں سانوں معاشرتی اصلاحات اُتے توجہ دینی ہوئے گی۔ انہاں نے کہیا ، "جس طرح گلاب دی خوبصورتی تے خوشبو نوں وکھ نئيں کيتا جاسکدا ، ايسے طرح سیاست تے معاشرتی اصلاح نوں وی وکھ نئيں کيتا جاسکدا اے۔" انہاں نوں 'ہندوستانی لبرل ازم دے بانی' دے طور اُتے وی جانیا جاندا اے کیونجے انہاں نے سماجی اصلاحات دی تحریک دے ابتدائی دناں وچ ہی انہاں خیالات دا اظہار کيتا سی۔
ادارہ
[سودھو]31 مارچ ، وغیرہ۔ سی 1867 وچ ، جسٹس راناڈے ، ڈاکٹر اتمارام پانڈورنگ ، ڈاکٹر بھنڈارکر ، وامان اباجی مودک وغیرہ نے پہل دی تے ممبئی وچ ' پراٹھنا سماج' قائم کيتا۔ اس توں پہلے وغیرہ۔ سی 1871 وچ ، راناڈے عوامی جلسے دے قیام تے کم توں وابستہ سن ۔ سماجی مسائل دی اہمیت نوں سمجھدے ہوئے ، رانیڈ نے سماجی اصلاحات دے لئی پہل دی تے 'انڈین سوشل کونسل' قائم کيتا۔ اوہ 14 سال تک اس کونسل دے جنرل سکریٹری رہے۔ تنظیم دے مطالبات وچ ذات پات دے نظام نوں ختم کرنا ، بین ذات پات توں شادیاں دی اجازت ، شادی کيتی عمر وچ اضافہ ، ازدواجی زندگی نوں روکنا ، بیوہ خواتین دی دوبارہ شادی ، خواتین دی تعلیم ، ناں نہاد ذات پات توں محروم افراد دی بہتری ، ہندوواں تے مسلماناں دے وچکار مذہبی اختلافات نوں حل کرنا سی۔ انہاں نے نیشنل کانگریس دی وی بنیاد رکھی ، جس نے ہندوستان دی آزادی وچ مرکزی کردار ادا کيتا۔ ( 1885) جسٹس راناڈے بہت زیادہ ملوث سن ۔
جسٹس راناڈے نے متعدد انسٹی ٹیوٹ شروع کیتے جداں اوٹری میٹنگ (اوہی انسٹی ٹیوٹ ہر سال پونے وچ بہار دے لیکچر دیندے نيں ) ، آبائی جنرل لائبریری ، فیملی ہائی اسکول ، ہزورپاگا اسکول فار گرلز ایجوکیشن ، ویسٹرن انڈیا دی انڈسٹریل ایسوسی ایشن ، وغیرہ۔ انہاں دی کوششاں دی وجہ توں مراٹھی رائٹرز کانفرنس سب توں پہلے کامیاب ہوئی۔ تب توں ادبی کنونشناں دے انعقاد دا رواج شروع ہويا۔ جسٹس راناڈے دے خود ہی بہترین محققین سن ، انہاں دے تجزیے توں ایہ ظاہر ہُندا اے کہ مراٹھا دی طاقت (رائے مراٹھی وچ اضافے دی طاقت) کی کتاب۔ بعد وچ انہاں دے لیکچرز دا اک مجموعہ وی شائع ہويا۔
لوکاں دا غصہ
[سودھو]وشنوبو بہماچاری ، کارسنداس مولجی ، بھا داجی ، راؤسہیب منڈلک ، وشنوشاستری پنڈت ، سورنجنک کاکا تے پنڈتا رامابائی دے نال ، مادھو راؤ نے بیشتر معاشرتی اصلاحات جداں بیواواں دی دوبارہ شادی دا معاملہ ، رضامندی دے قانون دے لئی انتھک محنت کيتی۔ لیکن انہاں نوں سوامی دیانند سرسوتی ، واسودیو بلونت پھڈکے ، پنچاؤڈ مشن ، رخما بائی کھٹلہ دی تنقید دا نشانہ اٹھانا پيا۔ اس وقت سماجی مصلحین دی بہت مخالفت سی۔ مادھو راؤ دے اس معاشرتی اصلاح دے کم دی وی سناِنّی طبقے نے مستقل مخالفت کيتی۔ مادھو راؤ نے صبر تے سمجھداری دے نال اپوزیشن نوں سنبھالیا۔
حکومت دا غم و غصہ
[سودھو]مادھو راؤ دی سماجی کاری دے آغاز وچ ، انہاں نے سکندر گرانٹ ، سر بارٹل فریئر تے بیڈ برن دی حکومت کیتی اعتماد نوں محسوس کيتا۔ لیکن بعد وچ ، حکومت نے انقلابیاں ، بھوسے ، خشک سالی تے حکومت مخالف واقعات دی بغاوتاں وچ مادھاراؤ دے ہتھ اُتے شبہ کرنا شروع کردتا۔ اس دے نتیجے وچ ، اسنوں 1879 وچ ڈھولے وچ منتقل کردتا گیا تے اس دی ڈاک دی نگرانی کيتی گئی۔ چنانچہ انہاں دے دوست گنیش شاستری لیلی نے انہاں نوں نوکری توں سبکدوشی دا مشورہ دتا۔ مادھو راؤ نے اس مشورے اُتے عمل نئيں کيتا ، تے حکومت دے شکوک و شبہات نوں ختم کردتا گیا۔
ممبئی یونیورسٹی وچ مراٹھی بولی دے لئی کوششاں
[سودھو]پس منظر
[سودھو]1840 وچ ، ایسٹ انڈیا کمپنی دے ڈائریکٹرز نے صوبے وچ تعلیم دے انتظام دے لئی صوبائی تعلیم دے بورڈ قائم کیتے۔ انہاں وچ ، صوبہ ممبئی دے بورڈ آف ایجوکیشن دے صدر سر ارسکن پیری نے بورڈ دے اجلاس وچ تجویز پیش دی کہ "اعلیٰ تعلیم دے تمام ادارےآں وچ انگریزی ہی تعلیم دا واحد ذریعہ ہوئے گی۔" [۱۰] (چونکہ اس وقت کوئی کالج یا یونیورسٹیاں نئيں سن ، لہذا اعلیٰ تعلیم دی اصطلاح ثانوی اسکول دی تعلیم توں اے۔ [۱۰] ) اس قرارداد دی مخالفت تن ہندوستانی ممبراں تے کرنل جاریوس نے کيتی۔ لہذا ، پیری دی قرارداد نوں فوری طور اُتے قبول نئيں کيتا گیا۔ اُتے ، کلکتہ وچ سینئر عہدیداراں دی منظوری توں ، ممبئی دے تمام سیکنڈری اسکولاں (اس وقت دے چوتھے توں ستويں (میٹرک)) وچ مراٹھی دے سوا تمام مضامین مادری بولی دی بجائے انگریزی وچ پڑھائے جاندے سن ۔ [۱۱]
چارلس ووڈ دی رہنمائی وچ ، ممبئی دے صوبے وچ تعلیم دے لئی ضابطہ اخلاق دی تشکیل 1854 وچ کيتی گئی سی۔ اس وچ اک شق تعلیمی نظام وچ دیسی زباناں نوں فروغ دینا سی لیکن حقیقت وچ اس اُتے عمل نئيں کيتا گیا۔ [۱۲]
سن 1857 وچ جدوں ممبئی یونیورسٹی دا قیام عمل وچ آیا تاں مراٹھی دا مضمون میٹرک توں ایم ایس سی سی۔ ایتھے تک کہ تمام امتحانات اے تک اختیاری دے طور اُتے لینے دی سہولت موجود سی۔ لیکن سن 1859 وچ منعقدہ یونیورسٹی دے پہلے میٹرک دے امتحان وچ ، صوبہ ممبئی دے 132 طلباء وچوں ، صرف 22 طلباء پاس ہوئے تے 110 طلباء وچوں جو ناکام ہوئے ، 89 طلبا مراٹھی وچ سن ۔ مادری زباناں وچ ناکام رہیا سی۔ [۱۳] تکرار 1862 ء تک جاری رہی ، 29 نومبر 1862 نوں ، یونیورسٹی دے ایگزیکٹو بورڈ (سنڈیکیٹ) توں پہلے ، یونیورسٹی دے وائس چانسلر ، سر الیگزینڈر گرانٹ نے فیصلہ کيتا کہ میٹرک دے بعد صرف ریاضی دیاں بولیاں (جداں سنسکرت ، عربی ، عبرانی ، یونانی ، لاطینی) پڑھائی جاواں۔ ایہ قرار داد ڈاکٹر نے پاس کيتی۔ ایم مرے تے ڈریس جان ولسن نے اعتراض کيتا۔ لیکن ایہ قرارداد 1863 وچ منظور کيتی گئی۔ [۱۴] تاں میٹرک تاں ایم۔ اے انہاں تمام سطحاں اُتے ، مراٹھی بولی دی تعلیم تے سیکھنے نوں روک دتا گیا سی۔
رانڈے دی کاوشاں
[سودھو]1870 توں 1887 تک ، رانیڈے نے یونیورسٹی وچ جگہ حاصل کرنے دے لئی مراٹھی دے لئی اک ریفرنڈم بنانے دی کوشش کيتی۔
- 'یونیورسٹی تے دیسی زبان' دے موضوع اُتے ، مسٹر. جوشی نوں اک مضمون لکھنے دے لئی ، عوام وچ مضمون نوں پڑھنے تے اس اُتے گفتگو کرنے دی ترغیب دینا
- جرنل آف رائل ایشیٹک سوسائٹی توں اس مضمون اُتے لکھنا
- ممبئی دے ٹائمز آف انڈیا دا اس مضمون اُتے اک مضمون [۱۵]
رانڈے نے مقامی بولی وچ شائع ہونے والی کتاباں دا جائزہ لینے دے لئی ممبئی حکومت دے مقرر کردہ مقامی پبلی کیشنز دے رجسٹرار توں وی رابطہ کيتا۔ [۱۶] اس وقت دے ہندوستانی وزیر دی جانب توں ممبئی دے گورنر نوں اس معاملے نوں دیکھنے دی ہدایت کرنے دے بعد یونیورسٹی دی ایگزیکٹو میٹنگ (سنڈیکیٹ) وچ اس مسئلے اُتے تبادلہ خیال کيتا گیا۔ رانڈے دیاں کوششاں ناکام ہوئیاں۔ [۱۷]
سن 1897 وچ ، رانیڈے نے مراٹھی تے ہور دیسی زباناں دے حامیاں دے دستخطےآں دے نال اک ہور درخواست پیش کيتی۔ لیکن اس اُتے تبادلہ خیال کيتا گیا تے اک ڈریا اُتے ختم ہويا۔ راناڈے نے یونیورسٹی دی فیکلٹی آف آرٹس دے سامنے قرارداد پیش کرنے دی کوشش کيتی ، لیکن اوہ ناکام رہیا۔ [۱۸]
سال 1900 وچ ، صوبہ ممبئی دے ڈائریکٹر تعلیم نے یونیورسٹی نوں اک خط لکھیا سی جس وچ اس مسئلے اُتے غور کرنے دی ہدایت دی سی۔ اے تے ایم۔ اے انہاں امتحانات دے لئی مادری زباناں وچ کتاباں تجویز کرنے دے لئی اک کمیٹی تشکیل دتی گئی سی۔ کمیٹی نے اس طرح دیاں کتاباں دی لسٹ مراٹھی وچ پیش کرنے دے بعد ، 29 جنوری 1901 (رانڈے دی موت دے 13ويں دن) نوں ، یونیورسٹی دے امتحانات وچ مادری زباناں شامل کرنے دے لئی سینیٹ وچ اک تجویز پیش کيتی گئی۔ [۱۹] ممبر چمن لال سیٹل وڈ ، جس نے تجویز پیش دی ، نے رانیڈ دی موت توں ہونے والے نقصان تے اس تجویز دے سلسلے وچ راناڈے تے آپ دے وچکار ہونے والی گفتگو دا وی ذکر کيتا۔ [۲۰] اجلاس وچ اکثریت توں اس تجویز نوں منظور کيتا گیا۔ لہذا ، میٹرک دی طرح مراٹھی مضمون وی بطور اختیار ایم اے امتحان وچ مہیا کيتا گیا سی۔ اُتے ، مراٹھی وچ سوالیہ پیپر انگریزی وچ لیا جانا سی تے اس دا جواب صرف انگریزی وچ دتا جانا سی۔ [۲۱]
موت
[سودھو]16 جنوری ، 1901 دی رات ، رانڈے نے جسٹن میک کارٹھی دی تریخ دا خود مطالعہ کرنا شروع کيتا ، تے ایہ اس وقت تک نئيں پيا جدوں اوہ پڑھنے بیٹھ گیا کہ اس نے تکلیف برداشت کرنا شروع کردتی تے اس دی زندگی ختم ہوگئی۔ [۲۲]
مہادیو رانڈے دے ذریعہ یا اس دے بارے وچ لکھی گئی کتاباں
[سودھو]- مہادیو راننڈے ویکتی کریا تے کارتاروا (1992-تریمبک کرشنا ٹوپے)
- مراٹھشاہی دا عروج تے خوشحالی (1964-m. گورنمنٹ رانیڈ)
- سرخیل قیامت - مادھوراو رانڈے دا کردار (2013-ہ) اے بھاو)
- ساڈی زندگی دی کچھ یاداں (1910-رمابئی راناڈے)
- جسٹس مہادیو گووند راناڈے دا کردار (1924-نمبر. اور. گیٹ)
- رانیڈ-پربودھن پُورش (2004-ڈاکٹر۔ ارون ٹکےکر)
- مہادیو گووند رانڈے (انگریزی 1963-T. وی. پہاڑ)
- مسٹر. جسٹس ایم جی رانڈے : زندگی تے کم دا خاکہ۔ (انگریزی-جی۔ اے فرض کرنا)
- رانڈے : آزاد ہندوستان دے پیغمبر (انگریزی 1942-D) جی کروے)۔
- منونتار - (2009-گنگادھر گڈگل)
- مہادیو گووند رانڈے : انہاں دی نظر تے نظریات دی اک سوانح عمری (انگریزی 1998-ورندر گروور)
ہور ویکھو
[سودھو]- انچ مجھا جھوکا : (مراٹھی ٹیلی ویژن سیریز رمبائی رانڈے دی یاداں اُتے مبنی)
حوالے
[سودھو]- ↑ ۱.۰ ۱.۱ سرو ویاپک ادھکار شناختی: https://d-nb.info/gnd/119266296 — اخذ شدہ بتاریخ: ۱۴ اگست ۲۰۱۵ — اجازت نامہ: Creative Commons CC0 License
- ↑ ۲.۰ ۲.۱ Encyclopædia Britannica Online ID: https://www.britannica.com/biography/Mahadev-Govind-Ranade — subject named as: Mahadev Govind Ranade — اخذ شدہ بتاریخ: ۹ اکتوبر ۲۰۱۷ — عنوان : Encyclopædia Britannica
- ↑ ۳.۰ ۳.۱ فرینس دا ببلیوٹیک نیشنل آئی ڈی: https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb124116576 — subject named as: Mahādeva Govinda Rāṇaḍe — مصنف: Bibliothèque nationale de France — عنوان : اوپن ڈیٹا پلیٹ فارم — اجازت نامہ: Open License
- ↑ وصلة : Encyclopædia Britannica Online ID — عنوان : Encyclopædia Britannica
- ↑ subject named as: Mahadev Govind Ranade — عنوان : Encyclopædia Britannica
- ↑ ۶.۰ ۶.۱ پاٹک, १९२४, पृ. १.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ नाईक, १९९० पृ.१८.
- ↑ "न्यायमूर्ती महादेव गोविंद रानडे"
- ↑ ۱۰.۰ ۱۰.۱ پاٹنکر, १९८४ पृ. ४.
- ↑ پاٹنکر, १९८४ पृ. ५-६.
- ↑ پاٹنکر, १९८४ पृ. ६-७.
- ↑ پاٹنکر, १९८४ पृ. ७.
- ↑ پاٹنکر, १९८४ पृ. १३-१४.
- ↑ پاٹنکر, १९८४ पृ. २३-२४.
- ↑ پاٹنکر, १९८४ पृ. २५.
- ↑ پاٹنکر, १९८४ पृ. २६.
- ↑ پاٹنکر, १९८४ पृ. २६-२७.
- ↑ پاٹنکر, १९८४ पृ. २८.
- ↑ टिकेकर, २००७ पृ. २१७-२१८.
- ↑ پاٹنکر, १९८४ पृ. ३१.
- ↑ پاٹک, १९२४ पृ. ५९४.
کتابیات
[سودھو]- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- مضامین جنہاں وچ لاطینی بولی دا متن شامل اے
- مضامین جنہاں وچ اردو بولی دا متن شامل اے
- صفحات مع خاصیت P1417
- صفحات تحتوي مراجع ويب بدون رابط تشعبي
- مضامین جنہاں وچ مراٹھی بولی دا متن شامل اے
- 1842 دے جم
- 18 جنوری دے جم
- 1901 دیاں موتاں
- 16 جنوری دیاں موتاں
- انیہويں صدی دے ہندوستانی فلسفی
- انیہويں صدی دے ہندوستانی منصفین
- انیہويں صدی دے ہندوستانی مؤرخین
- بھارت دے انگریزی مصنفاں
- بھارتی اسکولاں و کالجاں دے بانیان
- ضلع ناشک دیاں شخصیتاں
- غیر نظر ثانی شدہ تراجم اُتے مشتمل صفحات
- مراٹھی شخصیتاں
- معاصر بھارتی فلاسفہ
- مہاراشٹر توں آزادی ہند دے فعالیت پسند
- مہاراشٹر توں انڈین نیشنل کانگریس دے سیاست دان
- مہاراشٹر دیاں شخصیتاں
- مہاراشٹر دے مصنفاں