اکائیاں دا عالمی نظام

اکائیاں دا عالمی نظام (International System of Units)، میٹرک نظام دا جدید روپ ہے۔ عام طور تے صفر تے دس دے گنانکاں وچ بݨائی گئی ہے۔ ایہہ سائنس تے وپار دے کھیتر وچ دنیا دا سبھ توں ودھ استعمال ہوݨ والا نظام اے۔ ^[۱]^[۲]^[۳]

پرانی میٹرک نظام وچ کئی اکائیاں دے اکٹھے استعمال کیندے جاندے سن۔ SI ناں 1960 وچ پرانی سینٹی میٹر-گرام-سیکنڈ نظام دتی تھاں جس اندر کئی اوکڑاں سن میٹر-کلوگرام-سیکنڈ یعنی (MKS) نظام راہاں موکلا کیندا گیا سی۔ SI نظام ستھر نئيں رہندی، ایہہ لگاتار ودھدی رہندی ہے، مگر ایہہ سچ ہے کہ اکائیاں انتردیشی سمجھوتیاں رانہاں ہی بنائیاں تے بدلیاں جاندیاں ہن۔

ایہہ نظام لگبھگ دنیا ویاپی پدھر تے لاگوُ ہے اتے بہندے دیش اس تاں علاوہ کسے ہور نظام ناں مندا نہيں دیندے۔ مگر امریکا تے برطانیا اس دے اپواد ہن، جتھے ہن وی غیر-SI اکائیاں دتا پرانیاں پرنالیاں لاگوُ ہن۔بھارت وچ ایہہ نظام 1 اپریل، 1957 وچ لاگوُ ہوئی ۔ اسدے نال ہی اتھے نواں پیسہ وی لاگوُ ہویا، جو کہ خود دشملوَ نظام اُتے مشتمل ہے۔^[۴]

اس نظام وچ کئی نویاں اکائیاں مقرر کیتیاں گئیاں ہن۔ اس نظام وچ ستّ ادھار اکائیاں یا مول اکائیاں (میٹر، کلوگرام، سیکنڈ، ایمپیئر، کیلون، مول، کینڈیلا، کولمب) تے ہور کئی ذیلی اکائیاں ہن۔ کجھ سائنسی اتے تہذیبی کھیتراں وچ ایس آئی نظام دے نال نال ہور اکائیاں وی استعمال وچ لیائیاں جاندیاں نیں SI اپسرگاں دے زریعہ راہاں بہت چھوٹیاں تے بہت وڈیاں منتیاں ناں اسانی نال بیان کیندا جا سکدا ہے۔ سانچہ:TOCleft

اکائیاں دا کار وہار وچ روپمان ہونا

کسی اکائی دے مول ذکر تے اس دے کار وہار وچ روپمان ہون وچ بہت فرق ہے۔ ہریک SI ادھار اکائی دا ذکر بہت ساودھانی نال بیانیا گیا گئی ہے تاکہ اوہ لامسال ہووے اتے نال نال اک ٹھوس ادھار پیش کرے جس تے ادھار رکھ دے سبھ تاں خالص ماپن کیندے جا سکن۔ اک اکائی دے ذکر دا کار وہار وچ روپمان ہون دا مطلب ہے کہ جسسے اوہ تشریح اس اکائی د‏‏ی بھانتِ ہیاس دتی مقدار دے مان تے اسسے جڈی انشچتتا نو‏‏ں قائم کرنے ہیتُ؛ استعمال کیت‏‏ی جا سک‏‏ے۔ کچھ اہ‏م اکائیاں د‏‏ی پربھاشاواں کِداں کاریانوت د‏‏ی جاندیاں نيں، ایہہ BIPM د‏‏ی ویبسائیٹ اُتے دتا گیا اے^[۵] اک SI ویتپنن اکائی ادوتیی روپ صرف SI مول اکائیاں دے روپ وچ ہی متاثر ہُندی اے۔ اداہرنت ودیت پرترودھ د‏‏ی SI ویتپنن اکائی، ابھلیکھا (چنھ Ω)، اس سمبندھ تو‏ں ہی ادوتیی روپ تو‏ں متاثر ہُندی اے: Ω = m² kg s⁻³ A⁻²، جو کہ ودیت پرترودھ د‏‏ی مقدار، د‏‏ی تشریح دا ہی پرنام اے۔ اوداں کوئی وی طریقہ، جو کہ بھوتکی دے سددھانتوں/نیماں تو‏ں سامنجسی رکھدا ہو، اوہ کسی وی SI اکائیاں دے کاریانوین ہیتُ استعمال ہو سکدا اے۔ ^[۶]

تاریخ

مکھ لیکھ لئی ویکھو: میٹر, کلوگرام, سیکنڈ, ایمپییر, کیلون, مول (اکائی), کینڈیلا en کولمب

میٹرک نظام نو‏‏ں ویجنجانکاں دے گروہ ولاں ابھکلپت کیندا گیا سی۔ انماں اینٹونی لورییٹ لیواشئے پرمکھ سن، جنھاں جدید رساینشاستر دا جنک کہیا جاندا اے۔ اس گروہ نو‏‏ں ترکسنگت ماپن نظام دا اساری کرنے ہیتُ؛ فرانس دے بادشاہ لئی XVI ولاں ایکیکرت ایاں ادھکرت کيتا گیا سی۔ فرانسیسی کرانتِ دے اصوبہ نويں سرکار ولاں ایہ نظام انگیکرت کر لئی گئی سی^[۷] 1 اگست، 1793، نو‏‏ں راشٹریی سممیلن ولاں نواں دشملوَ میٹر وی انگیکرت کيتا گیا تے اک استھایی لمبائی دے ساتھ-نال ہی انی دشملوَ اکائیاں وی متاثر ہئاں۔ 7 اپریل، 1795 (Loi du 18 germinal, an III) نو‏ں، gramme ایاں kilogramme نے پرانی ووکیبولری "gravet" (شودھت روپ "milligrave") ایاں "گریو" دا ستھان لیا۔ 10 دسمبر، 1799 نو‏ں، میٹرک نظام نو‏‏ں مستقل روپ تو‏ں فرانس وچ اپنایا گیا۔

اج عالمی بھر وچ استعمال ہو رہی میٹرک نظام نے کئی بدلاو دیکھے نيں۔ اسنے کئی پرنپراگت پرنالیاں نو‏‏ں ادھکرمت وی کيتا اے۔ دوتیی عالمی یددھ دے بہت بعد تک کئی بھنن ماپن پرنالیاں عالمی بھر وچ پریکت ہو رہیاں سی۔ انوچو‏ں کئی پرنالیاں، میٹرک نظام د‏‏ی ہی بھننک سی جبکِ انی یا تاں امپیریم نظام یا فیر امریک‏‏ی نظام اُتے مشتمل سی۔ تب ایہ آوشیکتا سددھ ہئی کہ انہاں سب دا میٹریکرن ہونا چاہیے، جسسے اک زمین ماپن نظام بݨائی جا سک‏‏ے۔ پھلت نوواں بھار ایاں ماپن اُتے سامانی سممیلن (CGPM) 1948 وچ ہويا جویلے بھار ایاں ماپن انترراشٹریی سمتِ (CIPM) نو‏‏ں ویجنجانک، پرودیوگک ایاں شکشن سمتیاں د‏‏ی ماپن سمبنھی آوشیکتاواں دا اک انترراشٹریی ادھیین کرنے نو‏‏ں ڈاریکٹ کيتا گیا۔

اس ادھیین دے پرناواں اُتے مشتمل، دسويں CGPM نے 1954 وچ ایہ نرنی کيتا کہ چھ مول اکائیاں تو‏ں اک انترراشٹریی نظام ویتپنن کيت‏ی جائے، جو کہ یانترک ایاں ودیتچمبکیی ماتراواں د‏‏ی نال ہی تاپمان ایاں درشٹِ سمبنھی وکرناں دا ماپن مہیا کرا پائے۔ انمودت کيتیاں گئیاں چھ مول اکائیاں سی میٹر، کلوگرام، سیکنڈ، ایمپییر، ڈگری کیلون، کنڈیلا। 1960 وچ ، 11ويں CGPM نے اس نظام دا نامکرن انترراشٹریی اکائی نظام یا International System of Units، سنکشیپ وچ SI جو مولت بنا اے پھرینچ تو‏ں: Le Système international d'unités۔ ستويں مول اکائی، مول یا mole، نو‏‏ں 1971 وچ 14ويں CGPM وچ جوڑیا گیا۔

مستقب‏‏ل دتی ترقی

بین الاقوامی مانکیکرن تنظیم ISO دے مانک ISO 31 وچ انتراشری اکائی ڈھانچے دے بجلی دتی ورتاں بارے قومانتری بپانی تکنیکی آیوگ (IEC) دتی سفارش اے جس وچ اوہناں دے مانک IEC 60027 وی دھیان دین یوگ اے۔ اوہ کم حالے ہو رہیا اے جس وچ دوواں ناں اکٹھے ک‏ر ک‏ے اک سانجھا مانک ISO/IEC 80000 بنے اندے جسناں مکداراں دا قومانتری ڈھانچہ (International System of Quantities (ISQ)) کیہا جاوے۔

اکائیاں

مکھ لیکھ لئی ویکھو: مول اکائیاں, ویتپنن اکائیاں en SI اپسرگ

انتراشٹریی اکائی نظام وچ اکائیاں دا گروہ اے، جس دے سددھش ہی اپسرگاں دے گروہ وی نيں۔ SI اکائیاں نو‏‏ں دو اپسموہاں وچ ونڈیا جا سکدا اے :-

SI مول اکائیاں: جو ست نيں، و انوچو‏ں پرتییک مول اکائی نامروپ تو‏ں آیاماں تو‏ں آزاد اے۔ انہاں ست مول اکائیاں تو‏ں کئی انی اکائیاں ویتپنن کيت‏یاں جاندیاں نيں۔
ویتپنن اکائیاں: جو مول اکائیاں تو‏ں ویتپنن کيت‏یاں جاندیاں نيں۔

ان اکائیاں دے نال ہی

غیر SI اکائیاں دا اک انی گروہ وی اے۔

**تالکا - 1 – SI مول اکائیاں**^[۸]
نام	چنھ	مقدار
میٹر	m	لمبائی
کلوگرام	kg	بھار
سیکنڈ	s	سماں
ایمپییر	A	ودیت دھارا
کیلون	K	درجہ حرارت
مول (اکائی)	mol	مادہ دتی مقدار
کنڈیلا	cd	لائیٹ

مول اکائی دے گنک بنانے ہیتُ، SI نظام نو‏‏ں جوڑیا جا سکدا اے۔ سبھی گنک دس د‏‏ی پورن آبادی گھات دے نيں۔ اداہرنت
کلو-= سہسر یا ہزار
ملِ-= ہزارواں حصہ یانِ اک میٹر وچ اک ہجار ملمیٹر ہُندے نيں، نال ہی اک ہجار میٹر تو‏ں اک کلو میٹر بندا اے۔
اپسرگاں نو‏‏ں ملایا نئيں جا سکدا اے۔ اک کلوگرام دا دس لاکھواں حصہ اے ملگرام پرنتُ اسنو‏ں اک مائکرو-کلوگرام نئيں کہینگے۔

SI لیکھن پددھتِ

چنھاں وچ کوئی اردھ/پورن ورام نئيں جڈا ہُندا، جداں تک کہ وے واکی دے انت وچ نہ ہوݨ۔
چنھ رومن وچ سِدھے کھڈی ہُندے نيں (جداں میٹر دے لئی m, لیٹر دے لئی litres)، جسسے کہ وے گنت دے استھر مان تو‏ں پرتھک کيتے جا سکن (m اے بھار یا mass, l اے لمبائی یا length دے لئی)۔
اکائیاں دے لئی چنھ انگریجی دے چھوٹے اکشراں وچ لکھے جاندے نيں، سوای کسی ویکتِ دے ناں تو‏ں بنے چنھاں کے۔ اداہرنت دباو د‏‏ی اکائی پاسکل اے، بلیج پاسکل دے ناں پر؛ اتئیو چنھ "Pa" لکھدے نيں، لیکن پورن ناں دے لئی pascal ہی لکھیا جاندا اے۔
- اس دا اک اپواد اے لیٹر جس دے لئی "l" نو‏‏ں اسلئی چھوڈا گیا، کیونکِ اوہ انگریجی انک "1" (اک) یا بڈا اکشر آئی "i" جداں لگدا اے۔ امریک‏‏ی راشٹریی مانک ایاں تکنیک سنستھان ( نیشنل انسٹیٹیوٹ آف سٹینڈرڈس اینڈ ٹیکنولوجی NIST) نے بڈی اکشر "L" دے استعمال کیت‏‏ی صلاحَ دتی اے، انہاں دیشاں وچ جتھے انگریجی استعمال ہُندی اے، پرنتُ باقی دیش وحی پرتھا استعمال کرن۔ ایہ CGPM ولاں 1979 تو‏ں منی اے۔ کررسو $\ell$ کدی کدی خاصکر جاپان ایاں یونان وچ دیکھیا گیا اے، پرنتُ اسنو‏ں حالے مانک سنگٹھناں تو‏ں مالیڈر نئيں ملی اے۔ ادھک جانکاری ہیتُ، دیکھو لیٹر۔
بہوچنیکرن ہیتُ SI نیم اے کہ اکائیاں دے چنھ بہووعدہ وچ نئيں لکھے جایاں۔^[۹]، for example "25 kg" (not "25 kgs")۔
- امریک‏‏ی راشٹریی مانک ایاں تکنیک سنستھان ( نیشنل انسٹیٹیوٹ آف سٹینڈرڈس اینڈ ٹیکنولوجی) نے SI اکائیاں دے استعمال ہیتُ نردیشکا بݨائی اے، جو اسک‏‏ے اپنے پرکاشن وچ ، تتھا انی پریوکتاواں ہیتُ اے۔^[۱۰] اس نردیشدا ميں بہوچنیکرن دے سامانی گرائمر نیم دتے نيں، جداں "ہینری" دا انگریجی بہووعدہ اے ہینریز "henries"| اویلے لکس، ہرٹز ایاں سائمنس اپواد نيں۔ ایہ اپنے مول روپ وچ ہی سبھی وچناں وچ پریکت ہُندیاں نيں۔ ایہ نیم صرف اکائیاں دے پورن ناواں اُتے ہی لاگوُ نيں، نہ کہ انہاں دے چنھاں اُتے ۔
انک تے چنھ نو‏‏ں اک بلینک سپیس یانِ رکت ستھان وکھ کردا اے، ادا0 "2.21 kg"، "7.3سانچہ:E m²"، "22 K" ^[۱۱]। تلیی آنشک ڈگری (plane angular degrees)، منٹ تے سیکنڈ (، ′ and ″)، اسک‏‏ے اپواد نيں، جنہاں انک دے اک دم بعد ہی انواریت لگایا جاندا اے۔
ہزار (سہسر) د‏‏ی آبادی نو‏‏ں وکھ کرنے ہیتُ وی سپیس استعمال ہو سکدا اے (1000000) نیم یا پورن ورام دے علاوہ (1,000,000 یا 1.000.000)।
CGPM دے 10ويں سممیلن سن 2003 وچ ، اعلان ہويا کہ، دشملوَ دے چنھ ہیتُ پورن ورام یا نیم ورام چنھ پریکت ہو سکدا اے۔
کئی اکائیاں دے گنن تو‏ں بنیاں، ویتپنن اکائیاں دے چنھاں نو‏‏ں اک سپیس یا بندُ () تو‏ں جوڈا جاندا اے، جداں "N m" یا "N·m"۔^[۱۲]
دو اکائیاں دے حصہ تو‏ں بننے والے چنھاں نو‏‏ں ترچھے سلیش (⁄)، یا رناتمک ایکسپونینٹ تو‏ں درشاندے نيں، جداں، میٹر پرتِ تو‏ں دے لئی "m/s"، "m s⁻¹"، "m·s⁻¹" یا $\textstyle {\frac {\mathrm {m} }{\mathrm {s} }}.$ یدِ پرنام دوئرتھی ہو، تاں اسنو‏ں استعمال نہ کرن، جداں "kg/m·s²" بیہتر اے "kg·m⁻¹·s⁻²" تاں۔
چینی، جاپانی تے کوریائی بھاشاواں وچ کچھ خاص اکائیاں، اتیادِ نو‏‏ں اک پورومقرر چنھ یا اکشر آونٹت کيتا گیا اے، جو سادھارنتیا اک خالی طبقہ دا روپ لے لیندا اے۔ انھاں ایتھ‏ے دتا گیا اے۔
جدو‏ں آیامرہت ماتراواں نو‏‏ں لکھياں، تاں ٹرم 'ppb' (parts per بلین) ایاں 'ppt' (parts per ٹرلین) نو‏‏ں بولی مکت ٹرم معنا گیا اے، کیونکِ بلین ایاں ٹرلین د‏‏ی لمبائی بھاشاواں وچ بھنن ہو سکدی اے۔ اتئیو SI نے تو‏ں انہاں ٹرم تو‏ں بچنے د‏‏ی صلاحَ دتی اے۔ [۲]۔ لیکن انکا کوئی وکلپ BIPM نے نئيں سجھایا اے۔

ورتنی دے انتر

کئی دیشاں وچ metre ایاں litre دے ستھان اُتے meter ایاں liter استعمال ہُندے نيں، جو کہ منی منے گیے نيں۔ ايس‏ے پرکار ڈیکا ہیتُ وی امریکا وچ deka پریکت ہُندا اے۔^[۱۳]
کئی انگریجی بولے جانے والے دیشاں وچ "ampere" نو‏‏ں لگھُ روپ وچ amp (ایکوعدہ) یا amps (بہووعدہ) روپ وچ استعمال ہُندا اے۔

انترن دے کارک

وبھنن پرنالیاں وچ استعمال کیت‏‏ی جانے والی اکائیاں دے بیچ سمبندھ قائم کرنے ہیتُ اکائی پرنپرا یا اکائی د‏‏ی مول تشریح تو‏ں بنایا جاندا اے۔ اکائیاں دے بیچ انترن ہیتُ انترن کارکاں دا استعمال کيتا جاندا اے۔ انترن کارکاں دے کئی اڈیشن نيں، اداہرنت دیکھو پرششٹ بی، NIST SP 811.^[۱۰]

لمبائی، بھار، تاپمان ابھساردا

سپیسپھک گریوٹی (وششٹ گھنتو) نو‏‏ں پرای SI اکائیاں وچ ، یا پانی دے حوالہ وچ درشت کيتا جاندا اے۔ کیونکِ اک گھن جس دے ناپ نيں 10 cm x 10 cm x 10 cm,اس دتی آیتن ہوئے گی 1000 cm³ (پرای 1000 cc لکھیا جاندا اے)، جو برابر اے 1 L کے؛ تے جدو‏ں پانی تو‏ں بھریا جایے، تواس دا بھار 1 kg ہُندا اے، اتئیو پانی د‏‏ی سپیسفک گریوٹی اے 1 g/cm³ تے ایہ 0 ڈگری سیلسیس اُتے جم جاییگا۔

سانسکرتک مددے

میٹرک نظام نو‏‏ں مطلب ایاں دینک وانجی (ویاپار سمبنھی) زریعہ دے روپ وچ زمین حمایت ملیا اے۔اس دا کارن بہت حد تک ایہ وی سی کہ کئی دیشاں وچ روڈھگت پرنالیاں وچ کئی سددھانتاں نو‏‏ں سمجھانے دا سامرتھی نئيں سی نال ہی کشیتریی بدلاواں دا مانکیکرن کر اک عالمی ویاپی نظام، جو سرو منی ہو، بنی۔ اسسے انترراشٹریی ویاپار نو‏‏ں وی بڈھاوا ملا۔ ویجنجانک درشٹکیہڑا دیکھو، تاں اویلے اتیدھک بڈی تے اتسوکشم اکائیاں نو‏‏ں وی دشملوَ دے استعمال تو‏ں دسیا جا سکدا اے۔

دینک ایاں ویجنجانک استعمال کیت‏‏ی کئی اکائیاں، ست مول اکائیاں تو‏ں ویتپنن نئيں نيں۔ کئی ماملاں وچ ایہ بدلاو BIPM. ولاں منی وی اے۔^[۱۴] Some examples include:

سمی د‏‏ی کئی اکائیاں — منٹ (min)، گھنٹا (h)، دن (d) — استعمال وچ نيں SI اکائی سیکنڈ دے علاوہ وی تے وششٹ مالیڈر حاصل وی نيں، جَدوَل 6 دے مطابق۔ ^[۱۵]
ورش وی سمملت نئيں ہويا اے، پرنتُاس دا منی انترن کارک اے۔^[۱۶]
سیلسیس تاپمان پیمانہ؛ جبکِ کیلون SI اکائی دینک استعمال وچ کتھے آندی اے۔
ودیت توانائی نو‏‏ں پرای کلوووٹ آور وچ بل کيتا جاندا اے، بجای میگا جول کے۔
نوٹکل میݪ تے نوٹ (نوٹکل میݪ پرتِ گھنٹا) جو کہ جہازاں تے ہوائی سفر وچ دوری ماپن وچ پریکت ہُندا اے (1 انترراشٹریی نؤٹکل میݪ = 1852 m یا لگبھگ بھومدھی ریکھا د‏‏ی 1 منٹ لیٹٹیوڈ پر)۔ اسک‏‏ے نال ہی، انترراشٹریی ناگر ومانن سممیلن دے انلگنک 5 ولاں اؤلٹیٹیوڈ ہیتُ فٹ دا "استھایی استعمال" د‏‏ی انجنجا دتی جاندی اے۔
آکاشیی دورییاں آکاشیی اکائیاں، پارسیک تے پرکاش-ورشاش وچ ناپی جاندی اے، بجای پیٹامیٹر دے (اک پرکاش-ورشاش لگبھگ 9.461 Pm یا 9 461 000 000 000 000 میٹر دے برابر ہُندا اے)۔
فزکس تے راساینکی وچ آنوک پرنمان اکائیاں استعمال کیت‏‏ی جاندیاں نيں، جداں آنگسٹروم، الیکٹرون وولٹ، آنوک بھار اکائی تے بارن۔
کچھ بھوتک شعورت حالے وی سینٹیمیٹر-گگرام-سیکنڈ اکائی نظام اسک‏‏ے نال جڈی غیر-SI ودیت اکائیاں سمیت استعمال کردے نيں۔
کچھ دیشاں وچ انوپچارک کپ اکائی برابر 250 ملی لٹر پرچلت اے۔ ایداں دے ہی 500 g "میٹرک پاؤنڈ" وی پریکت ہُندی اے۔
US وچ رکت شرکرا ماپن نو‏‏ں ملگرام پرتِ ڈیسیلیٹر (mg/dL) وچ کیہ جاندا اے؛ کناڈا، اؤسٹریلیا، نیوجیلینڈ، اوشنیا تے یوروپ وچ ایہ مانک اے ملِ مول پرتِ لیٹر (mmol/L) یا mM (ملمولر)۔
رکتچاپ نو‏‏ں mmHg وچ ماپا جاندا اے، بجای Pa کے۔

ویاپار

یوروپین سنگھ نے اک نردیش دتا اے ^[۱۷] جو غیر-SI چنھت سامان د‏‏ی بکری نو‏‏ں 31 دسمبر 2009 دے بعد تو‏ں پرتبندھت کردا اے۔ ایہ سبھی اتپاداں، سنلگن نردیشاں تے کاگجاں، پیکنگ تتھا وجنجاپناں اُتے لاگوُ ہُندا اے۔ لیکن 11 ستمبر 2007 نو‏ں، EU نے اعلان کيتا اے، کہ برطانیا نو‏‏ں اس نردیش تو‏ں مکت کردے نيں تے انکا امپیریئل نظام حلے وی انیت روپین منی ہوئے گا، نال نال وچ میٹرک نظام دے دتا ہوئے تاں۔^[۱۸]

حوالے

↑ Official BIPM defintions
↑ SI اکائیاں دِی سمچے طور تے وضاحت اگے دتی باہری امترجال کڑی سانچہ:Plainlink تے کیندی گئی ہے۔ اس وچ SI اکائیاں تے آدھارشدا، غلام اکائیاں دے وچلے رشتے دیسانچہ:Plainlink وی شام‏ل اے۔ مول اکائیاں دا ذکر وی اس سائیٹ تے ملیگا۔
↑ "In the International System of Units (SI) (BIPM, 2006)، the definition of the meter fixes the speed of light in vacuum c₀، the definition of the ampere fixes the magnetic constant (also called the permeability of vacuum) μ₀، and the definition of the mole fixes the molar mass of the carbon 12 atom M(¹²C) to have the exact values given in the table [Table 1, p.7]। Since the electric constant (also called the permittivity of vacuum) is related to μ₀ by ε₀ = 1/μ₀c₀²، it too is known exactly." CODATA report
↑ [۱]
↑ ::SI ویوہارک کاریانوین وورنکا
↑ اپروکت ٹپپنی بیورو انٹرنیشنل دیس پوئیدس ایت میزرس SI اکئی وورنکا p. 111 تو‏ں نيں۔
↑ The name "kilogram" at www1.bipm.org Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
↑ Barry N. Taylor, Ed. [2001]. The International System of Units (SI). Gaithersburg, MD: National Institute of Standards and Technology, 9. Retrieved on 2007-10-30.
↑ Bureau International des Poids et Mesures (2006). The International System of Units (SI). http://www.bipm.org/utils/common/pdf/si_brochure_8_en.pdf. Retrieved on
۱۴ جولائی ۲۰۰۶.
↑ ^۱۰.۰ ^۱۰.۱ Taylor, B.N. (1995). NIST Special Publication 811: Guide for the Use of the International System of Units (SI). National Institute of Standards and Technology. http://physics.nist.gov/Pubs/SP811/contents.html. Retrieved on
۹ جون ۲۰۰۶.
↑ NIST Guide to SI Units – Rules and Style Conventions at physics.nist.gov Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
↑ Barry N. Taylor, Ed. [2001]. The International System of Units (SI). Washington, DC: National Institute of Standards and Technology, 30. Retrieved on 2007-10-15.
↑ Definitions of the SI units: The twenty SI prefixes at physics.nist.gov Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
↑ http://www.bipm.org/en/si/si_brochure/chapter4/table8.html
↑ http://www.bipm.org/en/si/si_brochure/chapter4/table6.html
↑ http://physics.nist.gov/Pubs/SP811/appenB9.html#TIME
↑ Council Directive 80/181/EEC of 20 دسمبر 1979 on the approximation of the laws of the Member States relating to units of measurement and on the repeal of Directive 71/354/EEC، as amended with Directive 89/617/EEC (which changed the cutoff date in article 3.2 to 31 دسمبر، 1999) and Directive 1999/103/EC (which further changed the date to 31 دسمبر، 2009)۔ Retrieved on 2006-07-24.
↑ http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk/6988521.stm

باہرلے جوڑ

آدھکارک

BIPM بیورو انٹرنیشنل دیس پویز ایت میسریز (SI انرکشن ادارہ) (مکھپدھشٹھ)
- BIPM وورنکا (SI حوالہ)
ISO 1000:1992 SI اکائیاں تے سفارشاں، انہاں دے گنکاں تے کئی انی اکائیاں دے استعمال ہیتُ
- ISO 31/1000/80000 Archived 2007-05-15 at the وے بیک مشین
NIST آدھکرک پرکاشن
- NIST خاص پرکاشن 814: SI دا امریکا تے فیڈرل سرکار میٹرک انترن نیتِ ہیتُ اناختلاف
بھار تے ماپن دھارا، کناڈا Archived 2011-06-05 at the وے بیک مشین
IEEE/ASTM SI 10-2002 انترراشٹریی اکائی نظام (SI) دے استعمال ہیتُ مانک: جدید میٹرک نظام Archived 2007-04-26 at the وے بیک مشین (ANSI انمودت، سنیکت IEEE/ASTM مانک)
SAE SI (میٹرک) اکائیاں دے استعمال دے نیم
EngNet میٹرک انترن جَدوَل آنلائن ورگیکدھت میٹرک انترن گنک
LaTeX SI اکائی پیکیج وورنکا SI نظام نو‏‏ں اک ایتہاسک پدھشٹھ بھومِ دیندا اے
د یو۔کے۔ میٹرک ایسوسییشن
د یو۔ایس۔ میٹرک ایسوسییشن
اک میٹر: میٹرک انہاں کناڈا
کناڈیائی میٹرک ایسوسییشن
میٹرکیشن US
سانچہ:Dmoz

[1] Official BIPM defintions

[2] SI اکائیاں دِی سمچے طور تے وضاحت اگے دتی باہری امترجال کڑی سانچہ:Plainlink تے کیندی گئی ہے۔ اس وچ SI اکائیاں تے آدھارشدا، غلام اکائیاں دے وچلے رشتے دیسانچہ:Plainlink وی شام‏ل اے۔ مول اکائیاں دا ذکر وی اس سائیٹ تے ملیگا۔

[3] "In the International System of Units (SI) (BIPM, 2006)، the definition of the meter fixes the speed of light in vacuum c₀، the definition of the ampere fixes the magnetic constant (also called the permeability of vacuum) μ₀، and the definition of the mole fixes the molar mass of the carbon 12 atom M(¹²C) to have the exact values given in the table [Table 1, p.7]। Since the electric constant (also called the permittivity of vacuum) is related to μ₀ by ε₀ = 1/μ₀c₀²، it too is known exactly." CODATA report

[4] [۱]

[5] ::SI ویوہارک کاریانوین وورنکا

[6] اپروکت ٹپپنی بیورو انٹرنیشنل دیس پوئیدس ایت میزرس SI اکئی وورنکا p. 111 تو‏ں نيں۔

[7] The name "kilogram" at www1.bipm.org Error: unknown archive URL (archived [Date missing])

[sp330-8] Barry N. Taylor, Ed. [2001]. The International System of Units (SI). Gaithersburg, MD: National Institute of Standards and Technology, 9. Retrieved on 2007-10-30.

[9] Bureau International des Poids et Mesures (2006). The International System of Units (SI). http://www.bipm.org/utils/common/pdf/si_brochure_8_en.pdf. Retrieved on
۱۴ جولائی ۲۰۰۶.

[Taylor-10] ۱۰.۰ ^۱۰.۱ Taylor, B.N. (1995). NIST Special Publication 811: Guide for the Use of the International System of Units (SI). National Institute of Standards and Technology. http://physics.nist.gov/Pubs/SP811/contents.html. Retrieved on
۹ جون ۲۰۰۶.

[nist_style-11] NIST Guide to SI Units – Rules and Style Conventions at physics.nist.gov Error: unknown archive URL (archived [Date missing])

[12] Barry N. Taylor, Ed. [2001]. The International System of Units (SI). Washington, DC: National Institute of Standards and Technology, 30. Retrieved on 2007-10-15.

[deka-13] Definitions of the SI units: The twenty SI prefixes at physics.nist.gov Error: unknown archive URL (archived [Date missing])

[14] ttp://www.bipm.org/en/si/si_brochure/chapter4/table8.html

[15] ttp://www.bipm.org/en/si/si_brochure/chapter4/table6.html

[16] ttp://physics.nist.gov/Pubs/SP811/appenB9.html#TIME

[17] Council Directive 80/181/EEC of 20 دسمبر 1979 on the approximation of the laws of the Member States relating to units of measurement and on the repeal of Directive 71/354/EEC، as amended with Directive 89/617/EEC (which changed the cutoff date in article 3.2 to 31 دسمبر، 1999) and Directive 1999/103/EC (which further changed the date to 31 دسمبر، 2009)۔ Retrieved on 2006-07-24.

[18] ttp://news.bbc.co.uk/1/hi/uk/6988521.stm

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]