نذر ونیاز
نذر ونیاز
نذر شرعی[سودھو]
نذراصطلاح شرع وچ اوہ عبادت مقصودہ اے جوجنس واجب توں ہواوروہ خود بندہ پرواجب نہ ہو،مگربندہ نے اپنے قول توں اسنوں اپنے ذمہ واجب کرلیاہومثلاً ایہ کہیا کہ میرا ایہ کم ہوئے جائے تاں دس رکعت نفل ادا کراں گا اسنوں نذر شرعی کہندے نيں۔[۱] شرعی معنی نيں غیر لازم عبادت نوں اپنے اُتے لازم کرلینا قرآن وچ شرعی معنی وچ وی استعمال ہوئے اہے رب تعالیٰ فرماندا اے :
جو کچھ تسيں خرچ کرویانذر مانو کوئی نذر، اللہ اسنوں جاندا اے۔
اے میرے رب ميں نے نذر منی تیرے لئی اس بچے دی جو میرے پیٹ وچ اے آزاد۔ پس قبول فرما میرے توں ۔
چاہیے کہ ایہ لوک اپنی نذراں پوری کرن تے پرانے گھر دا طواف کرن۔
ميں نے اللہ دے لئی روزے دی نذر منی اے پس اج کسی توں کلام نہ کرو ں گی۔ ان ورگی آیات وچ نذر توں شرعی معانی مراد نيں یعنی منت مننا تے غیر ضروری عبادت نوں لازم کرلینا ایہ نذر عبادت اے اس لئی خدا دے سوا کسی بندے دے لئی نئيں ہوسکدی جے کوئی کسی بندے دی نذر مندا اے تاں مشرک اے کیونجے غیر خدا دی عبادت شرک اے
نذر عرفی[سودھو]
اولیاء اللہ دے ناں دی جونذرمانی جاندی اے اسنوں نذرِ(عرفی اور)لغوی کہندے نيں اس کامعنی نذرانہ اے جداں کوئی شاگرد اپنے استاد توں کہے کہ ایہ آپ دی نذ رہے ایہ بالکل جائز اے ایہ بندےآں دی ہوسکدی اے مگراس کاپورا کرناشرعاًواجب نئيں مثلاًگیارہويں شریف دی نذراورفاتحہ بزرگان دین وغیرہ۔ عرفی معنی نيں نذرانہ وہدیہ قرآن کریم وچ ایہ لفظ انہاں تِناں معانی وچ استعمال ہويا اے۔ رب تعالیٰ فرماندا اے:
اساں توانوں حق دے نال بھیجیا خوشخبری دینے والا ڈرسنا نے والا۔
نئيں اے کوئی جماعت مگر گزرے انہاں وچ ڈریا نے والے۔
کیا تواڈے پاس تسيں وچوں رسول نہ آئے جو تسيں اُتے تواڈے رب دی آیات تلاوت کردے نيں تے توانوں اس دن دے ملنے توں ڈراندے۔
اور ڈرایا ميں نے تسيں نوں بھڑکتی ہوئی اگ تاں۔
اساں قرآن شریف اتارا برکت والی رات وچ اسيں نيں ڈرانے والے۔ ان ورگی بہت ساریاں آیات وچ نذر لغوی معنی وچ استعمال ہوئے ا اے بمعنی ڈرانا، دھمکانا۔ اس معنی وچ ایہ لفظ اللہ تعالیٰ دے لئی وی آندا اے تے انبیا ء کرام دے لئی وی اورعلماء دین دے لئی بھی۔
نذر لغوی[سودھو]
نذر عرفی نوں نذر لغوی وی کہندے نيں۔ چونکہ عبادت وچ شرط ایہ اے کہ معبود نوں الٰہ یعنی خدا یا خدا دے برابر ماناجائے، اس لئی اس نذر وچ وی ایہی قید ہوئے گی کہ کسی نوں خدایا خدا دے برابر مان کر نذر منی جائے، جے ناذ ر دا ایہ عقیدہ نئيں اے بلکہ جس دی نذر منی اسنوں محض بندہ سمجھدا اے تاں اوہ شرعی نذر نئيں ايسے لئی فقہانے اس نذر وچ تقرب دی قید لگائی۔ تقرب دے معنی عبادت نيں ۔ یہ وی خیال رہے کہ جے کوئی کسی بندے دے ناں اُتے شرعی نذر کرے یعنی اس دی الوہیت دا قائل ہوئے کے اس دی منت منے تاں اگرچہ ایہ شخص مشرک ہوئے گا تے اس دا ایہ کم حرام ہوئے گا مگر اوہ چیز حلال رہے گی اس چیز نوں حرام جاننا سخت غلطی اے تے قرآن کریم دے خلاف۔ رب تعالیٰ فرماندا اے :
نئيں بنایا اللہ نے بحیرہ تے نہ سائبہ تے نہ وصیلہ تے نہ حام ایہ مشرکین اللہ اُتے جھوٹھ گھڑدے نيں ۔ کفار عرب انہاں چا رقسم دے جانور وصیلہ حام وغیر ہ نوں اپنے بتو ں دے ناں دی نذر کردے سن تے انہاں نوں کھانا حرام جاندے سن ۔ رب تعالیٰ نے انہاں دی تردید فرمادی تے فرمایا کہ ایہ حلال نيں جداں اج کل ہندوواں دے چھڈے ہوئے سانڈ ھ حلال نيں۔ اللہ دے ناں اُتے ذبح کر و تے کھاؤ ۔
اور ٹھہر ایا انہاں دا فراں نے اللہ دا اس کھیتی تے جانوراں وچ اک حصہ فیر کہندے نيں کہ ایہ اللہ دا حصہ اے اپنے خیال اُتے تے ایہ ساڈے شریکاں دا اے ۔
اور کافر کہندے نيں کہ ایہ جانور تے کھیتی منع اے اسنوں نہ کھائے مگر اوہ جسنوں اسيں چاہن۔ ان آیات توں معلوم ہويا کہ کفار عرب اپنے جانوراں کھیتاں وچ بتو ں دی نذرمان لیندے سن او رکچھ حصہ بتو ں دے ناں اُتے نامز د کردیندے سن فیر انہاں نوں کھانا یا تاں بالکل حرام جاندے سن جداں بحیرہ، سائبہ جانور تے یا انہاں دے کھانے وچ پا بندی لگاندے سن کہ مرد کھاواں عورتاں نہ کھاواں فلاں کھائے فلاں نہ کھائے۔ انہاں دونے حرکتاں دی رب نے تردید انہاں آیات وچ فرمادی:
اور نہ کہو اپنی زباناں دے جھوٹھ دسنے توں کہ ایہ حلال اے اوریہ حرام۔
فرماؤ کہ بھلا دیکھو تاں جو اللہ نے تواڈا رزق اتارا تسيں نے اس وچ کچھ حلال بنایا کچھ حرام۔
فرماؤ کس نے حرام دی اللہ دی زینت جو اس نے اپنے بندےآں دے لئی کڈی تے ستھرا رزق۔
ان کافراں نے حرام سمجھ لیا اسنوں جو اللہ نے انہاں نوں رزق دتا اللہ اُتے جھوٹھ باندھدے ہوئے ۔
اے مسلمانو! کھاؤ اوہ ستھری چیز اں جو اسيں توانوں رزق داں تے اللہ دا شکر کرو جے تسيں اس دی عبادت کردے ہوئے۔
اور تواڈا کيتا حال اے کہ نئيں کھاندے اس وچوں جس اُتے اللہ کانام لیا گیا ۔
اللہ نے صرف مردار نوں تے خون نوں تے سورکے گو شت نوں تے اس جانور نوں جو غیر خدا دے نام اُتے ذبح کیاجائے تسيں اُتے حرام فرمایا۔
بے شک نقصان وچ رہے اوہ جنہاں نے اپنی اولاد نوں نادانی تے جہالت توں قتل کر ڈالااور اللہ دے دتے ہوئے رزق نوں حرام کر ليا اللہ اُتے تہمت لگاندے ہوئے۔ ان آیات وچ اللہ تعالیٰ نے کفار عرب دے اس عقیدے دی پرزور تردید فرمائی کہ جس جانور تے جس کھیتی وغیر ہ نوں بت دے ناں اُتے لگادتا جاوے اوہ حرام ہوجاندا اے۔ فرمایا: تسيں اللہ اُتے تہمت لگاندے ہوئے اللہ نے ایہ چیزاں حرام نہ کيتياں تسيں کیوں حرام جاندے ہو، جس توں معلوم ہوئے اکہ بتاں دے ناں دی نذر مننا شرک سی تے انہاں دا ایہ فعل سخت جرم سی مگر اس چیز نوں حلال ٹھہرایا اس دے حرام جاننے اُتے عتاب کيتا ،اسنوں حلال رزق تے طیب روزی فرمایا۔ انہاں بتاں دے ناں اُتے چھوٹے ہوئے جانوراں دے متعلق حکم فرمایا کہ اللہ دے ناں اُتے ذبح کرو تے کھاؤ کافراں دیاں گلاں وچ نہ آؤ۔ ایداں دے ہی اج وی جس چیز نوں غیر خدا دے ناں اُتے شرعی طور اُتے نذر کر دتا جائے اوہ وی حلال طیب اے بھانويں ایہ نذر شرک اے ۔ نذر دے تیسرے معنی عرفی نيں یعنی کسی بزرگ نوں کوئی چیز ہدیہ، نذرانہ، تحفہ پیش کرنا یا پیش کرنے دی نیت کرنا کہ جے میرا فلاں کم ہوئے گیا تاں حضو ر غوث پاک رضی اللہ تعالیٰ عنہ دے ناں دی دیگ پکاواں گا یعنی دیگ بھرکھانا خیرات کر اں گا اللہ دے لئی تے ثواب اس دا سرکار بغداد دی رو ح شریف نوں نذرانہ کرو ں گایہ بالکل جائز اے صحابہ کرام رضی اللہ تعالیٰ عناساں ایسی نذراں بارگاہ رسالت وچ منی تے پیش کيتی نيں او رحضور صلی اللہ تعالیٰ علیہ وسلم نے قبول فرمائی نيں نہ ایہ کم حرام نہ چیز حرام۔ ايسے نوں عوام دی اصطلاح وچ نیاز کہندے نيں بمعنی نذرانہ۔ اس دا قرآن شریف وچ وی ثبوت اے تے احادیث صحیحہ وچ بھی۔ رب تعالیٰ فرماندا اے :
کچھ پنڈ والے اوہ نيں جو اللہ تے قیامت اُتے ایمان لاندے نيں تے جو خرچ کرن اسنوں اللہ دی نزدیکیوں تے رسول توں دعا ئاں لینے دا ذریعہ سمجھدے نيں یقینا انہاں دے لئی با عث قرب اے اللہ جلد انہاں نوں اپنی رحمت وچ داخل کریگا۔ بے شک اللہ بخشنے والا مہربان اے ۔ اس آیت وچ دسیا کہ مؤمنین اپنے صدقہ وچ دونیتاں کردے نيں۔ اک اللہ دی نزدیکی تے اس دی عبادت، دوسرے نبی صلی اللہ تعالیٰ علیہ وآلہ وسلم دی دعاواں لینا تے خود حضور صلی اللہ تعالیٰ علیہ وسلم دا خوش ہونا۔ ایہ ہی فاتحہ بزرگان دینے والے، انہاں دی نذر مننے والے دا مقصد ہُندا اے کہ خیرات اللہ دے لئی ہوئے تے ثواب اس بزرگ دے لئی توں کہ انہاں دی رو ح خوش ہوئے کرسانوں دعا کرے ۔ اسی لئی عوام کہندے نيں، نذر اللہ، نیاز حسین، اس وچ کوئی قباحت نئيں۔ جدوں نبی صلی اللہ تعالیٰ علیہ وآلہ وسلم اک غزوہ توں بخیر یت واپس تشریف لیائے تاں اک لڑکی نے عرض کيتا : یَا رَسُوْلَ اللہِ اِنِّی کُنْتُ نَذَرْتُ اِنْ رَدَّکَ اللہُ صَالِحًا اَنْ اَضْرِبَ بَیْنَ یَدَیْکَ بِالدُّفِ وَاَتَغَنّٰی بِہٖ فَقَالَ لَہَا رَسُوْلُ اللہِ صَلَّی اللہُ تَعَالٰی عَلَیْہِ وَسَلَّمَ اِنْ کُنْتِ نَذَرْتِ فَاضْرِ بِیْ وَاِلَّا فَـلَا۔[۲] حضور ميں نے منت منی سی کہ جے اللہ عزوجل آپ نوں بخیر یت واپس لیائے تاں وچ آپ دے سامنے دف بجاواں تے پنڈ،سرکار صلی اللہ تعالیٰ علیہ والہ وسلم نے فرمایا : جے تسيں نے نذرمانی اے تاں بجاؤ ورنہ نئيں۔ اس حدیث وچ لفظ نذر ايسے نذرانہ دے معنی وچ اے نہ کہ شرعی نذرکیونجے گانا بجاناعبادت نئيں صرف اپنے سرور وخوشی دا نذرانہ پیش کرنا مقصود سی جو سرکار وچ قبول فرمایا گیا۔ ایہ عرفی نذر اے جو اک صحابیہ رضی اللہ تعالیٰ عنہا مانتی نيں تے حضور صلی اللہ تعالیٰ علیہ وآلہ وسلم اس دے پورے کرنے دا حکم دیندے نيں ۔ اسی مشکوۃ دے حاشیہ وچ بحوالہ ملیا علی قاری اے وان کان السرور بمقدمہ الشریف نفسہ قربۃ۔[۳]
حضور صلی اللہ تعالیٰ علیہ وآلہ وسلم دی تشریف آوری اُتے خوشی منانا عبادت اے۔ غرض کہ اس قسم دی عرفی نذراں عوام وخواص وچ عام طو اُتے مروج نيں۔ استا د، ماں، باپ ،شیخ توں عرض کردے نيں کہ ایہ نقدی آپ دی نذر اے اسنوں شرک کہنا انتہا درجہ دی بیوقوفی اے ۔