نواب حضرت محل
نواب واجد علی شاہ جان عالم عرف رنگیلے پیا دی متعی بیوی ، عہد مرزا برجیس قدر دی ماں جس نوں باغیاں نے بادشاہ بنایا سی ۔ نواب حضرت محل نے جنگ آزادی وچ حصہ لیا سی ۔ اس لئی واجد علی شا جان عالم دی بیویاں وچ سب توں زیادہ شہر حاصل کيتی ۔
خاندان[سودھو]
ان دے خاندان دے بارے وچ مختلف رائے نيں ، کِسے نے انہاں نوں ایرانی تے کِسے نے انہاں نوں مقامی دسیا اے ۔ اُتے ایہ گل مسلم اے ایہ ابتدا وچ مہمان مرداں دی خدمت اُتے مامور سن تے انہاں نوں امن و امان ناں دی دو خواصاں نے ولی عہد حضرت واجد علی شاہ دی خدمت وچ پیش کیتا تاں واجد علی شاہ نے انہاں نوں پسند کیتا تے انہاں توں متعہ کرکے مہک پری دا خطاب دتا ۔ انہاں نوں ناچ و گانے دی تعلیم اُتے لگیا دتا ۔ واجد علی شاہ انہاں دے متلعق خود پری خانہ وچ کہندے نيں ۔
وساعت جو امن و امان نے کی
مرے گھر آئی زن خانگی
پسینہ تھا خوشبو میں اس کا گلاب
پری تھی میک اس نے خطاب پایا
لکگی ہونے تعلیم رقص و سرود
سب و روز تقسیم رقص و سرود
بیٹے دی پیدائش[سودھو]
جب مہک پری حاملہ ہوئیاں تاں انہاں نوں پردے وچ بٹھا کر افتخار النسا خانم صاحب دا خطاب دتا گیا ۔ ایام حمل دے بعد بیٹا ہويا تے اس دا ناں رمضان علی رکھیا گیا ۔ مگر اس دے دادا امجد علی شاہ نے اسنوں مرزا برجیس قدر بہادر خطاب دتا ۔ سلطان عالم خود وی لکھدے نيں ۔
عجب نجم طالع نے کی برتری
ہوئی حاملہ جو مہک تھی پری
سنا جس گھڑی مژدہ دل پزیر
کیا سجدہ شکر رب قدیر
بہت اس پری رو کا رتبہ بڑھا
کہ پایا خطاب افتخار النساء
ہوئی پردہ شرم میں جاگزیں
زن خانہ بہتر ہے پردہ نشین
غرض مدت حمل آخر ہوئی
خوشی بعد نہ ماہ ظاہر ہوئی
وہ طفل خوش اقبال پیدا ہوا
جس پر خود اقبال شیدا ہوا
ہوئے جنت مکاں سن کے حال
خوشی سے ہوا روے پر نور لال
ہوا جشن شاہانہ آراستہ
ہوئی فکر دنیا کی برخاستہ
مبارک مبارک کی ہو سو صدا
کوئی رقص میں کوئی صرف غنا
مسرت کے سامان خدا نے دیے
پری پیکروں نے تماشا کیے
خطاب اس کا روشن ہے مانند بدر
یہ مرزا بہادر ہے برجیس قدر
مرزاقی بیگم نے اس بچے دی پرورش دی جدوں تعلیم دے قابل ہوئے تاں مولوی غلام حضرت اس دی تعلیم اُتے معمور ہوئے ۔ 1847ء وچ واجد علی شاہ تخت نشین ہوئے تاں افتخار النساء خانم نوں نواب حضرت محل دا خطاب تے دو ہزار تنخواہ مقرر دی ۔ اک انگریز نے برجیس قدر دے متعلق لکھیا اے کہ ایہ لڑکا منو خان دا سی ۔ لیکن اسنوں واجد علی شاہ دے سر مونڈ دتا گیا ۔ مگر مثنوی حزن اختر وچ واجد علی شاہ اپنے بیٹےآں دے تذکرہ وچ اسنوں اپنا بیٹا دسیا ۔ اس طرح ایہ یہ محض افترا پروازی اے ۔ جان علم نے لکھیا اے ۔
جو وہ چوتھا شہزادہ ہے رشک بدر
اسے لوگ کہتے ہیں برجیس قدر
وہ چودہ برس کا کچھ شک نہیں
کہوں کیا کہ وہ ک میں کا نہیں
ملاؤں نے جو حضرت سے لفظ محل
تو نام اس کی ماں کا کھلے برمحل
وہ مہ قبضہ مفسداں میں ہے آہ
بنایا ہے اپنا اسے بادشاہ
بغاوت[سودھو]
1857ء وچ جدوں انگریزاں دے خلاف غم و غصہ دی لہر پیدا ہوئی تاں واجد علی شاہ کلکتہ جلا الوطن ہوچکے سن اس لئی فوج نے مرزا برجیس قدر نوں بادشاہ بناکر انگریزاں توں مقابلہ کرنا چاہیا ۔ مرزا برجیس قدر دی عمر اس وقت گیارہ سال سی اس لئی تمام امور سلطنت دے حضرت محل انجام دیدیاں سن ۔ بنگال دی منی بیگم دی طرح اوہ بہت ہی منتظم ، مدبر ، عاقل و فرزانہ ثابت ہوئیاں تے پس پردہ اوہ احکام جاری کردیاں سن ۔ مگر ضبط و نظم دی کمی وجہ توں جس دی مرضی جو ہُندی سی اوہی کردا سی ۔ اودھ دے دستور دے مطابق بادشاہ دی والدہ ہونے دی وجہ توں جناب عالیہ یا راج ماندا دے لقب توں مشہور ہوئیاں ۔ عبدالحلیم شرر نے حضرت محل دی مستعدی و نیک نفسی نوں بیانکردے ہوئے لکھیا اے کہ ، مگر اس دا کیہ علاج ایہ ممکن نئيں سی کہ اوہ پردے نکل کے فوج دی سالاری کردیاں ، مشیر اچحے نئيں سن تے سپاہی کم دے نہ سن ۔ ہر شخص کِسے دا کہنا نئيں مندا سی ۔ اگریزی فوج دے باغی اس غرور وچ سن کہ اسيں جس نوں چاہن بادشاہ بناداں ۔ قیصر باغ دے خون ریز معرکہ دے بعد حضرت محل پس پڑگئياں تے قیصر باغ چھڈ کے چلی گئياں ۔
دو روز شہر وچ حسین آباد وچ قیام کیتا بھر بہراءج وچ بونڈی پہونچاں ۔ مرزا ہادی حسین رسوا نے اپنے ناول امراوَ جان ادا وچ جناب عالیہ کہ قیام بونڈی دا ذکر کیتا اے کہ حضرت محل دے ساتھیاں نوں روئایہ کیہ سی ، کوئی افیم دے لئی پریشان ہوئے رہیا سی ، کوئی کہ رہیا سی کیہ اسيں پیدل چلاں ۔ کوئی کھانے دے لئی انتظام نوں رو رہیا سی کہ چنگا انتظام اے کھانے تک نئيں اے ۔
وفات[سودھو]
بوندی وچ انگریزی فوج توں مقابلے وچ ناکامی دے حضرت محل فرار ہونے اُتے مجبور ہوگئياں تے اپنے بیٹے برجیس مرز دے نال نیپال چلی گئياں ۔ مشہور اے راجا نیپال نے پانسو روپیے دونے ماں بیٹےآں گزارہ دے لئی دتا کردے سن ۔ آخر 1879ء وچ بے کِسے تے جلا الوطن وچ نیپال وچ ہی وفات پائی ۔ انہاں دے انتقال دے بعد برطانوی حکومت نے مرزا برجیس قدر دا قصور معاف کریا ۔ چنانچہ اوہ نیپال توں کلکتہ چلے آئے ۔ جتھے دو سال دے بعد کِسے بدخواہ نے زہر آ;231;لودہ کھانا کر انہاں نوں زندگی دی قید توں آزاد کر دتا ۔
ماخذ[سودھو]
ماخذ ۔ شیخ تصدیو حسن ۔ بیگمات اودھ