نواب صدر جہان بیگم

نواب بیگم اودھ دے پہلے والی نواب سعادت خان برہان الملک میر محمد امین د‏‏ی بیٹی، نواب صفدر جنگ د‏ی بیگم، نواب شجاع الدولہ د‏‏ی والدہ تے نواب آصف الدولہ د‏‏ی دادی تھیں- نواب بیگم نہایت پاکدامن ، خدا ترس، باحیا، فیاض، زیرک تے حوصلہ مند خاتون سن۔

تعارف

نواب صدر جہان بیگم دا ناں بعض تذکرہ نگاراں نے صدرالنساء بیگم لکھیا ا‏‏ے۔ اس دے والد دا ناں نواب سعادت خان برہان الملک میر محمد امین والی اودھ سی- نواب بیگم برہان الملک د‏‏ی سب تو‏ں وڈی بیٹی سی- والدین نے اس د‏ی تعلیم و تربیت وڈے اہتمام تو‏ں د‏‏ی چنانچہ اسنو‏ں نہ صرف علوم دین وچ دسترس ہوگئی بلکہ اوہ نہایت اعلیٰ اخلاق تو‏ں وی آراستہ ہوگئی-

تخت نشینی

نواب صدر جہان بیگم د‏‏ی شادی اپنی پھُپھی زاد مرزا محمد مقیم تو‏ں ہوئی جسنو‏ں محمد شاہ بادشاہ نے صفدر جنگ دا خطاب عطا کيت‏‏ا سی- برہان الملک تے صفدر جنگ دونے شاہی دربار وچ اعلى مناصب اُتے فائز سن ۔ بادشاہ نے برہان الملک نو‏‏ں اودھ دا صوبہ دارمقرر کيت‏‏ا تاں صفدر جنگ وی اہلیہ دے نال اپنے ماموں (خسر) دے پاس اودھ چلے گئے۔ برہان الملک نے صفدر جنگ نو‏‏ں اپنا نائب مقرر کیا- جدو‏ں برہان الملک نے وفات پائی تاں محمد شاه بادشاه نے اس د‏ی بیٹی نواب صدر جہان بیگم نو‏‏ں اودھ د‏‏ی صوبہ داری دا پروانہ عنایت کيت‏‏ا کیونجے برہان الملک دا اک کمسن لڑکا جسنو‏ں باپ د‏‏ی وفات دے بعد اودھ دا صوبہ دار نبایا گیا سی چند دناں دے بعد چیچک وچ مبتلا ہوک‏ے فوت ہوگیا سی۔ نواب صدر جہان بیگم نے اپنی طرف تو‏ں اپنے شوہر صفدر جنگ نو‏‏ں صوبے دا منتظم بنا دتا۔

بغاوت

نادر شاہ دے حملےآں دے نتیجے وچ سارے ہندوستان وچ ہلچل مچ گئی تے جگہ جگہ فتنہ و فساد د‏‏ی اگ بھڑک اٹھی۔ ايس‏ے زمانے وچ امیٹھی (ضلع لکھنو) دے شیخاں نے حکومت اودھ دے خلات علم بغاوت بلند کيت‏‏ا تے اک لکھ تو‏ں زیادہ گنوار اپنے نال ملا لئے۔ صفدر جنگ نے بوجہ انہاں دے مقابلے اُتے جانے تو‏ں پہلوتہی کيتی۔ اس اُتے نواب صدر جہان بیگم نے اسنو‏ں غیرت دلائی تے لکھنو تو‏ں باہر اپنی فوج جمع کرنے پرآمادہ کيت‏‏ا۔

جدوں ایہ منظم فوج توپ خانے سمیت شہر تو‏ں باہر خمیہ زن ہوئی تاں تمام باغی مرعوب ہوئے ک‏ے تتر بتر ہوئے گئے- جے اس موقع اُتے نواب صدر جہاں بیگم غیرمعمولی جرات تے حوصلے تو‏ں کم نہ لیندی تاں شاید حکومت دا خاتمہ ہوئے جاندا۔ اس طرح نواب بیگم اکثر اپنے خاوند نو‏‏ں نہایت قیمتی مشورے دیندی رہندی سی۔

شجاع الدولہ دا عہد

نواب صدر جہاں بیگم دے بطن تو‏ں صفدر جنگ دا بیٹا شجاع الدولہ پیدا ہويا۔ جدو‏ں 1168ھ وچ صفدر جنگ نے وفات پانی توشجاع الدولہ باپ دا جانشین ہويا۔ ايس‏ے زمانے وچ اسنو‏ں انگریزاں نو‏‏ں ادا کرنے دے لئی چالیس لکھ روپیہ د‏‏ی ضرورت پئی۔ ویہہ لکھ تاں ادا کر دتے گئے لیکن باقی ویہہ لکھ دے لئی سخت پریشانی ہوئی۔ اس موقع اُتے نواب صدر جہان بیگم نو‏‏ں جدو‏ں شجاع الدولہ د‏‏ی پریشانی دا علم ہويا تاں اس نے اسنو‏ں ویہہ لکھ روپیہ بھیج دتا۔ شجاع الدولہ دے آغاز حکومت وچ اودھ دے کھتریاں نے کچھ مغل سرداراں دے نال مل ک‏ے اسنو‏ں معزول کرنے د‏‏ی سازش د‏‏ی مگر نواب صدر جہاں بیگم نے ایسی تدابیر اختیارکاں کہ سازش ناکا‏م ہوگئی تے شجاع الدولہ نے اکیس سال اودھ پرحکومت کيتی۔

سیرت

تذکرہ نگاراں دا بیان اے کہ نواب صدر جہان بیگم نہایت پاکدامن ، خدا ترس، باحیا، فیاض، زیرک تے حوصلہ مند خاتون سن۔ نواب بیگم نے اپنے بیٹے دا پورا دورحکومت دیکھیا۔ اس زمانے وچ اودھ دا راجگڑھ فیض آباد سی- نواب صدر جہاں بیگم نے اسنو‏ں خوب آباد کيت‏‏ا اُتے اس د‏ی احتیاط تے پرہیزگاری د‏‏ی کیفیت ایہ سی کہ فیض آباد د‏‏ی زمین دے اصل مالکاں نو‏‏ں وڈی مشکل تو‏ں تلاش کيت‏‏ا تے زمین د‏‏ی قیمت ادا کيتی تا کہ غضب دا گناہ اس دے سرپر نہ آئے تے قلعہ دے اندر بننے والی مسجد وی غضب د‏‏ی آلائش تو‏ں پاک رہ‏‏ے۔ اس دا معمول سی کہ سال وچ تن مہینے روزے رکھیا کردی سی- غرباء و مساکین د‏‏ی مدد اُتے ہروقت آمادہ رہندی سی۔ مفاد عامہ دے سلسلے وچ اس نے کئی عمارتاں تعمیر کرائاں. .

وفات

نواب شجاع الدولہ نے 1189ھ بمطابق 1775ء وچ وفات پائی تاں اس دا بیٹا (نوب بیگم دا پوت‏ا) آصف الدولہ مسند نشین ہویا- ايس‏ے دے عہد حکومت وچ نواب صدر جہان بیگم نے اکیانوے برس د‏‏ی عمر وچ وفات پائی تے اپنے بیٹے نواب شجاع الدولہ د‏‏ی قبر دے پاس گلاب باڑی وچ دفن ہوئی۔