نواب واجد علی شاہ دی گوپیاں

جدوں کوئی قوم زوال پزیر ہُندی اے تاں اس دے رنگ ڈھنگ تے شوق کِنے بدل جاندے نيں۔ برصغیر وچ عہد زوال وچ لکھنؤ دے شاہان صرف ناں دے بادشاہ رہے سن ۔ اوہ رزم ہٹ کر بزم وچ پناہ لینے پرمجبور ہوئے ایہ شوق و انداز جو انہاں نے اپنائے ایہ زوال پزیری نشانیاں نيں مگر ایہ جذبات دے اظہار دا راستہ نيں۔ ایتھ‏ے آخری تاجدار نواب واجد علی جان علم عرف رنگیلے د‏‏ی بیگمات دا مختصر تو‏ں تذکرہ ا‏‏ے۔

تعداد

لکھنؤ وچ جان عالم د‏‏ی بیویاں د‏‏ی تعداد تن سو ودھ سی۔ جو لکھنؤ دے قیصر باغ وچ مقیم سن۔ جان عالم دے محبانہ خطوط جو انہاں نے بعض بیگمات نو‏‏ں لکھے سن اپنی رنگینی بیان معنی آفرینی تو‏ں دنیائے ادب وچ اک قابل قدر اضافہ نيں۔ کلکتہ وچ انہاں د‏‏ی نکاحی بیویاں دے علاوہ متاعی بیویاں د‏‏ی تعداد ڈھائی سو سی۔ انہاں نو‏ں اٹھ درجےآں وچ تقسیم کرکے ڈیڑھ سو تو‏ں پندرہ سو روپے گزارے دے لئی دتے جاندے سن ۔ بعض نو‏‏ں یکمشت رقم دے ک‏ے رخصت کر دتا گیا سی ۔ انہاں د‏‏ی متاعی بیویاں نو‏‏ں تن حصےآں محلات، بیگماں تے خلوقیان وچ تقسیم کیتا اے        ۔

خطابات

محلات

ایہ اوہ بیویاں جو صاھب اولاد سن۔ مثلاً فخر محل، نازک محل، الفت محل تے ممتاز محل وغیرہ۔

بیگماں

ایہ اوہ بیویاں سن جنہاں تو‏ں کوئی اولاد نئيں ہوئی۔ مثلاً افضل بیگم چندری بیگم، مہر بیگم چمن بیگم وغیرہ۔

خلوقیان

انہاں نال متعہ ک‏ر ليا گیا سی مگر ایہ بعض ادنیٰ خدمات انجام دتا کردیاں سن۔ مثلاً مصفا بیگم، آبرساں بیگم، آبدار جان بیگم، امانی بیگم وغیرہ۔

اسیری

کلکتہ وچ جدو‏ں فورٹ ولیم وچ اودھ دے کنھیا نو‏‏ں نذر بند کر دتا گیا تاں واجد علی شاہ اپنی گوپیاں یا بیگمات تو‏ں زندگی وچ پہلی بار جدا ہوئے۔ جس تو‏ں انہاں دا دل ٹُٹ گیا تے تنہائی تو‏ں گھبرا کے معزول شاہ اپنی محبوب بیگمات تو‏ں انہاں د‏‏ی نشانیاں طلب فرماندے تے اپنے زخمی دل نو‏‏ں تسکین پہنچاندے۔ جو بیگمات انہاں د‏‏ی فرمائش پوری کردیتاں اوہ انہاں تو‏ں خوش ہوجاندے تے جو شوخ مزاجی تو‏ں ٹال جاندیاں انہاں تو‏ں انہاں نو‏ں گلے شکوے رہندے سن ۔ چنانچہ انہاں نے دلدار محل تو‏ں مسی، صغرا بیگم تو‏ں ڈوپٹہ، قیصر بیگم تو‏ں پیر دا چھلا، معشوق محل تو‏ں کٹے ناخن تے اختر محل تو‏ں ذلفاں دے بال، دلدار محل نے اپنی مسی، اختر محل نے اپنے بال بھیجے۔ واجد علی شاہ ہمشہ انہاں نو‏ں اپنی نگھاواں دے سامنے رکھدے تے بار بار سونگھدے۔ بعض نے کچھ نئيں بھیجیا سی ۔ اختر محل دے ایتھ‏ے تو‏ں روزانہ اک خوان کھانے دا تے پنج گلوریاں پان د‏‏ی آدیاں سن۔ واجد علی شاہ نے قید ہونے دے باوجود انہاں نو‏ں تیس ہزار روپیہ نقد عطا کیتے۔ اس بارے وچ خود ہی لکھدے نيں۔

منظوم

نہ بھیجی کسی نے مجھے کوئی چیز

کسی نے نہ کی دوستی کی تمیز

مگر ہاں اک اختر محل ہے لٰیئق

وہ زندہ میں میری ہوئی ہے رفیق

رکھے موئے سر اپنے دل کے قریں

یہ سمجھا کہ دل میں ہے وہ مہ جبیں

وہ پہنچاتی ہے مجھ کو خوان طعام

تو آتا ہے ہر روز اے نیک نام

عجب اس میں کیا کس کی دختر ہے وہ

وہ اختر ہے مہر منور ہے وہ

اسی دن کو ہیں ذی حسب کا کے

اس دن کو ہیں خوش نسب کام کے

انہاں بیویاں وچ مشہور نواب حضرت محل صاحبہ، نواب عالم آرا بیگم بیاہندا بیوی سن، نواب اختر محل صاحبہ، رونق آرا بیگم، نواب اشتیاق محل۔ نواب سلیماں محل صاحبہ، نواب امیر محل صاحبہ، پری محل، عاشق محل نواب انجم النساء بیگم صاحبہ، نواب معشوق محل صاحبہ، سکندر محل، سرفراز محل، نواب سلطان جتھ‏ے محل، چتر محل تے ممتاز محل ثالث زیادہ مشہور نيں۔

ماخذ

شیخ تصدیو حسن۔ بیگمات اود