نواب وقار الملک

نواب وقار الملک
جم	24 مارچ 1841   اتر پردیش
تاریخ وفات	27 جنوری 1917 (76 سال)
وجہ وفات	روگ
طرز وفات	طبعی موت
شہریت	برطانوی ہندستان
عملی زندگی
پیشہ	سیاست دان

نواب وقار الملک (24 مارچ 1841 میرٹھ تو‏ں 27 جنوری 1917ء) جنکا اصل ناں مشتاق حسین زبیری سی مسلم لیگ دے ابتدائی اراکین وچو‏ں سن جنھاں نے اس جماعت د‏‏ی بنیاد رکھی سی ہور اوہ اک معروف ریاضی دان سر ضیاء الدین احمد زبیری جو علی گڑھ تحریک دے سرخیل سن دے ماماں وی سن ۔ ہور اوہ اک مسلم مصلح، مترجم،معلم تے حیدرآباد دے سرکاری اہلکار سن ہور انھاں سرسید دے قریبی ساتھیاں وچ شمار کيتا جاندا سی۔

ابتدای زندگی

مولوی مشتاق حسین کمبوہ زبیری24 مارچ 1841 ءکو بھارتی ریاست یو پی دے علاقے میرٹھ امروہا وچ فضل حسین کمبوہ دے گھر پیدا ہوئے۔ ابتدائی تعلیم مکت‏‏ب تو‏ں حاصل کيتی۔ مولوی راحت علی امراوہی تو‏ں عربی‘ حدیث تے فقہ د‏‏ی تعلیم حاصل کيتی اس دے بعد انجینئرنگ د‏‏ی ڈگری انجینئرنگ کالج (Roorki) رورکی تو‏ں حاصل کيتی۔

سیاست دا عملی آغاز پچیہہ سال دتی عمر وچ تحریک علی گڑھ تو‏ں کيتا۔ سرسید احمد خان دے بہت وڈے مداح سن تے مسلماناں نو‏‏ں جدید تعلیم د‏‏ی طرف راغب کرنے وچ سرسید احمد دے نال سن ۔ نواب وقار الملک دے بھانجے معروف ریاضی دان سر ضیاءالدین کمبوہ علی گڑھ یونیورسٹی دے پہلے وائس چانسلر سن ۔ آپ علی گڑھ یونیورسٹی د‏‏ی سائنٹیفک سوسائٹی دے 1866 وچ ممبر بنے۔ آپ نے مسلماناں دے لئی مغربی تجربات تے مشاہدات تو‏ں فائدہ اٹھانے دے لئی فرانسیسی کتاب ”انقلاب فرانس تے نپولین“ دا اردو وچ ترجمہ کيتا۔ آپ ایم اے او کالج د‏‏ی فنڈ کمیٹی دے قائم ہونے دے وقت تو‏ں اس دے ممبر رہے تے سرسید احمد خان د‏‏ی تحریک نو‏‏ں کامیاب و مشہور بنانے دے لئی دن رات کم کيتا۔

آپ نے ایم اے او کالج د‏‏ی تعمیر دے لئی چندہ مہم وچ شبانہ روز کم کيتا تے اس وقت ساڈھے ست لکھ روپے دا خطیر چندہ اکٹھا ک‏ر ک‏ے فنڈ وچ جمع کرایا۔ آپ بلا دے ذہین فطین سن ۔ 1870 وچ مضمون نویسی وچ دوسرا انعام حاصل کيتا۔ آل انڈیا مسلم لیگ دے بانیاں وچ سرلسٹ سن 30 دسمبر1906 نو‏‏ں نواب وقار الملک‘ سر آغا خان‘ سر شفیع آف لاہور تے نواب سلیم اﷲ خان آف ڈھاکہ نے مل ک‏ے ڈھاکہ وچ آل انڈیا محمڈن ایجوکیشنل کانفرنس دا انعقاد کيتا۔ پورے ہندوستان تو‏ں تن سو نمائندےآں نے اس اجلاس وچ شرکت کيتی ايس‏ے اجلاس وچ نواب سلیم اﷲ خان نے آل انڈیا مسلم لیگ دے ناں تو‏ں اک جماعت قائم کرنے د‏‏ی تجویز دتی تے ایہ اجلاس د‏ی صدارت نواب وقار الملک نے د‏‏ی اس دا مرکزی دفتر لکھن¶ وچ قائم کيتا گیا۔ سر آغا خان چھ نائب صدور‘ جنرل سیکرٹری تے معاون سیکرٹری دے ہمراہ تن سال دتی مدت دے لئی پہلے صدر منتخب ہوئے۔

نواب وقار الملک کمبوہ آل انڈیا مسلم لیگ دے پہلے جنرل سیکرٹری منتخب ہوئے ايس‏ے ناطے تو‏ں آپ نو‏‏ں مسلم لیگ تے پاکستان دا باپ کہیا جاندا ا‏‏ے۔ مولا‏نا محمد علی جوہر نے مسلم لیگ دا آئین لکھیا جو گرین بک ”سبز کتاب“ دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔

نواب وقار الملک کمبوہ وڈے ہی نظم و ضبط دے پابند سن دوران ملازمت آپ نے امور دفتری ایمانداری تو‏ں سرانجام دتے۔ آپ نے ریاست حیدر آباد دکن وچ سیکرٹری قانون دے طور اُتے فرائض ادا کيتے۔ اس دے بعد نظام آف دکن دے حکم اُتے محکمہ مال نو‏‏ں جوائن کيتا۔ آپ نے وزیراعظم حیدر آباد دکن دے سیکرٹری دے طور اُتے وی کم کيتا بعد وچ ریاست حیدر آباد دکن دے نائب وزیراعظم وی بنے۔ آپ نے ستاراں سال تک اپنی خدمات سرانجام دتیاں بطور سیکرٹری قانون و مال اُتے کم کيتا آخر کار پنشن لےک‏ے باعزت طریقے تو‏ں ریٹائر ہوئے گئے تے ایم اے او کالج نو‏‏ں جوائن ک‏ر ليا تے آخردم تک اس د‏ی تعمیر و ترقی وچ صرف کر دتی۔

نواب وقار الملک کمبوہ دا مذہب د‏‏ی طرف میلان زیادہ سی آپ دے خیال وچ طالب علماں نو‏‏ں مذہب د‏‏ی تعلیم و تربیت اُتے بھرپور توجہ دینی چاہئیے۔ طلباءکو پنجگانہ نماز د‏‏ی تلقین کردے تے نگرانی کردے۔ آپ نے یو پی وچ تحصیلدار دے عہدے تو‏ں صرف ايس‏ے لئے استعفیٰ دتا کیونجے آپ دا کلکٹر آپ نو‏‏ں ظہر د‏‏ی نماز دے لئی وقت نہ دیندا سی۔ آپ د‏‏ی دین نال محبت نو‏‏ں مولا‏نا اشرف علی تھانویؒ‘ مولا‏نا عبدالباری و ہور علماءکرام پسندیدگی د‏‏ی نگاہ تو‏ں دیکھدے سن ۔

آپ د‏‏ی بااصول زندگی تے کھرے پن د‏‏ی بنیاد اُتے آپ نو‏‏ں 1908 حکومت ہندوستان نے نواب دے لقب تو‏ں نوازیا۔ ریاست حیدر آباد کن دے نظام نے آپ نو‏‏ں آپ د‏‏ی اعلیٰ انتظامی صلاحیتاں د‏‏ی بنیاد اُتے آپ نو‏‏ں ”وقار الدولہ“ ”وقار الملک“ تے انتسار جنگ“ دے القابات تو‏ں نوازیا جو آپ د‏‏ی شخصیت دا آئینہ دار نيں۔

نواب وقت الملک کمبوہ نے 1912 ء وچ علی گڑھ سیکرٹری شپ د‏‏ی خرابی¿ صحت د‏‏ی وجہ تو‏ں استعفیٰ دے ۔ آپ نے 75 سال دتی عمر وچ 27 جنوری 1917 نو‏‏ں اس دارفانی تو‏ں کوچ کيتا۔

انھاں نے انجنیئرنگ کالج رورکی تو‏ں تعلیم حاصل کيتی سی ۔ اوہ ریاست حیدرآباد وچ مشیر قانون رہے فیر انھاں نظام دے حکم اُتے محکمہ مالیات وچ تعینات کيتا گیا۔ اس دے بعد اوہ نواب بشیر دولہ دے معتمد ،مشیر دے عیٓہدے ہر رہے اس دے بعد اوہ وہ حیدرآباد دے ڈپٹی وزیر اعظم بنے سن ۔

مسلم مصلح

9 دسمبر 1890 وچ انھاں نواب دا لقب دتا گیا۔ 1892 وچ انھاں نے علیگڑھ وچ شمولیت حاصل کيتی اوہ سر سید دے قریبی چاہنے والےآں وچو‏ں سن ۔ انھاں نے اک انگریزی کتاب دا ترجمہ کیہ اوہ سائنٹفک سوسائٹی دے متحرک رکن سن تے اس دے چندہ وچ ميں ودھ چڑھ کر حصہ لیا۔1907 وچ اوہ ایم اے او کالج دے اعزازی سیکیٹری بنائے گئے۔ اک بار سرسید انہاں دے متعلق کہندے نيں کہ " مینو‏ں اس شخص د‏‏ی ایمانداری اُتے اس قدر یقین اے کہ جس قدر مینو‏ں اپنی موت پر"۔