وصی احمد محدث سوری
حضرت علّامہ وصی احمد مُحَدِّث سُورتی قادری علیہ رحمۃ اللہ البارِی
آپ بَر صغیر دے انہاں عُلما وچوں اک سن جِنہاں نے جَہالت دی تَاریکیوں وچ عِلم دے بے شُمار چراغ روشن کيتے۔آپ دی وِلادت 1251 بمطابق 1836ء وچ صوبہ گجرات(ہند)کے شہر ”سُورت“ وچ ہوئی۔[1]
تحصیلِ علم:
بنیادی تعلیم اپنے والدمحترم مولانا محمد طَیّب سُورتی علیہ رحمۃ اللہ القَوی توں حاصل کيتی۔ انہاں دے وصال دے بعد حُصُولِ علمِ دین دے لئی رَخْتِ سفر باندھااور وقت دے جَلیلُ القَدر علمائے کرام توں فقہ و تفسیر، عُلومِ عَقلیّہ تے ہور عُلوم حاصل کيتے۔[2]
دورۂ حدیث شریف وچ حضرت پِیر مِہر علی شاہ گولڑوی علیہ رحمۃ اللہ القَوی وی آپ کےہم سبق سن تے دوناں نوں اک ہی سال سَندِ حدیث ملی۔[3]
اَساتذہ دی نظر وچ :
آپ رحمۃ اللہ تعالٰی علیہ دے اَندر چُھپے ہوئے مستقبل دے عظیم مُحَدِّث نوں اَساتِذہ نےپہلے ہی پہچان لیاچُنانچہ آپ دے اُستاذ وشیخ، حضرت فضلِ رحمٰن گنج مُراد آبادی علیہ رحمۃ اللہ الہادِیآپ اُتے خُصوصی عِنایت فرماندے اوردوسرے طلبہ توں کہندے:ان دی عزّت کرو ایہ ہندوستان وچ فرمانِ رَسولِ مَقبول دے مُحافظ قرار پاواں گے۔[4]
فنِ حدیث وچ مقام:
آپ رحمۃ اللہ تعالٰی علیہ نوں کئی عُلُوم وفُنُون بالخُصوص عِلمِ حدیث وچ دَسترس حاصل سی۔ بےشمار اَحادیث مع اَسناد یاد سن۔آپ نے چالیس سال تک حَدیث شریف کا دَرس دتا جس وچ نہ صرف طلبہ بلکہ دُور دُور توں عُلما وی حاضر ہُندے سن ۔علمِ حَدیث دی تَرویج واِشاعت کےلئے آپ نے ”مَدرسۃ الحَدیث“ دے ناں توں اک مَدرسہ قائم کيتا ،جس دی بُنیاد اعلیٰ حضرت امام احمد رضاخان علیہ رحمۃ الرَّحمٰن نے بَدایاں تے مصطفےٰ آباد( رَامپور،ہند) دے وڈے وڈے عُلما دی موجودگی وچ رکھی۔اس مَوقع اُتے اعلیٰ حضرت علیہ رحمۃ ربِّ العزت نے فَنِّ حَدیث اُتے تن گھینٹے بیان فرمایا۔[5]
فتویٰ نَویسی:
مُحَدِّث سُورتی اک عظیم مُحَدِّث ہونے دے نال نال باکمال فِقیہ تے مُفتی وی سن ۔آپ نے 1285ھ وچ فَتویٰ نَویسی دا آغاز فرمایا تے آخِری عمر تک (تقریباً 49 برس )یہ فَرِیضہ اَنجام دیندے رہے۔[6]
تَصانیف:
آپ رحمۃ اللہ تعالٰی علیہ نے عُلومِ نَقلیّہ وعَقلیّہ اُتے کئی تَصانیف تے تفسیر و حدیث دی کتاباں اُتے شُروحات وحَواشی وی لکھے۔جنہاں وچوں چند ایہ نيں: حاشیہ نسائی، حاشیہ مشکوٰۃ، حاشیہ طَحاوی،التَّعلیقُ المُجَلِّی علٰی مُنِیّۃِ المُصلّی،جامع الشواہد وغیرہ۔ [7]
فَروغِ تعلیم وچ کردار:
مِلّتِ اِسلامیہ کےلئے آپ دی تے وی بہت ساریاں خدمات نيں آپ نے فَروغِ تعلیم دے لئی عُلمائے کرام دے اک وَفد دی قیادت فرمائی، جس نے پورے مُلک دا دَورہ کرکے دِینی دَرسگاہاں دا نظام قائم کيتا۔ [8]
خِدمات دا اِعتراف:
خِدمتِ دین دے لئی آپ دی مُجاہدانہ کوششاں دا اِعتراف کردے ہوئے اعلیٰ حضرت امام احمد رضا خان علیہ رحمۃ الرحمن نے آپ نوں ”اَلْاَسَدُ الْاَسَدُ الْاَشَدّ“ دا لقب عطا فرمایا۔ [9] ہور اک جگہ آپ نوں ”فَاضلِ کامِل، کوہِ اِستقامت ،کنزِ کَرامت، ساڈے دوست تے مَحبوب“ جداں دِلنشین اَلفاظ توں یاد فرمایا۔[10]
شاگرد:
آپ رحمۃ اللہ تعالٰی علیہ کےشاگرداں وچ قُطبِ مدینہ مولانا سیدضیاء الدین احمدمدنی، صدر الشریعہ مولانا امجد علی اعظمی (مُصنّف بہارِ شریعت)، ملک العلماء ،مولانا ظفر الدین بِہاری رَحِمَہُمُ اللہاور ہور کئی ایداں دے اَکابرعُلمائے کرام شامل نيں جنہاں دے عِلم و فضل دی اک دُنیا مُعترف(اعتراف کرنے والی)اے۔[11]
تواضُع:
اِتنے بُلند عِلمی مَرتبہ دے باوجود آپ عاجزی واِنکساری دا پَیکرتھے تے خود نوں دِین دا طالبِ علم تصور کردے ۔ چُنانچہ آپ دے پاس اک تَھیلا سی۔جدوں کوئی شخص آپ توں تھیلے دے بارے وچ بَتانے کااِصرار کردا تاں فرماندے:یہ اوہ تَھیلا اے جو میری والدہ نے سِیا(یعنی سلائی کیا) سی تے جس وچ پہلی مَرتبہ ایہ سپارہ لے کے پڑھنے گیا سی، ایہ تَھیلاجہاں میری والِدہ دی نِشانی اے اوتھے اس دی مَوجودگی مُجھے ایہ اِحساس دِلاندی اے کہ وچ بُنیادی طور اُتے ’’طالبِ عِلم‘‘ ہون، جس دن ایہ اِحساس میرے دل توں مَعدُوم ہو گیا، اس دن میرے عِلم تے جَہالت وچ کوئی حَدِّ فاصل نئيں رہے گی۔[12]
وِصال:
8جمُادَی الاُولیٰ 1334ھ بمُطابِق 12 اپریل 1916ء تہجد دے وَقت آپ خالِقِ حَقیقی توں جاملے۔[13]
تدفین:
آپ دا مَزارِ فائض الاَنوار یوپی(ہند)کے شہر پیلی بھیت کی بیلاں والی مَسجدسے مُتّصِل قَبرستان وچ اے۔[14]
[1] [منیۃالمُصلّی، تعریف بالمُحشّی العلّام، ص 8]
[2] [ماخوذ از مُحدّثین عظام حیات و خدمات، ص 660، 661]
[3] [تذکرہ مُحدّث سورتی، ص66]
[4] [تذکرہ محدث سورتی،ص 58]
[5] [ماخوذ از محدثینِ عظام حیات وخدمات، ص 663، تذکرہ علمائے اہلسنت،ص 259]
[6] [تذکرہ محدث سورتی،ص 86]
[7] [ماخوذ از تذکرہ علمائے اہلسنت، ص261]
[8] [تذکرہ محدث سورتی، ص 70 ملخصاً]
[9] [فتاویٰ رضویہ، ج16،ص202]
[10] [المعتقد المنتقد، ص 219]
[11] [مُنیۃ المصلی، تعریف بالمحشی العلّام، ص 8]
[12] [تذکرہ محدث سورتی، ص 189]
[13] [محدث سورتی، ص192]
[14] [محدث سورتی،ص 197]