وفاء الوفاء باخبار دارالمصطفیٰ

وفاء الوفاء باخبار دارالمصطفیٰ
مصنف	علی بن احمد سمہودی
تاریخ اشاعت	۱۴۸۱

امام علامہ علی بن احمد سمہودی (متوفی 1505ء) نے تریخ مدینہ منورہ اُتے ایہ کتاب تصنیف کيتی ا‏‏ے۔ اِس تریخ نو‏‏ں مدینہ منورہ د‏‏ی عہدِ اسلام تو‏ں پہلے تو‏ں لے ک‏ے سنہ 1505ء تک مستند ترین تریخ خیال کیتا جاندا اے تے گزشتہ چار صدیاں تو‏ں اِس د‏‏ی مقبولیت وچ اضافہ ہی ہويا ا‏‏ے۔

تریخ

علامہ سمہودی نے تریخ مدینہ منورہ اُتے اک کتاب بناں اقتضاء الوفا باخبار دارالمصطفیٰ دے ناں تو‏ں تحریر کيتی تھی۔اِس کتاب وچ پہلے تریخ مدینہ منورہ اُتے لکھی جانے والی کتاباں د‏‏ی تلخیص دے نال موضوع د‏‏ی مناسبت تو‏ں مفید مباحث نو‏‏ں تفصیل تو‏ں بیان کیتا گیا سی ۔ اِس کتاب دا بیشتر حصہ لکھیا گیا مگر پایہ تکمیل نو‏‏ں نہ پہنچ سکيتی۔ اِسی اثناء وچ اک ایداں دے شخص نے آپ نو‏‏ں اِس کتاب د‏‏ی تلخیص د‏‏ی فرمائش د‏‏ی جس دے بارے وچ خود علامہ سمہودی لکھدے نيں کہ: ’’جس دے حکم د‏‏ی تعمیل باعث غنیمت تے مخالفت سراسر خسارہ اے ‘‘۔ چنانچہ آپ نے قدرے اِختصار دے نال تے بعض ضروری و مفید اِضافاں دے نال اِس کتاب نو‏‏ں تصنیف کیتا۔ ایہ کتاب 24 جمادی الثانی 886ھ مطابق 21 اگست 1481ء نو‏‏ں مدینہ منورہ وچ مکمل ہوئی تے اِسی سال ماہِ شوال مطابق نومبر/ دسمبر 1481ء وچ کعبۃ اللہ دے سامنے بیٹھ کر اِس د‏‏ی تبییض دا کم کیتا۔ بعد وچ 893ھ مطابق 1488ء وچ اِس د‏‏ی تلخیص د‏‏ی تے اُس دا ناں خلاصۃ الوفاء باخبار دارالمصطفیٰ رکھیا۔

شاہ عبدالحق محدث دہلوی نے لکھیا اے کہ: ’’عالم، کامل، اوحدالعلماء، الاعلام، عالم مدینہ، خیرالاناں سید نور الدین علی بن السید الشریف عفیف الدین عبداللہ بن احمد الحسنی السمہودی المدنی رحمۃ اللہ رحمۃ الابرار د‏‏ی تصنیف وفاء الوفا تواریخ مدینہ وچ عمدہ ترین کتاب ا‏‏ے۔ ایہ کتاب نہایت نافع اے، جس وچ آپ نے مدینہ منورہ دے حالات و وَاقعات تے اِس وچ پیش آمدہ حوادث نو‏‏ں بیان کیتا ا‏‏ے۔ احادیث و آثار نقل کيت‏یاں ناں تے روایات وچ اِختلاف د‏‏ی عمدہ پیرائے وچ توجیہ و تطبیق د‏‏ی ا‏‏ے۔

تفصیلاتِ متن

وفاء الوفا 4 جلداں وچ ا‏‏ے۔ 4 جلداں وچ کل 8 اَبواب نيں۔ علامہ سمہودی کہندے نيں کہ: ’’اَبواب د‏‏ی ایہ تعداد نیک فالی دے لئی اے تاکہ اللہ تعالیٰ اِس دے سبب میرے لئی جنت دے آٹھاں دروازے کھول دے تے اپنی بیکراں نعمتاں تو‏ں سرفراز فرما دے‘‘۔

پہلا باب

یہ باب اسمائے مدینہ منورہ تو‏ں متعلق ا‏‏ے۔

دوسرا باب

یہ باب فضائل مدینہ منورہ تو‏ں متعلق اے تے اِس وچ سولہ فصول نيں۔

تیسرا باب

گزشتہ زمانےآں وچ ساکنین مدینہ تے رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم د‏‏ی مدینہ منورہ وچ تشریف آوری دے اَحوال بیان کیتے گئے نيں۔ اِس باب وچ بارہ فصول نيں۔

چوتھا باب

یہ باب مدینہ منورہ د‏‏ی مسیتاں، حجراتِ مبارکہ، بازار تے دِیگر عمارتاں اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ اِس باب وچ کل 37 فصول نيں۔

پنجواں باب

اِس باب وچ عیدگاہاں دا بیان اے کہ جتھ‏ے جتھ‏ے رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم نے نمازِ عید پڑھائی۔ اِس باب وچ مدینہ منورہ دے قبرستان، شہدائے اُحد د‏‏ی فضیلت وی مذکور ا‏‏ے۔ اِس باب وچ ست فصول نيں۔

چھٹا باب

اِس باب وچ مدینہ منورہ دے کنويں جو رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم تو‏ں منسوب نيں، دے متعلق بیان کیتا گیا ا‏‏ے۔ اِس وچ پنج فصول نيں۔

ساتواں باب

اِس باب وچ مدینہ منورہ د‏‏ی وادیاں، چراگاہاں تے پہاڑاں تو‏ں متعلق روایات تے تریخ جمع کيتی گئی ا‏‏ے۔ اِس وچ اٹھ فصول نيں۔

اٹھواں باب

اِس باب وچ رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم د‏‏ی زیارت مبارکہ تو‏ں متعلق تاریخی روایات نو‏‏ں جمع کیتا گیا اے تے ایہ باب کتاب دا مغز تے لب لباب کہلاندا ا‏‏ے۔ اِس باب وچ چار فصول نيں۔

ہور ویکھو

• علی بن احمد سمہودی

حوالے