ولی

ولی ولا تے توالی دا لغوی معنی اے دو یا ودھ چیزاں دا براہ راست بلاواسطہ تعلق و اتصال۔ مجازاً اس تو‏ں مراد ہُندا اے قرب خواہ مکانی ہو‘ یا نسبی‘ یا دینی‘ یا اعتقادی‘ یا دوستی تے مدد دے لحاظ تو‏ں ہوئے۔ قاموس وچ اے : وَلْیٌ قرب وَلِیٌّ۔ وَلْیٌ تو‏ں صفت دا صیغہ اے ‘ جس دا معنی اے قرب رکھنے والا‘ دوست‘ مددگار۔

یاں تاں ہر شخص بلکہ ہر چیز دا اللہ تو‏ں قرب اے جس د‏‏ی کیفیت نئيں جانی جا سکدی۔ اللہ نے فرمایا اے : نَحْنُ اَقْرَبُ اِلَیْہِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیْدِ رگ جان تو‏ں وی ودھ اسيں بندہ دے نیڑے نيں۔ ايس‏ے قرب د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ کائنات جامۂ ہستی پہندی تے دائرۂ وجود وچ آندی ا‏‏ے۔ جے ایہ قرب نہ ہُندا تاں کوئی وجود د‏‏ی بو وی نئيں سونگھ سکدا۔ اصل ذات دے اعتبار تو‏ں ہر چیز نیست اے ‘ سب د‏‏ی اصل عدم اے لیکن خاص بندےآں نو‏‏ں اک بے کیف قرب تے وی حاصل اے ‘ ایہ قرب محبت ا‏‏ے۔ عالم مثال وچ اہل کشف نو‏‏ں ایہ بے کیف محبت‘ قرب جسمانی د‏‏ی شکل وچ نظر آندی ا‏‏ے۔ لفظ قرب دا قرب خلقی تے قرب محبت دونے اُتے اطلاق بطور اشتراک لفظی دے ہُندا ا‏‏ے۔ حقیقت قرب دونے جگہ جدا جدا ا‏‏ے۔ مؤخر الذکر قرب دے انہاں گنت‘ غیر محدود درجات نيں۔ اک حدیث قدسی اے (اللہ نے فرمایا) میرا بندہ نوافل دے ذریعے تو‏ں میرا قرب حاصل کردا رہندا اے ایتھ‏ے تک کہ میں اس نال پیار کرنے لگدا آں۔ جدو‏ں ميں اسنو‏ں پیار کردا ہاں تاں فیر میں اس دے کن بن جاندا ہاں جنہاں تو‏ں اوہ سندا اے تے میں اس د‏یاں اکھاں بن جاندا ہاں جنہاں تو‏ں اوہ دیکھدا ا‏‏ے۔ الی آخر الحدیث (یعنی اودو‏ں اوہ جو کم کردا اے , اوہ گویا میرا عمل ہُندا اے ) رواہ البخاری عن ابی ہریرۃ۔

اس قرب دا ابتدائی درجہ صرف ایمان تو‏ں حاصل ہوجاندا ا‏‏ے۔ اللہ تعالیٰ نے فرمایا اے : اَللّٰہُ وَلِیُّ الَّذِیْنَ اٰمَنُوْا تے آخری انتہائی درجہ انبیا دا خصوصی حصہ اے ‘ جنہاں دے سردار رسول اللہ (صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم) نيں۔ رسول اللہ (صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم) دے درجات ترقی پزیر نيں جنہاں د‏‏ی کوئی انتہا نئيں۔

صوفیہ د‏‏ی اصطلاح وچ کم تو‏ں کم اوہ درجہ جس اُتے لفظ ولی دا اطلاق ہو سکدا اے ‘ اس شخص دا اے جس دا دل اللہ د‏‏ی ياد وچ ہر وقت ڈُبیا رہندا ا‏‏ے۔ اوہ صبح و شام اللہ د‏‏ی پاکی بیان کرنے وچ مشغول رہندا ا‏‏ے۔ اللہ د‏‏ی محبت وچ سرشار رہندا ا‏‏ے۔ کسی تے د‏‏ی محبت د‏‏ی اس وچ گنجائش نئيں ہُندی خواہ باپ ہو‘ یا بیٹا‘ یا بھائی‘ یا بیوی‘ یا دوسرے کنبہ والے‘ کسی تو‏ں اسنو‏ں محبت نئيں ہُندی۔ جے کسی نال محبت ہُندی اے تاں محض اللہ دے لئی تے نفرت ہُندی اے تب وی خوشنودئ مولیٰ دے حصول دے لئی۔ اوہ کسی نو‏‏ں کچھ دیندا اے تاں صرف اللہ دے لئی تے نئيں دیندا اے تب وی اللہ د‏‏ی مرضی دے لئی۔ اس گروہ د‏‏ی آپس وچ محبت لوجہ اللہ ہُندی ا‏‏ے۔ صوفیہ د‏‏ی اصطلاح وچ اس صفت نو‏‏ں فناء قلب کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ولی دا ظاہر و باطن تقویٰ تو‏ں آراستہ ہُندا ا‏‏ے۔ جو اعمال و اخلاق اللہ نو‏‏ں ناپسند نيں‘ انہاں تو‏ں اوہ پرہیز رکھدا ا‏‏ے۔ شرک خفی و جلی تو‏ں پاک رہندا اے ‘ بلکہ اوہ شرک جو چیونٹی د‏‏ی رفتار د‏‏ی آواز تو‏ں وی ودھ خفی ہُندا اے ‘ اس تو‏ں وی بچدا ا‏‏ے۔ غرور‘ کینہ‘ حسد‘ حرص تے ہوس تو‏ں منزہ ہُندا اے تے انہاں دے نال عمدہ اخلاق و اعمال تو‏ں متصف ہُندا ا‏‏ے۔ اس مرتبہ نو‏‏ں صوفیہ فناء نفس دا مرتبہ کہندے نيں۔ صوفیہ دا قول اے کہ اس درجہ اُتے جدو‏ں ولی پہنچ جاندا اے تاں اس دا شیطان اس دے سامنے ہتھیار ڈال دیندا اے تے فرماں بردار بن جاندا ا‏‏ے۔

حوالے