پنجابی محاورے تے اکھان

پنجابی محاورے اتے اکھان

محاورہ

ڈاکٹر ونجارا بیدی مطابق محاورہ اوہ اے جو جیون دے کم کھیتر وچ ورتدیاں کئی اپماواں لاکھشنک مطلب گرہن کر کے کسے ہور ہی مطلب دا بودھ کراؤن لگ پیندیاں ہن تے پرچلت ہو کے محاورہ بن جاندیاں ہن۔ ڈاکٹر۔ بیدی دا اشارہ محاورے دے دوہری چنھن عمل دا دھارنی ہون ول اے۔

اتھے اس نوں کوئی خاص تشریح دین دی لوڑ نہیں سگوں لوک پرماناں دی تشریح نوں ہی دھوڑا سودھ کے اتھے ورتیا جا سکدا اے۔ کسے اپرتکھّ تتھّ جاں سیانپ دا نشان دین لئی ورتے گئے مختصر، چست، روڑیگت اتے شعری شبد جٹّ جدوں، کسے حوالہ جاں پرحالت وچ رمز وجوں ورتے جاندے ہن، محاورہ اکھواؤندے ہن۔

اکھان

اکھان کس نوں کہندے ہن؟ اس سوال دا اتر دینا جتنا سکھالا اے، اتنا ہی کٹھن وی اے۔ سکھالا اس لئی کہ اک ان پڑھ گنوار وی جاندا اے کہ اکھان کی ہندے ہن، تے مشکل اس لئی کہ جے اک پڑھے-لکھے ودوان نوں وی اس شبد دی تشریح کرن لئی کہیا جاوے تاں اک پل لئی اوہ وی لسٹ پے جاویگا۔ ہن تک ودواناں نے آپو-اپنے تجربہ تے سوجھی مطابق اس دیاں کئیاں پربولیاں بنھیاں ہن جو پاٹھکاں دی دلچسپی تے علم لئی اتھے دینیاں انوچت نہیں ہونگیاں۔

پرانے علم دے کھنڈراں دیاں اوہ پچراں جو اپنے وچلے سنجم تے سچیائی صدقہ بچ رہیاں ہن۔ ارسطو کسے جاتی دی قابلیت، سوجھ تے روح اکھاناں وچوں لبھی جا سکدی اے۔ بول چال وچ بہت آؤن والا بنھیا ہویا واک، جس وچو کوئی تجربہ دی گل مختصر وچ اتے اکثر النکاری بول وچ کہی گئی ہووے۔” پنجابی کوش (جلد پہلی صفعہ 4851)۔ ڈاکٹر۔ ونجارا بیدی (1967, 447) اکھان اوہناں بجھویں تے پرمانک واکاں نوں مندا اے، جہڑے انسانی جیون نال متعلق کسے تجربہ دے سچ نوں مختصر روپ وچ پرگٹاؤندے ہن اتے پرمپرا دا روپ دھارن کر لیندے ہن۔ اس وچ کوئی شکّ نہیں کہ اکھاناں دا سچ کسے سماج دی ویلے دی سوچنی نوں ہی پرتیبمبت کردا اے تے اوہ سچ لوک گروہ دا ماپیاں تولیا سچ ہندا اے۔ ٹھیک ہی کیہا گیا اے کہ:
جہے سند تہے ترکھان
جہے لوک تہے اکھان

محاورے اتے اکھان وچ نکھیڑا

1. اکھان-محاورے شبد بھاویں اکٹھا استعمال کیتا جاندا اے، پر دوواں وچ بنیادی انتر ہندا اے۔ اکھان بارے کیہا جاندا اے کہ ایہہ اک اجیہا چھوٹا پورا واک ہندا اے جس وچ کوئی ثابت ہو چکی سچائی پیش ہندی اے۔ جدوں کہ محاورہ لفظاں دا اجیہا جوڑ ہندا اے، جس دے مطلب کسے خاص قسم دے سماجی ورترارے ول اشارہ کردے ہن۔
2. اکھان نوں واک وچ استعمال کرن ویلے اس دا دور، پرکھ جاں وعدہ بدلیا جا سکدا، جویں ‘بڈھی گھوڑی لال لگام’ اکھان جس مطلب لئی سرجیا گیا اکھان اے، اسے ہی مطلب وچ استعمال ہووےگا۔ ایہہ گل اے کہ مطلب مطلب دے پدھر تے اس نوں عورت-مرد وچوں کسے لئی وی استعمال کیتا جا سکدا اے پر محاورے دے تعلقات وچ اجیہی کوئی تبدیلی دی پابندی نہیں اے۔ جویں محاورے ‘پاپڑ ویلنا’ اے۔ اوہ بتھیرے پاپڑ ویلدا رہا، اس نوں حالے خبر کنے کو پاپڑ ویلنے پینگے، آدی حالتاں وچ اس دے لنگ، وعدہ جاں پرکھ نوں تبدیل کیتا جا سکدا اے۔ جدوں کہ اکھان لئی اجیہی تبدیلی ممکن نہیں اے۔”
3. محاورے دی اتپتی اکھان نالوں ودھیرے سہجتا نال ہو جاندی اے۔ محاورے نوں اکھان وانگ لمبی-چوڑی پرمپرا دی کسوٹی وچ نہیں لنگھدا پیندا۔
4. محاورے دے برخلاف اکھان دا مطلب کھیتر ودھیرے وڈا ہندا اے۔ اکھان کسے مقررہ ورتارے اندرلی پرمکھ تے ٹھوس سچائی نوں پیش کردے ہن۔ ایہہ سچ لمبے تجربے وچوں لنگھیا تے لوکاں ولوں پروانت سچ ہندا اے۔

محاورے اتے اکھان دی تہذیبی قسم

“اکھان تے محاورے کسے سماج دی لوکدھارا دا اوہ پکھ ہندے ہن، جہڑے متعلق سماج دی بنتر، اس دی معاشی نظام، سماجی، سیاسی اتے مذہبی حالتاں دی فنی پیشکاری کرن دی صلاحیت رکھدے ہن۔ کسے سماج دی روایتی حالت، اس اندر واپر راے پرورتن دے عمل اتے اس عمل توں پیدا ہوئی حالت بارے ٹھوس جانکاری صرف اس سماج دے اکھان-محاورے ہی دے سکدے ہن۔ اس لئی کسے قوم دے سبھیاچار دی صحیح تصویر اس دے اکھان-محاورے ہی پیش کردے ہن۔ جویں اک سوانی کسے اک چول توں سمچے چولاں بارے جانکاری حاصل کر لیندی اے۔ جویں کسے انسان دی نبض ٹوہ کے وید-حکیم اس دے سریر اندرلی جاناکاری پارپت کر لیندا اے، ٹھیک اسے طرحاں اکھان-محاورے متعلق سماج بارے جانکاری حاصل کرن والے اپیوگی دستاویز ہندے ہن۔ جاے سند تاے ترکھان جاے لوک تاے اکھان دی اکتی ہیے کتھن دی سچائی ظاہر کردی اے۔” “اکھان لئی اکھاؤنت، لوکوکتی تے کہاوت شبد استعمال کیتے جاندے ہن۔ اکھان جاں اکھاؤنت پنجابی دے شبد ہن۔ لوکوکتی سنسکرت دا شبد اے، جدوں کہ ہندی اتے اردو بولن والے اس نوں ‘کہاوت’ آکھدے ہن۔ اکھان نوں کوئی سادھارن واک نہیں سمجھنا چاہیدا، سگوں ایہہ اجیہی شبد جڑتکاری ہندی اے، جس وچ روایتی سماجی ورثے دی جھلک ہندی اے تے اس راہیں کسے سماجی سچ دا بااثر ڈھنگ نال پرگٹاوا کیتا گیا ہندا اے۔ اکھان دے الٹ محاورہ عامَ بول چال دی چیز ہندا اے۔ ایہہ گل بات وچ کئی وار تاں اکھان والی کردار ادا کرنا اے تے کئی وار شاعری وچلے النکاراں وانگ ایہہ خاص قسم دا اثر سرجن لئی ہی استعمال وچ آؤندا اے۔ محاورے کسے بھاشاں دیاں اجہیاں فالاں ہن جہڑی گل بات نوں ڈگمگاؤن توں روکدیاں ہن تے سروتا اتے وکتا وچلے پروعدہ نوں پوری طرحاں حوالہ نال جوڑی رکھدیاں ہن۔ محاورے عامَ بول چال وچ اس لئی وی استعمال ہندے ہن کہ ایہناں دے استعمال بناں ہور کوئی اکلا کارا شبد اس بھاونا نوں ظاہر نہیں کر سکدا۔ محاورہ زوردار ڈھنگ نال بولی نوں بل حاصل کردا اے۔ جے کوئی کاے کہ اوکھے کم نوں توں کہڑا پہاڑو پتھر لے آیا اے، تے دوجا کاے ایویں اکھاں دکھاؤن دی لوڑ نہیں، میں گل سمجھ گیا ہاں۔ ایوں محاورے، بول چال جاں لکھت نوں اتے سمچے طور `تے بولی نوں رسک اتے مطلب بھرپور بناؤن لئی سہائی ہندے ہن۔ پر اکھاناں دا تعلق سماج دی پرونت اتے پرمانک سچائی نوں ظاہر کرنا ہندا اے۔” پنجاب کھیتی پردھان دیش اے۔ اتھوں دے لوک بندھیج نوں پسند نہیں کردے۔ پنجاب وچ پرانے ویلے وپاری دھندا بہتا ترقی یافتہ نہیں سی۔ پر ایہہ اتنا برا نہیں سی سمجھیا جاندا جتنا چاکری یعنی نوکری نوں برا منیا گیا اے۔
منگن گیا سو مر گیا، مور سو منگن جائے۔
اس توں پہلاں اوہ مرے، جو ہندیا منکر جائے۔

اس اکھان اندر دوہرے سماجی سچ نوں پیش کیتا گیا اے۔” ‘واضع اے کہ اکھان انسانی تجربے دی پیداوار ہندے ہن۔ محاورے بھاویں اکھاناں نالوں وکھری نیچر والے ہندے ہن پر بھاشائی پدھر اتے محاورے وی گھٹ اہم نہیں ہندے۔ اکھان-محاورے کیونکہ انسانی جیون دے پکے ہوئے پھل ہندے ہن۔ اس لئی ایہہ جیون اندر ودھیرے استعمال ہندے ہن۔’