پنجابی کلچر وچ مزاحیہ طنز
لوکدھارا انشاشن دا مطالعہ اجکلھ بہت چرچہ دے وچ اے۔ نویاں تکنیکاں دا وستار ہون دے نال دنیا دا ہر طبقہ بدلاء دی عمل دے وچوں گزر رہا اے۔ ایہہ بدلاء چنگے اتے ماڑے دوویں طرحاں دے اثر پا رہا اے۔ ہر سماج دی اپنی وکھری لوکدھارا ہندی اے۔ لوکدھارا اپنے آپ وچ اک جٹل عمل اے۔ اس دی کوئی اک تشریح نہیں کیتی جا سکی اے۔ ڈاکٹر۔ سوہندر سنگھ بیدی مطابق،" لوک-دھارا انسان دے جیون، ساہت، کلا تے دھرم وچ اک رفتار شیل پرواہ وانگ سمائی ہوئی اے۔ جیون دے ترقی وچ لوک-دھارا نے بھرپور تے اہم حصہ پایا اے۔ کلا، ساہت، نرت-ناٹت، دھرم، سائنس آدی سبھ ڈسپلن لوک-دھارا دیاں روڑیاں توں ابھرے تے وگست ہوئے ہن۔"1
ڈاکٹر۔ گرمکھ سنگھ دے مطابق، جس یگ وچ اسیں رہِ رہے ہاں ایہہ سرمایہ داری میڈیئے دا یگ اے۔ اس دا مقصد کسے سارتھک انسانی سرگرمی دی تھاں وپار اتے منافع اے۔ اس مقصد دی حصول لئی ایہہ اک توں ودھ جگتاں ورتدا اے۔ پہلی جگت ماتحت ایہہ درشک/سروتے دی بھال کردا اے اتے پھر لوک-منک دیاں اچھاواں، ریجھاں اتے امنگاں انوساری سرجے درشاں اتے واقعے دے مایہ جال راہیں اس دے دھر اندر تک رسائی بناؤندا اے۔ میڈیا لوک-منک نوں اپنے نال اس قدر جوڑ لیندا اے کہ اس توں بناں لوک-منک نوں آپدا استتو ہی ادھورا نظر آؤن لگدا اے۔ اس حالت وچ اوہ لوک-منک نوں اس دی ہوند بابت سمت نردیش دین لگدا اے۔ اس دے کردار دی اساری دا سبھ توں بااثر نردھارک بن بیٹھدا اے۔"2
ڈاکٹر۔ گرمکھ سنگھ اس نوں انجھ وچاردے ہن،" پنر-سرجیتی دے دور وچوں گزر رہا پنجابی سنیما وی اس حوالہ وچ کجھ گھٹ نہیں گزار رہا اے۔ دنیا کیپیٹلزم دے عمل نوں اسنے وی آتم-سانت کر لیا اے اتے اوہ وی پنجابی ‘میں` نوں کیپیٹلزم دے ایجنڈے مطابق ڈھالن وچ اپنا بندا یوگدان پا رہا اے۔ اداہرن لئی من موہن سنگھ ولوں ڈاریکٹ اتے مشہور گلوکار ہربھجن مان نوں بطور ہیرو پیش کرن والیاں پنجابی فلماں اس حوالہ وچ دیکھیاں جا سکدیاں ہن۔ پنجاب دے نوجواناں دی امریکہ، کینیڈا آدی ہور دیساں ول جان دی چاہت پہلاں ہی گھٹ نہیں سی پر ایہناں فلماں دی آمد بلدی تے تیل پاؤندی اے اتے نتیجے وجوں پنجابی گبھرو دی اپنی بھوئیں نال جڑن دی آپ ہور مدھم پے جاندی اے۔ ایہہ فلماں پنجابیاں دے باہر جان دے سپنے نوں اپنی معاشی کمائی دے زریعہ وجوں ورتدیاں ہن۔ ایہہ فلماں پہلاں سپنے سرجدیاں ہن اتے پھر اوہناں سپنیاں دا کاروبار کردیاں ہن۔ ایہہ سپنیاں دا اجیہا کاروبار اے، جس دا پنجاب دے اصل سنکٹاں نال کوئی دور نیڑے دا وی واسطہ نہیں۔ ایہہ سپنے صرف ایدھرلے پنجابیاں نوں ہی نہیں ویچے جاندے ایہہ اپرلے پرواسی پنجابیاں نوں وی ویچے جاندے ہن۔ ایدھرلیاں نوں پرواس دے خوبصورت نظاریاں اتے منبھاؤندیاں معاشی اتے بھاوک کامیابیاں دے اتے ادھرلیاں نوں ایدھرلے پنجاب دے ‘شانامتے` ورثے، نگھے رشتیاں، امیر گھراں اتے خوبصورت پنڈاں دے ایہناں فلماں ولوں سرجے سپنیاں دے دنیا وچ گاچیا پنجابی بندہ اچھوپلے ہی عملی جیون دیاں دشواریا توں پاسہ وٹّ جاں تاں بھوت دے رومانٹک ماحول، وچ اتے جاں پھر ودیساں دی بھرماؤ چکاچوندھ وڈیاں کاراں، وڈے گھر اتے سوہنیاں کڑیاں وچ مگن ہو جاندا اے۔"3
اجکل پنجابی سنیما دے رجھان پرانے قصیاں دی طرز اتے فلماں بناؤن دا اے۔ گپی گریوال سٹارر فلم ‘مرزا` اتے گرداس مان دی پہلاں آئی فلم ‘وارث-اشکس دا وارث` اجہیاں اداہرناں ہن۔
آج کل لوک داستانوں کے نظم و ضبط کے بارے میں بہت چرچا ہے۔ نئی ٹیکنالوجیز کے پھیلاؤ کے ساتھ ، دنیا کے ہر طبقے میں تبدیلی کا عمل جاری ہے۔ اس تبدیلی کے مثبت اور منفی دونوں ہی اثرات ہورہے ہیں۔ ہر معاشرے کی اپنی الگ لوک داستان ہوتی ہے۔ لوک داستانیں اپنے آپ میں ایک پیچیدہ عمل ہے۔ کوئی بھی اس کی وضاحت نہیں کرسکتا تھا۔ ڈاکٹر سوہندر سنگھ بیدی کے مطابق ، "لوک داستان ایک متحرک بہاؤ کے طور پر انسانی زندگی ، ادب ، آرٹ اور مذہب میں سرایت کرچکی ہے۔ زندگی کی نشونما میں لوک داستانوں نے ایک مکمل اور اہم کردار ادا کیا ہے۔ آرٹ ، ادب ، رقص ، ڈرامہ ، مذہب ، سائنس ، وغیرہ ، تمام مضامین لوک داستان کے اصولوں سے تیار اور تیار ہوئے ہیں۔ "
ڈاکٹر گرمکھ سنگھ کے مطابق ، جس دور میں ہم رہ رہے ہیں وہ سرمایہ دارانہ میڈیا کا دور ہے۔ اس کا مقصد کسی بامعنی انسانی سرگرمی کی بجائے تجارت اور منافع ہے۔ اس مقصد کو حاصل کرنے کے لئے یہ ایک سے زیادہ حربے استعمال کرتا ہے۔ پہلی تکنیک کے تحت یہ ناظرین / سننے والوں کی تلاش کرتا ہے اور پھر لوگوں کی خواہشات ، جذبات اور خواہشات کے مطابق تخلیق کردہ مناظر اور واقعات کے مایا جال کے ذریعے اپنے مرکز تک رسائی حاصل کرتا ہے۔ میڈیا عوامی ذہن کو اتنی اہمیت دیتا ہے کہ اس کے بغیر عوامی ذہن اپنے وجود کو ادھورا دیکھنا شروع کردیتا ہے۔ اس صورتحال میں وہ لوگوں کو اپنے وجود کے بارے میں رہنمائی دینا شروع کردیتا ہے۔ ان کی کردار سازی کا سب سے اثر انگیز فیصلہ کن بن جاتا ہے۔ "
ڈاکٹر گورکھ سنگھ اسی طرح اس کے بارے میں سوچتے ہیں ، "پنجابی سنیما ، جو حیات نو کے دور سے گزر رہا ہے ، اس تناظر میں بھی کچھ کم گزر رہا ہے۔ مثال کے طور پر ، من موہن سنگھ کی ہدایت کاری میں اور ہربھجن مان کی مرکزی کردار کے طور پر اداکاری کرنے والی پنجابی فلمیں دیکھی جاسکتی ہیں۔ ریاستہائے مت ،حدہ ، کینیڈا ، وغیرہ میں پنجاب کے نوجوانوں کے تناظر میں دوسرے ممالک کا سفر کرنے کی خواہش پہلے سے کم نہیں تھی لیکن ان فلموں کی آمد سے آگ میں مزید اضافہ ہوتا ہے اور اس کے نتیجے میں پنجابی نوجوانوں کا اپنے آبائی وطن سے رابطہ قائم ہوجاتا ہے۔ زیادہ معتدل ۔یہ فلمیں پہلے خواب پیدا کرتی ہیں اور پھر ان خوابوں کا سودا کرتی ہیں۔یہ خوابوں کا ایسا کاروبار ہے۔ جس کا پنجاب کے حقیقی بحرانوں سے کوئی لینا دینا نہیں ہے۔ یہ خواب صرف یہاں کے پنجابیوں کو فروخت نہیں ہوتے ہیں ، بلکہ یہ اوپر والے پنجابیوں کو بھی بیچے جاتے ہیں۔ پنجابی 'پنجاب' کے 'شاندار' ورثہ ، گرم رشتوں ، امیر گھروں اور خوبصورت دیہات کی ان فلموں کے ذریعہ تخلیق کردہ خوابوں کی دنیا میں گم ہو گیا۔بھوتوں کے رومانٹک ماحول سے دور ، یا بیرونی ممالک کی بھرمار چکاچوند ، بڑی کاریں ، بڑے گھر اور خوبصورت لڑکیاں خوش ہیں۔ "3
آج کل پنجابی سنیما کا رجحان یہ ہے کہ پرانی کہانیوں کی طرح فلمیں بنائیں۔ گیپی گریوال اسٹارر 'مرزا' اور گورداس مان کی سابقہ فلم 'وارث-عشق دا وارث' ایسی مثالیں ہیں۔