پنجاب دا لوک ورثہ
| لکھاری | لکھاری -ڈاکٹر۔کرنیل سنگھ تھند ، |
|---|---|
| بولی | پنجابی |
| موضوع | لوک ورثہ |
| صنف | پنجاب دا لوک ورثہ تے لوک-جیون |
| چھاپن آلے | پبلیکیشن بیورو پنجابی یونیورسٹی، پٹیالہ |
تریخ اشاعت | 1996 |
| صفے | 243 |
پنجاب دا لوک ورثہ کتاب کرنیل سنگھ تھند دی رچنا اے۔ ایہہ کتاب مول روپ وچ پنجاب دے لوک جیون دے اوہناں پکھاں توں جانو کرواؤندی اے،جس جیون نوں پنجاب دے واسی صدیاں توں جیوندے آ رہے ہن۔ اس طرحاں ایہہ پنجابیاں نوں اوہناں دیاں جدی-پشتی ،پرمپراواں،رعایتاں، اکیدیا، وشواساں ،رہریتاں آدی راہیں اوہناں دے سبھیاچار بارے دسدی اے، اوہناں دی شناخت وی کراؤدی اے اتے لوک ورثے بارے بھرویں جانکاری دندی اے۔
کتاب بارے
[سودھو]پنجاب دا لوک ورثہ کتاب دے تن حصہ ہن۔ اس کتاب وچ کل دس لیکھ ہن -پنجاب تے پنجاب دے لوک، پنجاب دے پکھیواس قبیلے، پنجابی بولی:نکاس تے ترقی، پنجابیت اتے پنجابی سبھیاچار، پنجاب دا لوکیان، پنجابی لوک ساہت، پنجابی لوک گیت ،پنجابی لوک کہانیاں، پنجابی اکھان اتے پنجابی بجھارتاں۔ اس کتاب وچ پنجاب دے سبھیاچار اتے لوکدھارا دے بہت سارے پکھاں دا مطالعہ کیتا گیا اے۔
پنجاب تے پنجاب دے لوک
[سودھو]کرنیل سنگھ تھند اس لیکھ وچ پنجاب ،پنجاب دے لوکاں اتے اوہناں دے ورثے بارے جانکاری دندے ہن۔ اوہ جن-جیون نال متعلق ہور انشا دا ویروا دندے ہن۔لکھاری جغرافیائی اتے تہذیبی نظرئیے توں جائجا لین لی پنجاب نوں تریخی پکھ توں پنج کھنڈاں وچ ونڈدا اے، (ا) آریائی دور، (ب) اسلامی دور،( ج) مہاراجہ رنجیت سنگھ دا دور، (د) انگریزی دور، (س) آزادی توں پچھوں ۔
پنجاب دے پکھیواس قبیلے
[سودھو]لکھاری نے اس لیکھ وچ اوہناں لوکاں دی گل کیتی اے جو اک تھاں توں دوجی تھاں گھمدے رہندے ہن۔ پنجاب دے وسنیکاں وچ کجھ آبادی اجیاے لوکاں دی اے جہناں دا کوئی پکا ٹکانا نہیں ہندا جو اک تھاں توں دوجی تھاں گھمدے رہندے ہن۔ اجیاے لوکاں نوں کھانابدن جاں پھر پکھیواس کیہا جاندا اے۔ لکھاری اس لیکھ وچ پکھیواس قبیلیاں دی پورن جانکاری دندا اے۔ اس مطابق پنجاب وچ سھانسی، بازی گر، اوڈ، مداری، میراسی، گاڈی لوہار، بدو، برڑ اتے گگڑے آدی ہور قبیلے شامل ہن۔
پنجابی بولی:نکاس تے ترقی
[سودھو]اس لیکھ وچ لکھاری دسدا اے کہ پنجابی پنجاب دی مقامی بولی اے۔ ایہہ پنجاب دے مول واسیاں دی ماں بولی اے۔ پنجاب وانگ پنجابی نوں کئیاں جھکھڑاں دا ساہمنا کرنا پیا اے۔ بدیشی ہملاواراں نے اس نوں پرپھلت نہیں ہون دتا۔ کئی اترا چڑا ویکھنے پئے ہن۔ اناں کارناں کرکے ہمیشہ ہی ایہہ اپنے یوگ ستھان توں وانجھی رہی اے۔ پنجابی مول روپ وچ ہند آریائی بولی پروار دی ادھنک بولی اے۔ اس دا پچھا ہند-ایرانی بولی طبقہ اتے بھارتی یورپی بولی پروار نال جا ملدا اے۔ پنجابی نے 10وی صدی عیسوی تک اپبھرنش تے نکھیڑ کے دوجیاں ادھنک آریائی بھاشاواں-بنگالی، مراٹھی، گجراتی، آدی وانگ حال روپ دھارنا شروع کر دتا سی۔ ڈاکٹر:پریم پرکاش سنگھ نے پنجابی دے ترقی نوں کالک بھیداں دے ناں ہیٹھ وچاریا اے۔ اجوکے ویلے تک پجدیاں پنجابی دے ترقی پڑاواں نوں ہیٹھ لکھے مطابق واچیا جا سکدا اے۔
- مغل راج توں پہلاں دا سماں -1000 عیسوی توں 1500 عیسوی تک
- مغل دور -1500 توں 1700 عیسوی
- مغل راج دی ادھورفتار دا سماں اتے رنجیت سنگھ دا دور 1700 عیسوی توں 1800 عیسوی تک
- انگریزی راج دا سماں -1860 توں 1947 عیسوی
- آزادی یگ -1947 توں پچھوں
پنجابیت تے پنجابی سبھیاچار
[سودھو]کرنیل سنگھ تھند اس لیکھ وچ ایہہ بیان کردا اے کہ پنجابیت اک اجیہا تہذیبی تجزیہ اے، جس دا تعلقات پنجاب ناں دے جغرافیائی خطے، اس کھیتر دی مقامی بولی(پنجابی)،اتھوں دے لوکاں دی رہتل/جیون جانچ اتے اوہناں دے وشیس گناں نال اے،جہڑے اس نوں بھارت دیاں دوجیاں کومیئتاں توں نکھیڑدے ہن۔ پنجابیت پنجابی پچھان دا ہی دوجا ناں اے۔ پچھان، جہڑی بولی، ساہت، جغرافیہ اتے لوکیان /لوکدھارا آدی راہیں اجاگر ہندی اے۔ جویں کہ اپر اشارہ کیتا جا چکا اے کہ پنجابیت دی نیہہ پنجابی بولی اے ایہہ پنجابیاں دی ماں بولی اے۔ کروڑاں بچیاں دی ماں ہون دے باو جود وی پنجابی نوں پتراں پاسوں اوہ مان تے ستکار نہیں ملیا جس دی اوہ حقدار سی۔ ہر بولی دا اپنا سبھیاچار ہندا اے۔ پر اسیں پنجابی لوک اپنی ماں بولی دی اہمیت توں پوری طرحاں جانو نہیں ہاں۔ انگریزی راج ویلے نرول پنجابی جانن والے نوں ان پڑھ دسیا جاندا سی۔ ہن وی وڈے سردے پجدے گھراں وچوں پنجابی بارے ہینتا مطلب ختم ہونا چاہیدا اے۔ بنگال اتے دکھنی بھارت دے لوک نرت،سنگیت،ناٹ اتے ساہت آدی کومل قلعواں دے کھیتر وچ پنجابیاں توں بہت اگے ہن۔ اناں ہنراں نوں پرپھلت کرن دی لوڑ اے۔ لوک جیون دے نیڑے رہن کارن پنجابیاں دا تہذیبی ورثہ لوکیان جاں لوکدھارا اے۔ پنجابیت نوں اک مسرت سبھیاچار وجوں وی گرہن کیتا جاندا اے۔ اجوکے بھارتی پنجاب وچ اس ویلے پنجابی سبھیاچار دے جہڑے رنگ اگھڑ کے ساہمنے آ راے ہن، اوہناں وچوں پنجاب دے سماجی تے معاشی ڈھانچے وچ زوردار تبدیلی، ساکاداری ودھان وچ پرورتن، اپ سبھیاچاراں دا کیندریکرن ول رجھان آدی خاص ورننیوگ ہن۔
پنجاب دا لوکیان
[سودھو]پنجاب دے لوک جیون نال متعلق روایتی طور تے حاصل ہون والی اجیہی سامان نوں لوکیان کیہا جاندا اے۔ جس وچ لوک مانس دی ابھانسان ہووے، لوک رہتل دے انشا نال بھرپور ہووے اتے جس نوں لوک گروہ نے پروانگی دے کے پیڑھیؤ پیڑھی اگے توریا ہووے۔ اجیہی سامان ورثے وچ حاصل ہندی اے۔ اتے اس دے خاص کھیتر لوک ساہت، لوک قلعواں، لوک یعقین، لوک دھرم، لوک ریتی-رواج اتے لوک دھندے آدی ہن۔ پنجاب دے لوکیان نوں جم دین وچ لوک مانس جاں لوک من دی ابھانسان دا بہت وڈا یوگدان اے۔ لوک مانس دی تنقید پڑے تے ان پڑھ، پینڈو تے شہری، سبھیا تے اسبھیا ہر پرکار دے انسان وچ پائی جاندی اے۔ لوک مانس اظہار دی وستو بنے بناں لوکیان دا تصور نہیں کیتا جا سکدا۔ لوک جیون نال متعلق سامان نوں لوکیان دا روپ دین والا اہم تے اہم تتّ لوک گروہ ولوں پروانگی اے۔ اس پچھوکڑ نوں مکھ رکھ کے پنجاب دے لوک جیون نال متعلق لوک یانک سامان نوں ہیٹھ لکھے مطابق واچیا جاندا اے۔
- لوک ساہت -لوک گیت، لوک کہانیاں، لوک اکھاناں،بجھارتاں، لوک بولیاں۔
- لوک کلا -لوک سنگیت، لوک ساز، لوک ناٹ، لوک ناچ، مورتی کلا ، لوک کلا دے وودھ روپ۔
- لوک یعقین
- انشاٹھان اتے ریتاں -لوک ریتی-رواج، میلے تے تہوار، ورت تے پوجا ودھیاں
- لوک دھندے تے کتے
- لوک منورنجن - لوک کھیڈاں تے تماشے
- فٹکل- اشارے، چنہ
لوکیان مول روپ وچ لوکاں دی سمپتی اے۔ لوک جیون دی پررفتار نال اس دا پرواہ بے روک چلدا اے۔ اس دا اہمیت عالمی ویاپی اے۔ لوکیان دا مکھ حصہ سہج سواد دین دا کرتوّ وی نبھاؤندا اے اتے سماں بتیت کرن دا چنگا زریعہ اے۔ پنجاب دے لوک جیون تے سبھیاچار دا ٹھیک اتہاس لوکیان ولوں ہی جانیاں جا سکدا اے۔
پنجابی لوک ساہت
[سودھو]پنجابی لوک ساہت پنجابی لوکیان دا اہم کھیتر اے۔ اس وچ لوک گیت، لوک کہانیاں، بجھارتاں اکھوتاں اتے محاورے آدی اجیاے روپ شامل ہن۔ جہناں دا کمیونیکیشن بولی ولوں زبانی طور تے ہندا اے۔ اس طرحاں لوک ساہت لوکیان دی وانی ولاس سرینی وچ آؤندا اے۔ لوک ساہت وچ جو رچنا ہندی اے اس نال کسے لکھاری دا ناں نہیں جڑیا ہندا سگوں ایہہ پیڑھی در پیڑھی لوک گروہ دی پروانگی لے کے چلدا اے۔ ساہت تے لوک ساہت دا پرسپر عدان حاصل ضرور چلدا اے۔ پنجابی لوک ساہت مول روپ وچ پنجاب دے سبھیاچار ورثے نال جڑیا ہویا اے۔ پنجابی لوک گیتاں، لوک کہانیاں، بجھارتاں اتے اکھوتاں دے تہذیبی پکھ توں مطالعہ بارے اکادمک پدھر تے کجھ یتن ضرور ہوئے ہن،مگر ہن تک پوری طرحاں اگھڑ کے ساہمنے نہیں آئے۔
پنجابی لوک گیت
[سودھو]لوک گیت پنجاب دے لوک جیون دا انکھڑ انگ ہن۔ جمن توں موت تک پنجاب دے جیون دا کوئی وی پکھ اجیہا نہیں اے جس متعلق لوک گیت مہیا نہ ہون۔ انا لوک گیتاں دی بھاونا نوں مکھ رکھ کے ایہہ دھارنا پرچلت اے کہ پنجابی لوک گیتاں وچ جمدا اے تے لوک گیتاں وچ مردا اے۔ لوک گیت دے شبدی مطلب لوکاں وچ پرچلت گیت، لوکاں ولوں نرمت گیت جاں لوک وشئک گیت کیتے ملدے ہن۔ پر لوک ساہت دے حوالہ وچ لوک گیتاں دے ایہہ مطلب ادھورے ہن۔ لوک گیتاں نوں اادم مانو دا سنگیت وی کیہا جاندا اے۔ لوک گیت زبانی پرمپرا جاں لوک کنٹھ ولوں اک توں دوجی پیڑھی تک اگے تردا اے۔ لوک گیت نال کسے لکھاری دا ناں وی نہیں جڑیا ہندا۔ لوک گیتاں وچ وسی اتے روپ دوہاں پکھاں توں کافی ونّ-سونتا اے۔ لوک گیتاں وچ پرتندھ روپ گھوڑیاں، سہاگ، سٹھنیاں، لوریاں، بولیاں، ماہیاں، ڈھولاں، الاہنیاں، ماں دی بھیٹاں روپ شامل ہن۔ ایہہ سارے لوک گیتاں دے نمائندہ روپ ہن۔
پنجابی لوک کہانیاں
[سودھو]کرنیل سنگھ تھند دی کتاب پنجاب دا لوک ورثہ حصہ پہلاں وچ اک لیکھ پنجاب دیاں لوک کہانیاں اپر درج اے۔ لوک کہانیاں دا کھیتر اہم اے۔ اناں نوں باتاں جاں لوک کہانیاں وی کیہا جاندا اے۔ الئس گھمن ولوں سمپادت جنور باتاں اتے ڈاکٹر:ونجارا بیدی دی کتاب 'باتاں مڈھ قدیم دیاں' دونو لوک کہانیاں دے مجموعہ ہن۔ مگر ایہناں کہانیاں نوں باتاں کیہا گیا اے۔ پر ہن دے ویلے اندر کہانیاں نوں باتاں کہن دی رچی بہت حد تک گھٹ گئی اے۔ لوک کہانی توں مطلب اجیہا روایتی ذکر اے جس وچ لوک مانس دی ابھانسان ہووے اتے لوک گروہ نے جس نوں پروانگی دے کے پیڑھی در پیڑھی اگے توریا ہووے۔ اناں کہانیاں نال کسے لکھاری دا ناں نہیں جڑیا ہندا۔ پنجابی لوک کہانیاں دا کھیتر کافی وڈا اے۔ اناں دیاں کئی ونگیاں ہن۔ اسے کارن ایہناں دے ورگی کرن متعلق اک مت نہیں۔ ایہناں نوں ہیٹھ لکھیاں سرینیاں وچ ونڈیاں جاداں اے۔
- متھک کہانیاں
- دنت کہانیاں
- پشو -پنچھیاں دیاں کہانیاں
- پالیسی کہانیاں
- پری کہانیاں
- پریت کہانیاں
- بجھاون کہانیاں
- ٹوٹکے جاں حکایتاں
لوک کہانیاں پنجابی لوک ساہت دا سبھ توں ودھیرے لوکپری اتے سرو پروانت روپ ہن۔ اس دی بے پناہ طاقت ہن تک وی قایم اے۔ پنجابی ساہت دی سرجنا وچ وی لوک کہانیاں دا کافی یوگدان اے۔ ایہہ کہانیاں دنیا بھر دے پنجابیاں دا سانجھا ورثہ تے قیمتی خزانہ ہن۔
پنجابی بجھارت
[سودھو]پنجابی وچ بیجن والی بات نوں بجھارت کیہا جاندا اے۔ بجھارت جا بات دا شبد ساہمنے آؤندیاں ہی ساڈی سوچ سانوں بچپن وچ لے جاندی اے۔ جدوں ہر بچہ اپنے بزرگاں پاسو ہنگارے والیاں لمیاں لمیاں باتاں سنن جاں بجھارتاں نوں بیجن دی عمل وچوں گزریا سی۔ بجھارت لوک مانس دی اجیہی زبانی ابھانسان اے جس وچ کوئی گنجھل، پرشن، اڑاؤنی/گھنڈی ہندی اے اتے اس وچ ہی بجھارت دا سارا رہسّ چھپیا ہندا اے۔ ایہہ لوک کنٹھ ولوں روایتی روپ وچ حاصل ہندی اے اتے لوک گروہ دی پروانگی حاصل کرکے اک توں دوجی پیڑھی ورثے وچ ملدی اے۔ پنجابی بجھارتاں دا ورگیکرن دی کافی مسئلہ اے پر پنجابی بجھارتاں دیاں کجھ سرینیاں بارے جانکاری دتی گئی اے
- اک تکی بجھارتاں
- دو تکیاں بجھارتاں
- بہو تکیاں بجھارتاں
- تکانت رہت جاں گد روپی بجھارتاں
- سوترک پنکتیاں والیاں بجھارتاں
- سنکیتک اتر والیاں بجھارتاں
سمچے روپ وچ اس کتاب دا مطالعہ کرن پتہ چلدا اے کہ اس کتاب وچ پنجابی سبھیاچار اتے ورثے نال متعلق بہملی سامان توں پاٹھک نوں جانو کروایا گیا اے۔ ایہہ کتاب لوک جیون اتے تہذیبی دے بہت سارے پکھاں نوں اپنے اندر سمیٹدی اے اتے آؤن والے ویلے وچ لوکدھارا دی بہپکھی جانکاری بھنڈار ثابت ہوویگی۔